Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Johannes Anthony Lotze]

LOTZE (Johannes Anthony), S.S. Theol. dr., werd in 1770 te Amsterdam geboren, ontving zijne eerste opleiding buiten 's lands en aldaar een minder gelukkig, althans minder volledig, onderwijs in de oude letterkunde. Te Leiden studerende, stond hij echter bij zijne medestudenten gunstig wegens zijne geleerdheid bekend, en strekte hij hun tot vraagbaak. Proponent geworden, werd hij te Maartensdijk in het Sticht beroepen, waar hij vele jaren het predikambt bekleedde en een grooten naam verwierf, vooral door zijne vier met goud bekroonde verhandelingen door het Haagsch Genootschap ter verdediging van de Christelijke Godsdienst. Zoo groot was het vertrouwen in zijne begaafdheid en kunstzin, dat hij van wege de provinciale Synode van Utrecht benoemd werd tot lid der commissie voor het zamenstellen van den kerkelijken Zangbundel. In 1805 werd hij, in plaats van den naar Groningen beroepen hoogleeraar Tinga, tot theol. nat. et doctr. moral. professor te Franeker benoemd en aanvaardde deze betrekking met eene Oratio pro commendanda ratione, quam secuti sunt veteris Ecclesiae Graceae doctores, in juvenum animis ad disciplinam sacram praeparandis et formandis, Leov. 1806. Reeds spoedig geraakte hij in twist met zijn ambtgenoot Regenbogen, die de partij had gekozen van Albert Bruining, predikant te Pietersbierum, die om zijn geschrift de leer der verzoening met God naar den Bijbel (1806), door de klassis van Franeker was geschorst. Lotze achtte zich verpligt den verdediger van zulk een neoloog opentlijk als onregtzinnig te brandmerken. De broederlijke betrekking tusschen de beide hoogleeraren werd verbroken en zij tastten elkander met vinnige twistschriften aan. De benaauwde dagen en de

druk der omstandigheden doofden ook dit kerkelijk geschil. Het had ten minste geen gevolgen. Ook te Franeker handhaafde Lotze zijn roem als geleerde, zoo door de uitgave van geleerde schriften, als door het beantwoorden van prijsvragen. Zoo behaalde hij in 1810 met H.W. Tydeman bij het Zeeuwsch Genootschap de gouden medaille voor zijne Verhandeling over Apollonius van Thyane (Middelb, 1809. 8^o.)

In 1810 werd hij voorwaardelijk bij dezelfde Maatschappij met goud bekroond, op eene vraag betreffende het Locale en Temporale. Het blijkt echter niet dat deze verhandeling in de werken van het Genootschap werd opgenomen. Later behaalde hij het eermetaal bij het Haagsche Genootschap op zijne Verhandeling over de middelen om de Christelijke Godsdienst toegang tot de aanhangers van Mahumed te doen verkrijgen. Toen Lotze na de opheffing der Franekersche hoogeschool van zijn ambt werd ontslagen, bleef hij echter niet werkeloos en bewerkte onderscheidene dogmatische, apologetische en critische schriften, tot dat hij door koning Willem I in 1815 tot hoogleeraar te Harderwijk werd benoemd, en aldaar in 1816 zijn ambt aanvaardde met eene Oratio pro litteris sacris. Hij bekleedde ook aldaar het ambt van bibliothecaris. Behalve andere schriften gaf hij de Prolegomena van Wetsteins N.T. (Rott. 1831) in het licht, met het plan een geheel nieuwe druk van dezen geleerden arbeid te bezorgen. Hiertoe had hij de ondersteuning der hooge regering ingeroepen. Het door deze hierop gevraagd oordeel van den hoogleeraar Heringa, was hoogst ongunstig, doch zeer regtvaardig, (afzonderlijk uitgegeven en in Godgel. Bijdragen voor 1832, D. II. St. 2, bl. 781 verv.) Over het algemeen is het oordeel over Lotze's geschriften niet gunstig. Zij missen alle oorspronkelijkheid en naauwkeurigheid. Ook is, gelijk Sepp te regt opmerkt, zijn Oordeelk. Inleid. van het N.T. werkelijk niets anders dan een vlugtig en oppervlakkig compilatie-product. Hem zelven beschuldigt men van twistgierigheid en overdreven eerzucht. Tot zijne tegenstanders behoorden, behalve Heringa, Clarisse, van wiens Encyclopediae Theol. Epit. Lotze een ongunstig verslag gaf, en Donker Curtius, die hem vooral in de eerste jaargangen der Godgel. Bijdragen hevig critiseerde. Hij overleed den 15den December 1832, in den ouderdom van ruim 63 jaren.

Lotze was lid van verschillende genootschappen, o.a. van de Maatschappij van Ned. Letterk.

Behalve kleinere stukken in godgeleerde en letterkundige tijdschriften en de boven gemelde, heeft men van en over hem:

De Leerrede van den Hoogleeraar J.A. Lotze over Rom. V:11, getoest aan de gezonde rede en aan de hervormde belijdenis enz. door J.H. Regenbogen.

De Toetst van den Hoogleeraar J.H. Regenbogen aan

de waarheid en de christelijke liefde getoest, door J.A. Lotze.

Verhandeling over de begrippen die de Schrijver van den Brief aan de Hebreën had aangaande het Hoogepriesterschap van J.C.

Betoog dat de Apostelen van de Leer hunnes Meesters aangaande den weg der zaligheid niet zijn afgeweken.

Verhandeling over het denkbeeld, hetwelk de H. Schrijvers hechten aan de vergeving der Zonde.

Over de Godheid van den persoon des Heiligen Geestes. Alle in verhandeling van het Haagsch Genootschap tot verdediging van de Christ. Godsdienst van 1798, 1801, 1802, 1804.

Proeve van betoog dat geene mythen in de Geschiedenis des Bijbels gevonden worden, Leeuw. 1812. gr. 8^o.

Egberti Johannes Grevei Laudatio, L.B. 1815. 8^o.

Oordeelkundige Inleiding tot de Schriften des N. Verbonds, 1ste en 2de d. 1ste st., Amst. 1816, gr. 8^o., zonder het visum der kerkelijke approbatie in het licht gezonden, 't geen hem zeer euvel geduid werd.

Monogrammata Theologiae Theoreticae, Amst. 1817. 8^o.

De brief aan de Hebreën, op nieuw vertaald met aanmerkingen, Delft, 1826. 8^o.

Novum Testamentum Joannis Jacobi Wetstenii Tom I, edit. altera aucta et emendata J.A. Lotze. Roterd ex Offic. Allartiana. Zie Schull en van der Hoop, Bijdrage tot Boek- en Menschenkennis, D. I. St II.

Beoordeeling van Clarisse's Encycl. Theol. in Schull en van der Hoop, Boeken- en Menschenkennis, St. I.

Zie Konst- en Letterb. 1832. D. II. bl. 449 volgg. Ypey en Dermout, Gesch. der Ned. Herv. Kerk, D. IV. bl. 437; Bouman, Gesch. der Geld. Hoog. D. II. bl. 587, 593; Dez. Heringa, Elz. als voorstander enz. bl. 124, 134 verv. Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. Gesch. inzond. van Ned. D. V. bl. 263, 266, 267, 269, 295; Siegenbeek, Aanspr. bij de Leidsche Maats. 1833. bl. 27; Glasius, Godgel. Ned. o.h.w. Sepp, Proeve eener Pragm. Ges. der Theol. in Ned. bl. 15, 38, 73, 80, 233, 245.