Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Hugo Franciscus van Heussen]

HEUSSEN (Hugo Franciscus van) werd den 26 Januarij 1654 te 's Gravenhage uit een rijk en aanzienlijk geslacht geboren, studeerde te Mechelen en te Leuven, waar hij licentiaat in de godgeleerdheid werd. Na eenigen tijd rector in het nonnenklooster te Huissen te zijn geweest begiftigde hem de pauselijke vicaris, Johannes van Neerkassel, met een kanunniksplaats in het aartsbisschoppelijk kapittel te Utrecht. Ook vestigde hij, met toestemming van dezen prelaat, eene statie op de Hooigracht te Leiden. Van Heussen was geheel een Nederlander, van vurige liefde voor de katholieke kerk, maar ook voor zijn vaderland doordrongen. Toen eene partij het Nederlandsche

bisschoppelijke bestaan wilde doen vallen en daartoe geen middel onbeproefd liet, schreef hij zijne geschiedkundige werken, waaruit ten duidelijkste blijkt, dat, hetgeen de Jesuiten als Jansenisme en Gallicaansche ketterij scholden, inderdaad niet anders was dan de oude katholieke leer, die hier door de beste godgeleerden en bisschoppen steeds was voorgestaan, en het was een bewijs hoezeer zijn geest die van de geestelijkheid zijner dagen was, toen het aartsbisschoppelijk kapittel hem, na den dood van Neerkassel, wiens warme vriend en Timotheus hij geweest was, het aartsbisschoppelijk bestuur wilde opdragen. Van 's mans geleerdheid en kracht en Nederlandsche degelijkheid wachtten de Ultramontanen te veel tegenstand dan dat men zijne benoeming niet zou hebben tegengewerkt. Reeds hadden zij weten te bewerken dat eene verhandeling van de aflaten en het jubilé, vroeger te Leuven uitgegeven, te Rome werd verboden, omdat de kracht der aflaten, volgens het Jesuitisch gevoelen, hier in werd verkleind. Van Heussen gaf het hierop veranderd voor de tweedemaal in het Hollandsch en ook in het Latijn uit met opdragt aan den kardinaal Columna, die hem nu zelf verlof gaf om het dus veranderd weer uit te geven. In weerwil van de veranderingen en goedkeuringen van dezen kardinaal, bleef de Jesuiten-partij de naar Rome's wensch herzienen druk nog steeds vervolgen en verketterde zij wat zelfs te Rome was goedgekeurd. De later afgevallen Theodorus de Cock, drong te Rome op van Heussens benoeming aan. Aartsbisschop werd hij evenwel niet, tot zijne groote vreugde werd Codde benoemd, die in van Heussen een warmen vriend bezat, en toen de eerste in 1700 ter verantwoording naar Rome werd ontboden, behoorde van Heussen tot zijne provicarissen. Na de afzetting van Codde, werd aan van Heussen het uitoefenen van het provicariaat wel verboden, doch hij ging er desniettegenstaande mede voort. De in 1705 nieuw benoemde pauselijke vicaris, Gerardus Potkamp, benoemde van Heussen insgelijks tot vicaris, in welke betrekking hem, na diens kort hierop gevolgden dood, de kapittelen van Haarlem en Utrecht niet alleen bevestigden, maar hem, gedurende het openstaan van den aartsbisschoppelijken zetel, met Jacobus Catz, het algemeen vicariaat opdroegen. Na den dood van den laatsten volgde van Heussen op als deken van het Utrechtsch kapittel (1712). Sterk door de kennis der beginselen van de oude katholieke kerk in het algemeen en van de Nederlandsche in het bijzonder, bleef hij in een hoogst moeijelijken tijd de beginselen en regten van de vader-

landsche kerk verdedigen, zonder zich aan scheldnamen en banbliksems uit Rome te storen. Hij stierf in de pastorie op de Hooigracht te Leyden, 14 Februarij 1719.

Van Heussen was een grondig beoefenaar der vaderlandsche geschiedenis en oudheden in het algemeen, maar vooral van de kerkelijke in het bijzonder en zijne werken zijn, ofschoon er veel in voorkomt dat sporen draagt van te haastige bewerking en gebrek aan critiek, toch nog schatboeken voor de beoefenaars dier vakken. Hij had tot zijn gebruik een menigte handschriften en zeldzame geschriften en was met de voornaamste oudheidkundigen in briefwisseling.

Van Heussen heeft eene vertaling gegeven van de

Verhandeling van de eere en dienst der HH. en allermeest van de Allerh. M. Maria, door J. Bisschop van Castorie, (Neêrkassel), Antw. 1675,

en onder den pseudonym Ad. van Loo, uitgegeven:

De Gyges van Michel Loeffius overwogen, te ligt en met veele misslagen, valsheden en vervalsingen opgehoopt gevonden.

Van veel meer belang is echter zijnen arbeid op het gebied der kerkelijke oudheden en geschiedenis van ons vaderland en nog altijd zijn zijne

Batavia Sacra, sive res gestae apostolicorum virorum, qui fidem Bataviae primi intulerunt, in duas partes cum typis aeneis. Omnia industria ac studio T.S.F.H.L.H.S.T.L.P.V.T. (Trajectini Suffraganei F.H.L. Heussenii sac. theol. Licentiati, Provicarii Ultrajectensis), Brux. 1714 fol., met afb., en zijne:

Historia Episcopatuum Belgii, ulpote metropolitani Ultrajectini, nec non suffraganeorum Harlemensis, Daventriensis, Leovardiensis, Groningensis et Middelburgensis etc. per H.F.V.H. Sac. T.L. Vic. T. Lugd. Brux. 1719 2 vol. fol. Nova editio, Ibid. 1755 et altera pars Antv. 1755, schatboeken voor den beoefenaar dier vakken, fol. m.k. pl.

Het is bekend dat Hugo van Rijn deze beide werken in het Nederduitsch overgebragt en met aanteekeningen vermeerderd heeft, van welke vertaling twee uitgaven, een in folio, een in octavo, bestaan. Men moet echter deze werken met behoedzaamheid gebruiken, daar er veel onnaauwkeurigheden ingeslopen zijn, en de geleerde schrijvers, in den geest van hunnen tijd, meer verzameld dan critisch onderzocht en getoetst hebben. Zijne afbeelding in olieverw berust in de pastorie der clerezy te Leyden en staat voor de folio uitgave der Hollandsche vertaling 1726.

Zie M.G. Dupac de Bellegarde, Histoire abrégée de l'Eglise Métropolitaine d'Utrecht, Utrecht, 1852 (3e édit.); Esquisse historique sur l'ancienne Eglise Catholique dans les Pays-Bas, en partie

traduite du Holland. par C.H.V. V(loten), Paris 1861; Saxe, Onom. T. VI.; Anal., p. 673; Hoynck van Papendrecht, Hist. der Utr. Kerke, bl. 87; Analecta (Indices) J. le Clere, Bibl. anç. et mod., T. XI. p. 256; Navorscher, D. II. bl. 75, 141; Goethals, Lectures relatives à l'Histoire des sciences en Belgique etc., T. III. p. 219 suiv.; Roomsch Katholyk Jaarboekje voor het Koningrijk der Nederlanden 1843, bl. 108; van der Chijs, De Munten van Utrecht, bl. 7, Overijssel, bl. 228; Glasius, Godgel. Nederl. o.h.w.; Chron. van het Hist. Genootsch., D. VII. bl. 131; Muller, Cat. van Portr.