Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Justinus van Nassau]

NASSAU (Justinus van), natuurlijke zoon van Willem I en Eva Elinx of Eliver, volgens sommigen eene burgemeestersdochter van Emmerik, die naderhand A. Arondeaux, secretaris van Hulst, huwde, werd in 1559 geboren. Zijne moeder was zijne eerste opvoedster, vervolgens nam Rembertus Horraeus de moeijelijke taak zijner opvoeding op zich, en vergezelde hem naar de hoogeschool te Leyden, waar hij in 1576 als student werd ingeschreven en hij, behalve Horraeus, Petrus Tiara, Justus Lipsius en Cornelis Grotius tot leermeesters had. In 1579 schijnt hij de hoogeschool verlaten te hebben, in 1581 behoorde hij tot de edellieden, die den hertog van Anjou op zijn togt naar Engeland volgden. Teruggekeerd, diende hij den lande en bleef als guydon van den graaf van Laval, onder het gevolg van Anjou. Toen Parma, na het bemagtigen van Duinkerken en vele andere plaatsen ook in Staats-Vlaanderen, zoowel Vlissingen als Antwerpen bedreigde, vergezelde hij zijn vader naar Zeeland. In Jan. 1585 was hij onder de eersten, die met uitstekende dapperheid den aanval op 's Hertogenbosch deden. De toen door hem betoonde moed was welligt mede oorzaak, dat hij in het volgende jaar, in plaats van Treslong, tot luitenantadmiraal van Zeeland werd aangesteld, en schoon zijne pogingen om Antwerpen te ontzetten, mislukten, ‘kweet hij zich echter,’ volgens Bor, ‘vromelijk.’ Het was vooral hij, die bij de Staten van Zeeland aandrong om zich te wapenen, en Hollands bijstand te vragen, op het gerucht dat Parma het oog op Zeeland had geslagen en een aanslag op Walcheren, Tholen of Zuid-Beveland in den zin had, en toen Justinus ontdekte dat Parma er bij den koning van Spanje sterk op had aangedrongen, om, vóór de armada iets ondernam, Vlissingen te bemagtigen, zorgde hij dat er steeds schepen in zee waren om verkenningen te doen. De raad van Parma werd verworpen, eerst zou de armada Engeland veroveren. Ten einde echter het uitloopen van Parma's vloot van Antwerpen naar Duinkerken te beletten, hield de admiraal de Vlaamsche kusten van den mond der Schelde tot Grevelingen geblokkeerd. Hij bevond zich in persoon op de vloot en geleidde alle bewegingen, bereikte zijn doel en bewees dus den lande ‘eene onvergetelycke, onvergeldelycke dienst.’ Doch hierbij bepaalde Justinus het niet. In Maart 1589 werd hem, bij resolutie der Staten, een eigene compagnie onder het Zeeuwsche regiment toegestaan, waarmede hij in 1590 zijn broeder Maurits ter zijde stond bij het beleg en de inneming van Breda. Vier

jaren later werd hem de last opgedragen om Louise de Coligny naar Frankrijk te begeleiden, en in 1595 droegen hem de Staten dien op om koning Hendrik aan het hoofd van twee regimenten bij te staan. In 1596 wedergekeerd, stelde hij dadelijk orde op al hetgeen tot het zeewezen betrekking had en bereidde alles voor tot den togt, die in gemeenschap der Engelschen tot het veroveren van Calais zou ondernomen worden. Toen de Spanjaarden, tot vrede geneigd, met Frankrijk en Engeland onderhandelden, welke beide landen den vrede aanrieden, doch waartegen de onzen, wijl zij steeds de voorwaarden wantrouwden, zich bleven aankanten, werden Justinus en Oldenbarneveld in het begin van Maart 1598 naar Frankrijk gezonden. In Frankrijk vermogten zij niets, de vrede werd 2 Mei geteekend, doch meesterlijk vervulden zij hunne taak bij de weifelende koningin. Deze bleef aan onze zijde, en wij werden, hoewel dit een en ander met geld moest gekocht worden, meer onafhankelijk van Engeland. In Zeeland wedergekeerd, zorgde hij dat ook door de Zeeuwen een aanzienlijk deel werd genomen in den togt naar de Corunha en in 1600 droeg hij het zijne bij tot de overwinning bij Nieuwpoort, die den heldenglorie der Nassau's helder deed schitteren. Het door deze overwinning beroemde jaar (1600) eindigde niet voor dat eene andere zeetogt was behaald. De eer van het beramen, voorbereiden en besturen van den togt naar Antwerpen, om het groote admiraalschip dat aldaar gereed lag, Spinola te ontrooven, komt geheel en alleen aan Zeeland's admiraal, Justinus van Nassau, toe. Hierdoor kreeg de handel van Antwerpen een gevoeligen slag, werd des vijands laatste hoop op nieuwe ondernemingen verijdeld en een groot gevaar van Zeeland afgewend. Dit was het laatste feit te water, dat van Justinus, als admiraal van Zeeland bekend is. Op zijn dringend verzoek ontving hij den 29sten Mei 1611 een eervol ontslag en werd hem een pensioen van f 1000 Rijnsche guldens toegelegd,

Nu vestigde hij zich te Leiden, waar hij het Prinsen Logement, na den dood van haar gemaal tot 1585 door Louise de Coligny bewoond, betrok. Na zijn vertrek naar Breda, schijnt zijn familie een huis op de Hooigracht bewoond te hebben, tot ook deze zich in 1606 te Breda vestigde. Den 29sten December 1601 werd hem de commissie van gouverneur van Breda, door de Staten opgedragen. Schoon hij geen deel nam aan de krijgsverrigtingen van zijn broeder, was hij echter ijverig werkzaam, om met al de middelen, die hem ten dienste stonden, de goede zaak te bevorderen, werd hij door de Zeeuwsche Staten en Prins Maurits over krijgskundige zaken geraadpleegd, werden hem door de Algemeene Staten verschillende commissien opgedragen en hield hij zich bezig met het versterken der stad, die na het eindigen van

het bestand, door Spinola belegerd, en door hem met beleid en standvastigheid, ofschoon niet met het gewenschte gevolg bekroond, verdedigd werd. Hier leefde hij nog zeer lang en ontsliep 26 Junij 1631. Hier was hij in de gelegenheid aan zijn zucht voor de wetenschappen te voldoen, zelf beoefende hij de Fransche poëzij, blijkens een gedicht dat hem wordt toegeschreven. Hij was bevriend met Huygens, Zuylen van Nijeveld, Marnix van St. Aldegonde en anderen. Er zijn nog brieven door hem aan den eersten geschreven voorhanden. Hij huwde in 1596 Anna van Merode, weduwe van den Engelschen kolonel Morgan, dochter van Hendrik van Merode en Françoise van Brederode. Zij overleefde hem ruim drie jaren. Beide werden in de Hooglandsche kerk begraven; een eenvoudige maar toch met zorg bewerkte steen met hunne beeldtenissen en een toepasselijk opschrift bedekt hun graf. Zij lieten de volgende kinderen na:

1 Willem Maurits van Nassau, die huwde met Maria van Sommelsdijk, derde en jongste dochter van François van Aerssen, heer van Sommelsdijk, de Plaat, Bommel en Spijk, en Petronella van Borre, wier kinderen waren Justinus van Nassau, die in Frankrijk aan de kinderpokken overleed, Anna, die huwde met George van Cats, en Justina, die in den echt trad met Willem Adriaan, graaf van Batenburg.

2 Philips van Nassau, gehuwd met Margaretha, baronnesse van Courtenbach, ouders van eene dochter, getrouwd met den baron Schenk van Bleijenbeek.

3 Lenore Henriette van Nassau, die 27 Febr. 1632 te Leyden huwde met den ridder Herri Herbert, luitenantcolonel van het regement van den ridder Herwout, en sergeant-majoor van een derde deel van het leger van H.M. Staten Generaal, weduwenaar van Jeanne de Hornes, dochter van den baron van Boxtel en zuster van den graaf de Hornes.

Zie, behalve de geschiedschrijvers, Bor, van Meteren, Hooft, Strada, de la Pise, van Reidt, de Clercq, Wagenaar, van Wijn, Bilderdijk, Arends, de Woordenboeken van Luiscius, Hoogstraten, Kok, Nieuwenhnis, Kobus en de Rivecourt, Peerlkamp, Oratio de perpetua, quae Acad. Leid. Araus. intercessit necessitudine, spectata praecipae in studiis Princip. L.B. 1840; van Mieris, Beschr. van Leid. D. I bl. 81; van Goor, Beschr van Breda, bl. 36; Nieuwe Reeks der Werken van de Maats. der Ned. Lett D. VII. bl. 24; Aubery, Mém. p. 247. Mém. de Fred. Henri, p. 7-9, 20, 34; H. Hugo, Obsidio Bredan, Armis Philippi IV ductu Ant Spinola, A. 1626; Aitzema, Saken van Staat en Oorlog, D. I. bl. 271, 223-233, 391-418; Beaufort, Leven van Willem I, D. III bl. 738; van der Capellen, Gedenks. D. I. bl. 59; Bosscha, Ned. Held. te Land, D. I. bl. 268; Mr. J.C. de Jonge, Ges. van het Ned. Zeew. D. I. bl. 198; Dez. Levensb. der Evertzen, Inl. Scheltema, Onoverw. Vloot, bl. 126. van Kampen, Vad. Karakterk. D II. bl. 105; Swalue, de Daden der Zeeuwen, gedurende den Opstand tegen Spanje, bl 113, 114; Dez.

Just. van Nassau, meest naar onuitgegevene Stukken, m. pl. Amst. 1858; Groen van Prinsterer, Arch. T. I. p. 59, T. VI p. 330, 2e Ser. T. I. p. 140, 142, 193, 392, T. II. p. 55, T. III. p. 16, 17, 32; Chron. van het Hist. Gen. D. VII. bl. 147, 148; Nav. D. VIII. bl. 361, D. IX. bl. 93, 143.