Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 9

[Janus Secundus]

JANUS SECUNDUS, eigenlijk Joannes Nicolai geheeten, was waarschijnlijk de jongste zoon van Nicolaus Everardi, wiens levensberigt wij in het 5de deel (bl. 244-246) gegeven hebben, en van Elisabeth van Blyoul. Hij werd te 's Gravenhage op den 14^den November 1511 geboren, en ontving daar zijne eerste opvoeding, tot dat hij met zijn vader in 1528 naar Mechelen vertrok. Hij werd Secundus genoemd, waarschijnlijk omdat hij de tweede der zonen van Nicolaus Everardi was, die Joannes werd geheeten, zijnde de eerste jong overleden. Reeds vroeg ontwikkelde bij hem, even als bij zijne broeders Nicolaus Grudius en Hadrianus Marius, eene buitengewone zucht tot de Latijnsche dichtkunst, maar weldra overtrof hij die beiden in vaardigheid, en zijn dichtvuur werd niet weinig aangeblazen door zijne leermeesters te 's Hage, Jacob Volcard en Rumoldus Stenemola (van de Steenemeulen), wier verdiensten met dankbaarheid door hem in schoone verzen herdacht zijn. Te Mechelen zette hij ten huize zijns vaders zijne studiën voort, en legde zich ook op de schilderen graveerkunst toe, in welke eerstgenoemde kunst hij door den vermaarden Joan van Schoorl onderwezen is. In 1532 vertrok hij naar de hoogeschool te Bourges, om de voortreffelijke lessen van den hoogleeraar in de regten, Andreas Alciatus, bij te wonen, en het was daar dat hij ook met de beroemdste mannen van zijnen tijd banden van vriendschap

aanknoopte. Hij keerde in Maart 1533 naar Mechelen weder, alwaar zijn vader kort na zijn vertrek overleden was. Deze geene aanzienlijke bezittingen nagelaten hebbende, moesten zijne kinderen voor hun eigen bestaan zorgen. Daartoe, en door zijne liefde voor de kunst aangespoord, besloot hij naar Italië te vertrekken, van waar hij zich naar het hof van keizer Karel V te Arragon begaf, met oogmerk om zich in diens gunst aan te bevelen. Hij had het geluk te Mouçon als secretaris van den bisschop van Toledo, Joannes Tavera, geplaatst te worden. Intusschen de vriendschap en achting van verscheidene aanzienlijke personen verworven hebbende, waren ook zijne bekwaamheden aan den keizer niet verborgen gebleven, en toen deze zich gereed maakte de Turken in Afrika te gaan bestrijden, wenschte hij dat Janus Secundus hem op zijne reis naar Tunis zou vergezellen, om, gelijk sommigen willen, een waardig zanger van dien togt met zich te hebben. Hij woonde dien kloekmoedig bij; maar zijne zwakke gezondheid noodzaakte hem weldra naar Spanje terug te keeren. Hij bleef echter kwijnen, en door de hoop gestreeld dat de vaderlandsche lucht zijne krachten zou doen herstellen, verliet hij Spanje en keerde naar Nederland weder. Naauwelijks hier aangeland, werd hij aangesteld tot secretaris van Georgius van Egmond, bisschop van Utrecht en abt van St. Amand, en ontving kort hierop eene benoeming in diezelfde betrekking bij den keizer. Maar deze laatste waardigheid mogt hij niet aanvaarden. Hij begaf zich naar Doornik bij den bisschop, en werd er door eene hevige koorts aangetast, die hem op den 24sten September 1536 uit het leven rukte. Niet te Doornik maar te St. Amand, in Henegouwen, in de kerk der Benedictijnen, werd zijn stoffelijk overschot ter ruste gelegd. Zijne bloedverwanten en vrienden deden hem ter eere eene marmeren graftombe vervaardigen, die in 1566 bij den beeldenstorm vernield, doch later op last van Carel de Par, abt van die plaats, hersteld is.

Niet alleen hebben zijne broeders en de geleerdste mannen van zijnen eeuw zijne nagedachtenis bezongen, maar zijn naam is ook door de grootste geleerden van lateren tijd verheerlijkt; en zulks te regt; want welke starren er onder onze Latijnsche dichters ook heerlijk prijkten, hij voorzeker overtrof die allen, en gedurende meer dan drie eeuwen is hij als de voortreffelijkste hunner door landgenoot en vreemdeling begroet.

Evenmin als wij het wagen zullen uit te wijden in den lof zijner gedichten, evenmin achten wij het onnoodig hier eene lijst van dezelven te doen volgen. Zijne Elegiën, Puntdichten, Oden, Dichterlijke Brieven, Lijkzangen, Mengelingen en Kusjens zijn door zijn broeder Hadrianus Marius te Leuven in 1536 voor het eerst uitgegeven. Deze eerste uitgave werd in 1541 te Utrecht herdrukt, en in 1561 door eenen tweeden

druk, te Parijs in 12^o. verschenen, gevolgd. Ook van deze uitgave zag in 1582 eene herdruk het licht, en na dien tijd is dezelve in verschillende talen uitgegeven. In 1619 heeft Petrus Scriverius te Leiden alle de werken van Janus Secundus, volgens de eerste uitgave en echte handschriften, vermeerderd met zijne reisbeschrijvingen in ongebonden stijl, en de op hem gemaakte lijkzangen, uitgegeven, terwijl de hoogleeraar P. Bosscha in lateren tijd de Opera Omnia Joannis Nicolaii Secundi, voorafgegaan door zijne uitmuntende Dissertatio de Joanne Nicolaio Secundo dequi gente ejus (Lugd. Bat. 1821. 8^o. 2 volum.), het licht deed zien. Vooral waren het de Basia of Kusjens van Janus Secundus, van welke de achtbare en ernstige Hadrianus Junius getuigde, dat zij zoo lang in waarde zullen gehouden worden, als de mond der minnenden tot kussen geneigd zal zijn, (‘Basia (Joannis Secundi) vivent dum basiis amantium ora patebunt’) die in verschillende talen overgezet, schier ontelbare herdrukken beleefden, en die, ook door Nederlandsche dichters gedeeltelijk overgezet, door Mr. A.W Engelen vertaald, benevens het oorspronkelijke te Groningen in 1830 zijn uitgegeven, van welken bundel aldaar in 1839 een tweeden druk verscheen.

Als beoefenaar der schilderkunst deed Janus Secundus zich kennen, door een in den jare 1532 vervaardigd portret van den reeds genoemden bisschop van Palermo, welke schilderij hij aan zijnen leermeester van Schoorl te Utrecht zond. In de graveerkunst was hij ook zeer ervaren, en in het stempelsnijden beroemd. Zijne bekwaamheid in deze kunsten is op te maken uit den afdruk eener door hem vervaardigde penningplaat, voorstellende het gelaat zijner beminde Julia, een meisje, waarvan niets anders bekend is dan dat zij tot eene aanzienlijke Mechelsche familie behoorde, de liefde van Janus Secundus met weêrmin beloonde, doch op bevel harer ouders met een ander huwen moest. Secundus stempelde ook een penning ter eere van Karel V, aan wien hij denzelven met een bevallig gedicht aanbood.

De afbeelding van Janus Secundus ziet op verschillende wijzen het licht. Er bestaan hier te lande drie geschilderde portretten van hem; één te 's Gravenhage op het Raadhuis; één te Leiden op de Bibliotheek der hoogeschool en één in de groote gehoorzaal van het Athenaeum te Amsterdam. De hoogleeraar Bosscha plaatste, voor zijn reeds genoemd werk, een portret van Janus Secundus, geheel verschillend van al de bekende, zoo in gelaat als kostuum, hetwelk naar eene oorspronkelijke schilderij van Joan van Schoorl gegraveerd is, doch welks identiteit betwist, en ondanks eene latere verdediging van hetzelve, door genoemden hoogleeraar, tot heden nog betwist wordt.

Zie Foppens, Bibl. Belg. p. 726-728, met een zeer slecht portr.; Saxe, Onom. Lit. T. III. p. 149; Peerlkamp, de Poetis. Latin. Neêrl. p. 36-47; Hoeufft, Parnas. Latino Belg. p. 25-28; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. I. bl. 39; Aanteek. bl. 95-97, D. IV. bl. 16, 17, Aant. bl. 126-135; van der Chijs, Tijdsch. voor Alg. Munt- en Penningk. D. I. bl. 307-321; Algem. Konst. en Letterb. 1839. D. I. bl. 349, 381; Mr. W J.C. van Hasselt, Het geslacht der Nicolai en de portrett. van Joannes Secundus, in de Gids 1839, N. IX. Mengelingen bl. 356 en volg. met portrett. en de aldaar aangehaalde werken; Immerzeel, Lev. en Werk. der Kunstsch.; Kramm, Lev. en Werk. der Kunstsch.; Muller, Cat. van Portrett.