Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[François van de Kethulle]

KETHULLE (François van de), heer van Rijhove en Kroiveld, was de zoon van Philips van de Kethulle, heer van Assche, Haverie, Volkeghem enz. en van Françoise de Deurnagele. Ofschoon alzoo tot de Belgische edellieden behoorende speelde hij echter in de belangrijke gebeurtenissen van zijnen tijd, somtijds als dienaar van Oranje, eenen te grooten rol, dan dat wij hem hier niet zouden vermelden, zonder daarom in het breede uit een te zetten de voorvallen in welke hij gewikkeld was.

Na den dood van Ferdinand de la Barre, heer van Mouscron was het ambt van groot-baljuw te Gent vakant geworden. Van de Kethulle, die meestal bij de geschiedschrijvers onder den naam van Rijhove voorkomt, stond naar dien post, en deed zich in de plaats van den overledene verkiezen, zonder dat zijne verkiezing eenige wettige vorm had.

De gebeurtenissen, daar ter plaatse voorgevallen tijdens Jan van Hembyze en Rijhove er het gezag in handen hadden, hebben wij met een enkel woord op het artikel van den eerstgenoemde vermeld. Wij kunnen die alzoo hier als bekend veronderstellen. Was Hembyze meer de op zich zelven staande man, Rijhove, ofschoon nog opbruizender dan deze, liet zich echter bij vele aangelegenheden door den prins van Oranje leiden. Het was daardoor dat hij zich, vóór den aanslag tegen den hertog van Aarschot, naar Antwerpen had begeven, om aan den prins het plan tot een volks-opstand te Gent mede te deelen en er diens goedkeuring over te verwerven. Hij mogt er echter niet inslagen die te verkrijgen, ofschoon de vorst den voorgenomen aanslag noodzakelijk beschouwde, doch de omstandigheden hem verboden zijne officiëele inwilliging daartoe te geven. Die aanslag had, zoo als wij zagen, in October 1577 plaats. Nadat Rijhove zich van den hertog van Aarschot had meester gemaakt, verzekerde hij zich ook van deszelfs voornaamste aanhangers, waaronder Jakob Hessels, raad van Vlaanderen, en Jan Visch, baljuw van Ingelmonster. Zij werden naar Rijhove's woning, de Serbraemsteen geheeten, in de rue basse te Gent staande, gebragt en daar voorloopig gevangen gehouden, niettegenstaande de hertog eerlang weder op vrije voeten gesteld werd. Rijhove en Hembyze deelden nu onderling het beheer der openbare aangelegenheden te Gent, en namen maatregelen om zich, zelfs met kracht van wapenen, staande te houden. Hunne onderhoorigen maakten zich aan vele wandaden schuldig, zoodat de prins van Oranje meermalen over hunne moedwillige handelingen klagten inbragt, en verklamde niet te Gent te willen komen, tenzij daaraan een einde werd gemaakt.

Oranje scheen in Rijhove echter vertrouwen te stellen

en zond hem in 1578 als zijn afgezant naar Yperen. Dat hij dat vertrouwen waardig was, toont ons zijn gedrag in hetzelfde jaar, toen hij den aanslag der Spanjaarden op Brugge deed mislukken, en deze stad alzoo voor de staten en de vrijheidszaak behouden bleef. Deed hij daardoor den prins goede diensten, niet te ontkennen is het evenwel dat hij met Hembyze, door het plunderen van kerken en kloosters en de vervolging der geestelijken, oorzaak was van het verval der hervorming en van den afval der dusgenaamde Malcontenten van de goede zaak.

Als bevelhebber van Dendermonde matigde hij zich eene geheel alleenheerschende magt aan. Hij toonde die in den op zijnen last volvoerden moord aan de raadsheeren Hessels en Visch bovengenoemd. Die moord geschiedde onder zulke wreede omstandigheden, als waarvan men slechts in de eeuwen van barbaarschheid voorbeelden vindt. Naar willekeur besliste hij over het leven der inwoners, en een eenvoudig vermoeden was genoegzaam om hen in de diepste jammeren te storten. Ofschoon vroeger met Hembyze op goeden voet en gezamelijk gestreefd hebbende om de oppermagt, sloop, nu de zaken veranderd waren, de nijd hunne harten binnen. Van dat oogenblik af arbeidden zij aan elkanders ondergang met eene heftigheid, die de haat alleen kan doen geboren worden. Rijhove zocht zich in 1579 van Hembyze meester te maken, doch de aanslag mislukte, en Hembyze werd door het volk verlost. In datzelfde jaar ontving hij nog last van Oranje zijne troepen tegen de Malcontenten ter bescherming van Vlaanderen aan te voeren en vergezelde hij den prins met zijne benden, bij diens komst te Gent in Augustus 1580, terwijl die vorst hem nog raadpleegde over de verlossing van den gevangen la Noue. Ook werd hij nog in 1582 naar den hertog van Anjou gezonden, om hem te kennen te geven hoezeer de Vlamingen hem begeerden. Rijhove hield inmiddels het bevel binnen Dendermonde, toen Hembyze nieuwe plannen tegen hem smeedde. De magt door Rijhove op de troepen uitgeoefend wilde hij onschadelijk maken. De muiterij over het uitblijven der soldij was hem daartoe bijzonder gunstig. Terwijl Rijhove naar Gent was om geld, begaven zich drie gemagtigden van Hembyze, die zich geruimen tijd aan het hof van den paltsgraaf Jan Kasimir te Frankendaal hadden opgehouden, naar Dendermonde, met last om de troepen te vreden te stellen en Rijhove te ontzetten. Deze vernam echter spoedig den toeleg, keerde terug en kwam nog juist in tijds om de gemagtigden in de gevangenis te werpen en het gevaar te keeren. Dit geschiedde in 1583. Tot in het volgende jaar voerde hij het bevel binnen de stad, nog altijd in naam van den prins van Oranje. Toen in dat jaar de vesting door Parma belegerd werd, begaf Rijhove zich naar

Holland om geld, en liet het opperbevel aan den heer van Mortaigne in handen, die, geen kans ziende de stad te behouden, haar bij verdrag overgaf.

Van dat oogenblik hield de betrekking van Rijhove jegens den prins op, en ligt zijn verder bedrijf buiten ons bestek. Hij stierf in ballingschap, van zijn verstand beroofd en ten prooi aan de verwijtingen van zijn geweten.

Zie, behalve de meeste geschiedschrijvers, in het bijzonder, Bor, Ned. Oorl. het regist. op Rijhoven; van Meteren, Ned. Hist. D. III. bl. 46, 50, 184, D. IV. bl. 161; Wagenaar, Vaderl. Hist. D VII. bl. 176, 178, 179, 197, 233, 289, 290, D VIII. bl. 17; van Kampen, Vaderl. Karakterk. D. I. bl. 391; Wiersbitzky, de Tachtigj. oorl. het register op Rijhove; Borgnet, de Nederl. onder Filips II, vertaald door Dr. J. van Vloten, bl. 146, 307; Janssen, de kerkherv. te Brugge, het register op Rijhove; Groen van Prinsterer, Archiv. 1^o serie, de table des matières op Rijhove; Kervijn de Volkaersbeke et Diegerick, Documents Hist. T. I. en II. de registers op Kethulle.