Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 9

[Menasseh Ben Israël]

ISRAëL (Menasseh ben) werd omstreeks 1604 in Spanje geboren en was de zoon van Joseph Ben Israël, een rijk koopman, en van Rachel Soeiro. Zijn vader zette zich, om de inquisitie te ontgaan, met zijne vrouw en beide zonen te Amsterdam neder, waar Menasseh het onderwijs in het Hebreeuwsch van den kundigen rabbijn Isaac Uzziël ontving. Hij maakte daarin in weinige jaren zulke groote vorderingen, dat hij reeds op zijn achttiende jaar verkozen werd om zijn leermeester als rabbijn op te volgen. Met veel ijver kweet hij zich van dezen post, doch zijne inkomsten waren zoo gering, dat hij er op bedacht was, om, door handel te drijven, zijn fortuin te verbeteren. Daartoe zond hij zijn schoonbroeder Ephraïm Soeiro naar Brazilië, en hij zelf begon zijne werken met eene eigene drukkerij te drukken.

Tijdens het protectoraat van Cromwel over Engeland werd hem de eervolle maar moeijelijke taak opgedragen, om als gezant derwaarts te gaan, ten einde voor de Israeliten aldaar een nieuw toevlugtsoord te verwerven. Ofschoon hij in zijne zending voor het oogenblik niet slaagde, mag men toch zeggen dat door dezelve de toelating der Joden in Engeland, die later plaats had, krachtdadig was voorbereid. Hij overleed op zijne terugreize te Middelburg omstreeks 1657, en werd te Amsterdam begraven. Hij was gehuwd met Rachel, behoorende tot de familie der Abardanels, die volgens de meening der Joden uit het geslacht van koning David zou afkomstig zijn, en verwekte bij haar een zoon, Samuel geheeten, die, na zich aan de universiteiten te Oxfort en te Cambridge te hebben opgehouden, met veel lof den doctoralen graad in de geneeskunde verwierf. De afbeelding van Menasseh Ben Israël ziet het licht. Zijne zinspreuk was Peregrinando quaerimus. (Voortreizende zoeken wij).

Slechts weinige zijner geloofsgenooten hebben zulk eenen roem door hunne geleerdheid behaald als hij. Behalve het Portugeesch, het Spaansch en het Hebreeuwsch, kende hij de Latijnsche taal, iets dat toen weinig bij de Joden gevonden werd. De Heilige Schrift was zijne geliefkoosde studie, maar hij las ook alle andere soorten van boeken, en was niet minder ervaren in de

wijsbegeerte en de geneeskunde, onder welks beroemdste beoefenaars hij geteld werd, dan in den Talmud en in de Joodsche literatuur. Met de beroemdste mannen van zijnen tijd, als Episcopius, Vossius, van Beverwijck en bovenal met Barlaeus was hij bevriend, en vele anderen stelden zijnen omgang op hoogen prijs. Hij schreef een aantal werken in verschillende talen, waarvan wij de titels der voornaamsten hier zullen laten volgen:

El Conciliador. La primera parte nel pentateucho: la secunda, in los Prophetas primeros: la tercera, in los Prophetas posteriores: la quarta, in los libros Hagiographos, y resto de la Biblia. Francf. 1632. 4^o. In het Latijn vertaald door Dyonisius Vossius onder dezen titel:

Concitiator, sive de convenientia locorum Sacrae Scripturae, quae pugnare inter se videntur; opus ex vetustis et recentioribus omnibus Rabbinis magna industria ac fide congestum, Amst. 1633. 4^o.

Problemata XXX de Creatione, cum summariis singulorum Problematum, et indice locorum scripturae, Amst. 1635. 8^o.

Libri tres de Resurrectione Mortuorum; quibus auimae immortalitas, et corporis resurrectio contra Zaducaeos comprobatur, deque judicio extremo, et mundi instauratione agitur, Amst. 1636. 8^o.

Orden de las Oraciones del Mes, Amst. 1637. 8^o.

Fasciculus vitae, sive libri tres, de termino vitae, quibus veterum Rabbinorum, ac recentium Doctorum de hac controversia sententia explicatur, etc. Hebreeuwsch en Latijn. Amst. 1639. 12^o. Vertaald in het Engelsch door Thomas Pocock, Lond. 1699. 12^o.

De Fragilitate humana ex lapsu Adami, deque Divino in bono opere auxilio, ex sacris scripturis et veterum Hebraeorum libris, Amst. 1642. 12^o. Ook in het Spaansch onder den titel van:

De la fragilidad humana, e inclinacion de l'ombre al peccato, Amst. 1642. 4^o.

Thesouro dos Dinim que o povo de Israël he obrigado saber e observar, Amst. 1645. 8^o. ald. 1647. 8^o.

Las Oraciones del anno, con todo lo obligatorio de las oraciones, etc., Amst. 1650. 12^o. 2 vol.

Esperanca de Israël, Amst. 1650. 12^o. Dit werk kwam ook in het Latijn, Engelsch en in het Hollandsch uit. In de laatste taal onder den titel van:

De Hoop van Israël, door Menasseh Ben Israël; met de Reysen van R. Benjamin Jonasz. van Tudelen... Overgezet door J. Bara, Amst. 1666. 4^o.

La Piëdra pretiosa, o de la Estatua de Nebucadnezar; con de se expone lo mas essential del libro de Daniel, Amst. 1654. 12^o.

In het jaar 1858 kwam van dit zeldzame boekje een exemplaar voor op eene verkooping van boeken te 's Hage gehouden. In het berigt deswege wordt de titel van hetzelve eenigzints anders vermeld. Ook werd er bijgevoegd, dat Rembrandt, naar aanleiding van dit boek, vier bekende gravures vervaardigd heeft, die in dit werkje meestal voorkomen. (Zie Nieuw Amsterd. Handels- en Effectenblad, 1858. No. 58, 61).

Vindiciae Judaeorum, or a Letter in answer to certain questions on the Nation of the Jews, Lond. 1656. 4^o.

Behalve deze werken, en nog anderen waarvan ons de juiste titels, tijd en plaats van uitgave onbekend zijn, bezorgde Menasseh Ben Israël de Bijbel en enkele boeken van denzelven in de Hebreeuwsche, Chaldeeuwsche en Spaansche talen, en liet bovendien een aantal handschriften na, die van zijne groote geleerdheid getuigen kunnen.

Zie Moréri, Diction. historique, art. Manasse Ben Israël; Paquot, Mem, T. I. p. 99-102; Koenen, Geschied. der Joden in Nederl., het regist. op Manasse; Muller, Cat. van Portrett., bl. 169.