Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Tweede stuk

[Willem Momma]

MOMMA (Willem) werd 29 September o.s. 1642 te Hamburg geboren. Zijn vader die denzelfden naam voerde had zich om den oorlog, uit het hertogdom Gulik als handelaar derwaarts begeven. Zijne moeder Anna Boisot was aan de beroemde Karel en Lodewijk Boisot vermaagschapt. Het eerste onderrigt ontving hij te Bremen, en dertien jaren oud ontving hij van den beroemden Edzasd te Hamburg onderwijs in het Hebreeuwsch. Drie jaren later zonden hem zijne ouders naar Leyden, waar hij zich onder Hiedanus, Coccejus en Hoornbeeck op de godgeleerdheid toelegde, vooral hechtte hij zich aan Coccejus, dien hij als een vader lief had, en onder wien hij 1662 opentlijk een dissertatie de oeconomia temporum verdedigde. Den 8 Junij 1666 werd hij peremptorisch geëxamineerd en tot leeraar der hervormde gemeente te Lubeck, beroepen, deed hij aldaar den 26 Augustus zijn intrede, zeven jaar arbeidde hij daar met vrucht, tot dat de Calvinisten en ook hij, door de Lutherschen gedwongen werden de stad te verlaten. In 1674 werd hij tot hoogleeraar in de godgeleerdheid en kort daarop tevens tot predikant te Hamm beroepen, waar hij den

13 December zijn intreerede hield, de Jesu Christo domino et servatore. Twee jaren later ontving hij een beroep naar Middelburg. In Zeeland hadden toen de Voetianen den boventoon en prins Willem III scheen deze meer gunst dan de Coccejanen toe te dragen. Bij de bestaande vacaturen, in Maart 1676, had deze de classe van Walcheren schriftelijk vermaand om bij het beroep zorg te dragen tegen de nieuwigheden, eene uitdrukking, die ongetwijfeld op de Coccejanen zag. Het collegium qualificatum bragt intusschen het beroep uit op Momma, een bekenden Coccejaan. De klasse weigerde wel hare goedkeuring en beklaagde zich dat men zoo weinig acht op de aanbeveling van den Stadhouder had geslagen, doch de regering van Middelburg, was het met het collegium qualificatum eens. Vergeefs schreef de prins aan de Wethouderschap, vergeefs aan Momma die zaak voor het oogenblik te laten rusten. De klasse van Walcheren hield, ten gevolge der deelneming van den burgerkrijgsraad in het beroep, hare vergaderingen binnen Middelburg niet veilig, en Momma kwam aldaar over om zoowel het professoraat in de godgeleerdheid als het predikambt te bekleeden.

In dezen stand van zaken verbood de Stadhouder den overgekomen leeraar te bevestigen. Men wilde zich echter niet onderwerpen, en in weerwil der dreigende gevolgen had de bevestiging van Momma den 19 Julij 1676 plaats.

De prins hierover misnoegd, beval de handhaving der kerkorde aan de klassis: deze echter kon wel besluiten nemen, doch hare besluiten, daar de magistraat Momma voor de gevolgen had gewaarborgd, niet ten uitvoer leggen en moest zich vergenoegen met den buiten kerken orde bevestigden leeraar niet als predikant te erkennen. Deze verwarring duurde voort tot dat Willem III zich in November na het einde van den veldtogt persoonlijk naar Middelburg begaf. Onmiddelijk besloten nu de Staten van Zeeland Momma af te zetten en den prins te magtigen hen, die de voorname oorzaken van het beroep en van de onbehoorlijken inbreuk op het regt der hooge overigheid, en van den persoon en waardigheid des Stadhouders geweest waren, met afzetting of schorsing in hunnen dienst te straffen.

Momma verliet nu Zeeland en begaf zich naar Delft bij zijn vriend Willem Anslaar, den schoonzoon van Coccejes, waar hij zich geheel aan zijn geleerde studiën wijdde, zoo men wil van een jaarwedde van den Stadhouder leefde en den 9 September 1677 overleed.

Reeds vroeg had Momma de gevolgen zijner gehechtheid aan het Coccejanisme ondervonden. Maresius toch nam reeds de pen tegen zijn Diss. de Oeconomia temporum opwierp een hevigen pennestrijd tusschen de Groninger en Leydschen hoogleeraar volgde. Momma werd er echter

niet door afgeschrikt, tien jaren later te Hamm een grooter dogmatisch werk De varia conditione etc., zamen te stellen, door Abraham van Poot in het Nederd. overgebragt. Van zijn uitlegkunde en predikwijze heeft hij ook proeven nagelaten.

Hij schreef:

Oeconomia temporum divina demonstrata, praeside Coccejo, proposita. L.B. 1662, 4^o.

De varia conditione et statu ecclesiae Dei sub triplici oeconomia patriarcharum, ac, Testamenti veteris et denique novi libri tres. Amst. 1673, 8^o., 1674, 8^o., 1683, 4^o., Basi 1718, 4^o., door Abraham van Poot in het Hollandsch vertaald met den titel: Drie boeken van de verscheiden gelegenheid en staat der kerke Gods, onder de drieerlei huishouding der patriarchen en des Ouden en des Nieuwen Testaments. Amst. 1675, 1681, 1896, 2 dn.

Orat. ansp. de Jesu Christo, 1674, 4^o.

Orat. ausp. de apparitionibus Jesu Christi. Mediob. 1676, 4^o.

De kennis der waerheid naar de Gotsaligheit. Middelb. 1979, 4^o., Amst. 1697, 4^o.

Meditationes posthumae in Epistolas ad Romanos, ad Galatas. Hagae-Comit. 1688.

Meditationes in Catechesin Heidelbergensem. L.B. 1684, 8^o.

Bedenkingen over den Heidelb. Catechismus. Amst. 8^o., Leid. 1685.

Bedeeling der tijden, 1682, 8^o.

Praelectiones theologicae de adventu Schiloh ad Genes. 49:10, et de variis theologiae capitibus. Amst. 1683, 8^o.

Schriftmatige bedenkingen. Middelb. 1678, 4^o.

Gods uytcomende Liefde, 1698, 8^o.

Predicatien. Middelb. 1679, 4^o.

Brieven aan Joh. Coccejus in diens werken.

Zie Vitae Theol. collecti. a Jo. Geo. Jochio, Jenae 1707, p. 279 seqq.; Molleri, Cimbr. T. I. p. 437; Acta erud., Lips. m. Jub. 1706, p. 288; Caroli, memorab. Eccles. secul. XVII, T. IV. p. 180 sq.; Saxe, Onom. lit. T. V. p. 184; Königii, Bibl. Vet. et Nov.; Voc. Crenii, Animadv. Philoe. P. IX. p. 128: Catal. Bibl. Bunav. T. I. Vol. II. p. 1449; van Alphen, Prolog. Oecon. Cateches. Palat. xli. plag. f. 3; Koecher, Hist. v.d. Heidelb. Catech. bl. 320; Wagenaar, Vad. Hist. D. XIV. bl. 446 volgg.; Kort begrip vàn eenige voorvallen in 't beroep van D.G. Momma. Middelb. 1676, 4^o.; Historisch Relaas van het Classis van Walcheren over het beroep van Momma. Vliss. 1677, 4^o.; Regtsinnige leer, leven en oprecht bedrijf van J. van der Waeijen aan de gemeente van Middelburg voorgestelt en gepleegt bijzonder nopens de beroepinge van Wilh. Momma. Amst. 1678; Ypey, Systh. Godgel., D. II. bl. 78, 134 verv.; Ypey en Dermout, Gesch. d. Herv. Kerk, D. II. bl. 501 verv. en de aanteek.; Glasius, Godgel. Nederl.; Kist en Royaards, Archief (2^e serie) D. I. bl. 272, D. VIII. bl. 51; Vrije Fries; Abcoude, Naamreg. bl. 148, Aanh. 142, derde Aanh. bl. 104;

Arrenberg, Naaml. bl. 358; Kok; Niewenhuis; Kobus en de Rivecourt; Jöcher; Rotermund; Maurik, Naamr.; F. Muller, Cat. van Godgel. Boek., bl. 95.