Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Johan de Hertog]

HERTOG (Johan de) of Hertoghe, heer van Valkenburg, zoon van Willem de Hertoghe, gesproten uit een bekend en niet onaanzienlijk Nederlandsch geslacht, werd aan het hof van prins Maurits opgevoed, en door dezen met een compagnie voetknechten begiftigd.

In 1629 deed hij met prins Frederik Hendrik en Emanuel van Portugal eene reis naar Oranje. Cronset, die toen aldaar het bewind voerde, werd, wijl hij met Spanje in heimelijke verstandhouding stond, afgezet en zijne betrekking aanden Portugeeschen prins opgedragen. Deze voerde nogtans alleen den titel, of omdat hij R.C., of omdat hij voor zulk een ambt nog te jong en onervaren was. Zeker is het, dat de Hertoghe alles uitvoerde, en dat hij niet slechts voor de vestingwerken zorgde maar hier en daar nog verscheidene andere heilzame schikkingen maakte.

Omtrent dezen tijd was het kommandement van Nijmegen en eene plaats in den krijgsraad open gevallen. Hertoghe stond naar beide, doch zoowel het een als het ander werd hem geweigerd. Hierover misnoegd, leende hij het oor aan eenige Fransche staatsdienaren, die hem aanzochten, om met hunnen meester tot het onderdrukken der Hervormden zamen te spannen. Wijders werd aan de Hertoghe ten laste gelegd, dat hij de kwistzucht van den prins van Portugal voedde, door hem telkens van penningen te voorzien. Hij bereikte hiermede zijn oogmerk dat, namelijk, de prins opontboden en de landvoogdij alleen aan hem opgedragen werd. Eenigen tijd daarna deed hij eene reis naar Holland, om zich door prins Maurits in zijne betrekking te laten bevestigen. Jakob de la Pise, een der oudste staatsbedienden van het prinsdom Oranje, volgde hem en gaf den prins opening van alle geheimen. De Hertoghe werd echter in zijne betrekking voor den tijd van drie jaren, en sedert, na den dood van zijnen broeder, door Frederik Hendrik, bevestigd. Velen, zoo hier te lande als elders, verwonderden zich hierover, vermits door het parlement van Oranje, zware klagten werden ingebragt over de willekeurige handelingen van zekeren aanhang, aan welks hoofd

de Hertoghe zich bevond. Men zond wel van 's Prinsen wege eenige afgevaardigden naar Oranje, tot het doen van onderzoek, doch hij weigerde hun den toegang tot het slot. Wijders maakte hij zich zoo gehaat in zijne landvoogdij door overdadige pracht en wellust, en door het voeden en stijven van buitenlandsche onlusten, dat de landzaten, hun misnoegen niet kunnende verbergen; aan Frederik Hendrik schreven, dat de Hertoghe bij de kroonen van Engeland en Spanje, ja zelfs bij den Pauselijken nuntius en elders bescherming had gezocht, en, 't geen nog verder ging, dat hij met Frankrijk in onderhandeling was over de overgifte van het kasteel van Oranje voor een som van honderdduizend rijksdaalders, met behoud der slotvoogdij voor hem en zijne nakomelingen. In weerwil hiervan onttrok Frederik Hendrik hem zijne gunst niet, maar vermaande hem alleen in zijne brieven tot getrouwheid.

Het zij echter uit achterdocht of uit andere beweegredenen, eindelijk ontbood zijne Hoogheid den landvoogd en bood hem het stadhouderschap over Noordholland aan. Dat trof echter geen doel. De Hertoghe weigerde ronduit dit stadhouderschap, hem van 's prinsen wege gezonden, te ontvangen, begon zeer kwalijk van zijne Hoogheid te spreken en gaf aan eenige inwoners van Oranje, die opentlijk vreugde over de verovering van 's Hertogenbosch bedreven, bevel de stad te ruimen. Toen besloot de prins ernstiger maatregelen te nemen, 't geen echter wegens den listigen aard en het gezag van de Hertoghe met list moest geschieden. Jan de Knuyt, heimelijk in de stad gekomen, onder voorwendsel van volk voor den Italiaanschen oorlog te werven, vervoegde zich bij den gouverneur, en beloofde hem honderdduizend gulden en de slotvoogdijschap voor zijn geheele leven. Doch vermits de Hertoghe aandrong op het erfelijk bezit daarvan in zijn geslacht, en dat, in geval het aan een ander overging, de vestingen moesten geslecht worden, vertrok de Knuyt, onder voorwendsel van nieuwen last te gaan halen, en na tien dagen te zullen wederkeeren. In dien tusschentijd had de Knuyt heimelijk eenige soldaten in de stad weten te brengen. Sommigen, die het met de Hertoghe hielden, gaven hem hiervan wel berigt, doch hij weigerde er geloof aan te geven. Op zekeren tijd, als hij zich ten huize van de la Pise bevond, werd hij door het volk van de Knuyt aangevallen, gewond en in verzekering genomen; maar kon ook toen niet bewogen worden om het kasteel over te geven. Ten laatste, ten gevolge der bekomen wonden, zijn einde voelende naderen, liet hij er zich toe bewegen,

en het bevel daartoe door zijne huisvrouw onderteekenen. Doch nog voor dit bevel werd uitgevoerd stierf hij.

Zijne zelfverdediging had hij in een brief aan Frederik Hendrik vervat, die te lezen staat bij Groen van Prinsterer, Archives de la maison d'Orange, Série II. Tom. III. pag. 22 et s.

Zie La Pise, Tableau de l'histoire d'Orange; Aubery, Mémoir., p. 351; Gedenkschriften van Holland, bl. 296; Fragmens de Convers. in Lettres du Comte d'Estrades, T. I. p. 52, (édit. 1745); Aitzema, Zaken van Staat en Oorlog, D. I. bl. 1030-1055; Wagenaar, Vad. Histor., D. XI. bl. 131; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl., D. VIII. bl. 126; Kok, Vad. Woordenb., D. XX. bl. 572.