Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Mozes Lemans]

LEMANS (Mozes) zoon van Michiel Lemans en van Rebekka Hanau, werd den 5den November 1785 te Naarden geboren. Toen hij 7 jaren oud was, keerden zijne ouders naar Amsterdam, waar zij vroeger gewoond hadden, terug, en werd hij daar eerst door zijn vader en David Haage, door Benjamin Cohen Jacobsz. in het Latijn, den heer Litwak in de wiskunde, en later door den hoogleeraar de Gelder in de hoogere wiskunde onderwezen. Van zijne jeugd af voor het vak van onderwijs bestemd, oefende hij zich in het Hebreeuwsch, Chaldeeuwsch, Syrisch en Arabisch, en in de Nederduitsche, Hoogduitsche, Engelsche, Fransche, Italiaansche en Spaansche talen. In 1800 en 1801 gaf hij onderrigt te Noordwolde, doch kwam in het volgende jaar reeds te Amsterdam terug, waar hij bij opklimming acten van algemeene toelating als huisonderwijzer bij de plaatselijke schoolcommissie van Amsterdam, en als schoolonderwijzer in 1809 van den derden, in 1812 van den tweeden en in 1819 van den eersten rang bij de commissie van onderwijs in Noord-Holland, verkreeg. Ook werd hij in 1810, door het toen gevestigde opper-consistorie, als godsdienstig onderwijzer toegelaten, en in 1818 werd hem door de godsdienstige Israëlitische school-

commissie, een voorloopig bewijs van den vierden of hoogsten rang uitgereikt.

In December 1818 liet hij zich de aanstelling tot hoofdonderwijzer in de pas gestichte armenschool, welgevallen. Den 26sten April 1828 legde hij te Leiden het candidaats-examen af in de wiskunde, natuurlijke wijsbegeerte en natuurkunde, en toen, bij de koninklijke verordening, de wiskunde in de Latijnsche scholen meer bepaaldelijk werd ingevoerd, verkreeg hij, op den 27sten Mei 1828, de aanstelling van onderwijzer in de wiskunde bij het gymnasium te Amsterdam, als wanneer hij zijne betrekking tot de armenschool opgaf.

Reeds groot was de werkzaamheid van Lemans, niet alleen bij de gevestigde inrigtingen van onderwijs, maar ook in het stille boekvertrek.

In het Wiskundig Gezelschap Mathesis Artium Genetrix, waarbij hij in den aanvang van 1811 aangesteld werd tot onderwijzer, later als lector in het Wiskundig Genootschap Een onvermoeide arbied komt alles te boven, hetwelk hem in Maart 1809 als lid had aangenomen, in dat tot Nut en Beschaving, waarbij hij in datzelfde jaar opgenomen werd, overal werkte hij vlijtig mede, getrouw en ijverig, zoodat hij bij het laatstgenoemde genootschap bestuurder, lid van de wetenschappelijke commissie, en eindelijk in December 1823, lid van verdiensten werd. Bij hetzelve verwierf hij in November 1813 de gouden eerepenning voor zijne bekroonde prijsverhandeling over de adverbia en adjectiva. Eindelijk werd hij den 23sten Aug. 1814 tot lid van verdiensten in Mathesis Artium Genetrix verheven, en verkreeg hij in 1827 een bepaalde aanstelling tot lector in de wiskunde bij het genootschap Tot Nut en Beschaving. In 1808 hielp hij mede tot stichting van een genootschap, bestemd om zich bijzonder bezig te houden met het maken van boeken, voor het onderwijs der Israëliten hier te lande, onder de zinspreuk: Hanoch Lanagnot. In 1809 werkte hij mede aan de bijbelvertaling, van welke echter, wegens de inlijving van ons vaderland in het Fransche rijk, niets in het licht verschenen is.

In 1829 of 1830 zond hij eene leerrede, ten behoeve van het volk, ter beantwoording aan de gedane uitschrijving van de hoofd-commissie tot de zaken der Israëliten, welke, hoezeer niet bekroond, echter, volgens bevoegden, zeer geschikt was ter bereiking van het doel, waartoe zij moest dienen. Hij was in geleerde briefwisseling met den hoogleeraar van der Palm, bevriend met den hoogleeraar van Swinden en den Amsterdamschen predikant Tessèdre l'Ange. Hij was gehuwd met Marianne Binger, die hem echter geene kinderen schonk, en overleed den 17den October 1832, in den ouderdom van omtrent 47 jaren.

Hij schreef:

Imré Zempha, over de Hebreeuwsche taal en over derzelver regte uitspraak, 1808.

Levensbeschrijving van Maimonides, 1815.

Proeve van Talmudische Wiskunde, 1816.

Geschiedenis der Starrenkunst, 1819.

Rudimenta of gronden der Hebr. Taal, 1820.

Later eene verkorting: Allereerste gronden over de voor- en nadeelen van het gelijktijdig of achtereenvolgend onderwijs; in de Bijdragen, 1821.

Prijsverhandeling over de adjectiva en adverbia, 1821.

Vertaling der Israëlitische gebeden (met Rabbinale goedkeuring, 1822.

Lofrede op J.H. van Swinden, 1823. In het 2de deel der werken van het Genootschap Tot Nut en Beschaving.

Critisch Exegetische Verhandeling over het Hooglied, 1825.

Redevoering over de Godsdienst, 1825.

De Geest der Talmudische leer of toelichting van den Roman Levi en Sara, 1826.

Handleiding tot het teekenen van Land-, Zee- en Hemelkaarten, 2 D. 1826. Eene vertaling van Mayer's werk, dat, op bevel van Z.M. en den commissaris van oorlog, bij de boekerijen der krijgskundige scholen werd geplaatst. Aan het hoofd van dit nuttig leerboek, prijkt eene voorrede van den hoogleeraar de Gelder, ter aanbeveling.

Rekenkundige Voorstellen van L. Oling, (de 2 laatste deelen door hem verbeterd.)

Hebreeuwsch Nederduitsch Handwoordenboek, 1829-1830, met den heer S.J. Mulder te zamen. De hoofd-commissie tot de zaken der Israëliten waardeerde dit werk zoozeer, dat op hare voordragt, in Augustus 1831, van wege het gouvernement, aan den heer L. een groote zilveren medaille daarvoor werd uitgereikt.

Een Hebreeuwsch dichtstuk op den Afval van Belgiė en den Tiendaagschen Veldtogt.

Zie C. van de Vijver, Jaarb. van Amst. 1832. bl. 100-104. Berigt omtrent Mozes Leman, door J.T. l'A. Kunst- en Lett. 1833. D. II. bl. 115-119, 130-135.