Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Tweede stuk

[Gabriel Metzu]

METZU of METSU (Gabriel), zoon van de beide voorgaande, werd in 1630, niet in 1615, te Leyden geboren. Waarschijnlijk heeft hij zijn vader tot leermeester gehad, en uit de registers van de schildersgilden blijkt, dat hij in 1648 lid van het gild is geworden. Na 1650 schijnt hij zich te Amsterdam gevestigd te hebben, waar den 22 April 1658 zijn huwelijk met Isabella Wolff van Enkhuizen in de Puiboeken werd ingeschreven. Hij was toen 28 jaren oud, zijne ouders waren overleden, en hij werd geadsisteerd door zijn oom, Jan Adriaense Kayser, wonende op de Prinsen-gracht. Hij werd ook in dat jaar te Amsterdam van den steen geopereerd.

Als schilder verwierf hij grooten roem. Zijn stijl is geheel oorspronkelijk. Doorgaans bepalen zich zijne ordonnanties tot weinige figuren, naar eisch van voorstelling, uit den hoogeren of burgerlijken stand genomen. In zijne teekening wist hij waarheid en edelheid te verbinden; zijn koloriet is zedig en zilverachtig helder. Niemand was naauwkeuriger dan hij in het kenbaar maken van de lichtstanden, die de afstanden in de natuur eigen zijn. Met de schroomvalligste juistheid behandelde hij de verschillende stoffen van kleeding, huisraad en andere aanverwante voorwerpen, en stond in dit deel der kunst gelijk met Gerard Terburg, dien hij in vele andere opzigten overtrof. Al wat zijn rijk talent voortbragt, was met zorg en stipt naar het dadelijk leven uitvoerig geschilderd; maar zijne figuurvormen hadden niet het gladde, het gegotene, waarin het wondervermogen van Gerard Dou en Frans van Mieris zich ten toon spreidt; hem kwam het verkieslijker voor om wel zijne voorwerpen te doorschilderen, maar tevens het werktuig te doen zien, dat in zijne kunstrijke hand hem ten dienste had gestaan. Zijn penseel is vast, breed, mollig, ja onnavolgelijk. In zijn naakt, bijzonder in zijne handen, naderde hij de bevalligheid van teekening en teederheid van kleur van Anthonie van Dyck. Immerzeel, aan wien wij deze lofspraak ontleenen, voegt er bij, dat Metzu het model is voor alle schilders, die in zijn vak naar de volkomenheid streven.

Twee zijner schoonste stukken berusten in de galerij te Dresden. Zij stellen voor: Eene oude vrouw op een mager kuiken biedende, hetwelk een jonge koopman in vogelen haar vertoont, ter zijde een bejaard man, zijn pijp rookende; en Een oude vogelkooper een jonge vrouw een haan te koop aanbiedende.

Volgens Kramm is dit penseelwerk van het eerste water, zuiver en zilverachtig van kleur, fiksch en tevens uitvoerig behandeld. Het laatstgemelde stuk (de haanverkooper) werd in 1776 uit de collectie van Blondel de Gagny voor 28,800 fr. aangekocht en zou thans het dubbele van dien prijs opbrengen.

Behalve deze bezit die galerij nog vijf goede stukken van

hem, o.a. Een man met een pijp in den mond, bij een schoorsteen gezeten en achter hem eene vrouw, volgens Nagler, de portretten van hem en van zijne vrouw.

Te Berlijn vindt men, behalve het zieke vrouwtje met een doctor bij zich, nog het volgende (volgens den catalogus), de Hollandsche familie Gelfang (Geelvinck) in een deftig vertrek, met schilderijen enz. gemeubeleerd, zit aan de eene zijde van eene tafel, de geheel in het zwart gekleede man, die zich wendt naar een zeer rijk gekleed knaapje, dat hem naar een op zijne linkerhand zittenden papegaai wijst. Tusschen beiden een hond en een kat, die aan het vechten zijn. Aan de andere zijde der tafel, zit de rijk, in zijden stof gekleede moeder, en reikt haar op de tafel gezeten dochtertje een gouden kinderbel aan, achter den stoel de kindermeid met het jongste kind op den arm; voor de tafel zit de oudste dochter, en heeft iets in de hand, waarnaar de opspringende hond verlangt.

Te Parijs in de Louvre zijn van hem niet minder dan 8 stukken, onder welke de Groenmarkt te Amsterdam, door Chataigner gegraveerd en in de Gallerie du Musée Napolienne, uitgegeven door Filhol in 1812, Vol. VIII. pl. n^o. 576. Deze schilderij werd in den aanvang dezer eeuw, op verlangen van madame Geoffrin, voor 28000 fr. verkocht. Ook bevindt zich te Parijs van hem: Een portret van den admiraal Tromp, met den hoed op het hoofd, en een rotting in de hand.

In Engeland berusten vele zijner werken o.a. in de kabinetten van H.T. Hope en sir Robert Peel; in de particuliere verzameling van koning George IV het portret van G. Metzu door hem zelven geschilderd, en een portret zijner vrouw met veel bijwerk, dienende tot weerga. Kramm vermeldt nog andere portretten, ook dat zijner vrouw en moeder, door hem vervaardigd.

Lord Mountstuart bezat van hem eene allegorische voorstelling, Vertumona en Pomona (de portretten van de hertogin Mazarin en den graaf Colbert), waarnaar J. Watson een plaat heeft vervaardigd, en F.X. de Burtin een vrouwenportret in 1648 in klein leven geschilderd, ‘zoo overschoon en natuurlijk dat het buiten het paneel schijnt te steken. Burtin beschrijft deze schilderij in zijn Traité etc. Brux. 1808. T. II. p. 247.

Het Haagsch museum bezit van hem drie schilderijen, als: een Musicerend gezelschap, eene zinnebeeldige voorstelling van de geregtigheid en een Jager met een glas wijn in de hand. Zij zijn door Immerzeel beschreven in het Musée royal à Amsterdam, chez Desguerrois et comp. 1833. Het rijks museum te Amsterdam bezit van hem een binnenhuis, waar man en vrouw aan eene gedekte tafel zitten en een oud man met een bonten mutsje op zijn hoofd, zittende in eene vergenoegde stemming, rustende met de regterhand, waarin hij een tabakspijp

houdt op een vat en in de andere hand een tinnen bierkan houdende; een klein maar keurig stukje, op de verkooping van Gerrit Muller voor f 2.860 aangekocht.

Een deftig woonvertrek gold op de verkooping van jonkheer Johan Goll van Franckenstein in 1833 ongeveer 12.000 fr.

Ook heeft van hem een Kraamkamer bestaan, later (1771) in de verzameling van G. Braamcamp verkocht. Waarschijnlijk schilderde hij dit stuk voor Jan Jacobsen Hinlopen, schepen van Amsterdam. Jan Vos vervaardigde er een lofdicht op (Gedicht. D. I. bl. 386). Kramm gist, dat deze kraamkamer en niet die van Dou op zee verongelukt is.

Teekeningen van Metzu komen zeldzaam voor. Op de verkooping van Eyl Sluyter gold eene met zwart krijt geteekende Koekebakster f 280.00.

Het jaar van zijn overlijden is onbekend. Zeker is het jaar 1658, toen hij de gemelde operatie onderging, niet zijn sterfjaar. Volgens opgave van Balkema heeft hij tot 1669 geleefd. Een zijner schilderijen, in de galerij te Dresden voert het jaartal 1667.

Zie behalve Houbraken; J.C. Weyerman; Immerzeel; t.a.p. bl. 217-219; Kramm, t.a.p. bl. 1103-1107; Biogr. Univ.; Kobus en de Rivecourt, Woordenb. d. Zamenl.; Muller, Cat. v. portr.