Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Abraham Hellenbroek]

HELLENBROEK (Abraham), een voornaam voetiaansch predikant, werd den 3 December 1658 te Amsterdam geboren, en bekleedde achtereenvolgende het predikambt te Zwammerdam (1683), Zwijndrecht (1691), Zalt-Bommel (1694) en te Rotterdam, van 1695 tot 1728, toen hij zijn emeritaat verkreeg. Hij overleed den 16 December 1731.

Hellenbroek was een arbeidzaam en vroom man en geen onverdienstelijk exegeet, waarvan zijn Evangelische Jesaia, Hooglied en zijne Bijbelsche Keurstoffen veel blijk geven. Zijne verklaringen lijden echter aan het gewone gebrek der voetiaansche wijze van uitlegging. Hij trachtte alles te vergeestelijken en speelde, ofschoon soms niet onvernuftig, met den wezentlijken zin des bijbels. Hellenbroek werd, even als Borstius en Brakel, voor een uitstekend kanselredenaar gehouden. Zijne leerredenen waren populair, eenvoudig, innemend, zich soms tot hartelijke, krachtige, ongekunstelde welsprekendheid verheffende en hadden geen geringen invloed op het verbeteren der hoogst gebrekkige predikwijze dier dagen. Zij waren echter niet vrij van de

toenmaals in zwang zijnde gebreken, zoo als aanhalingen uit geleerde schriften van vroegeren en lateren tijd, van Hebreeuwsche, Grieksche en Latijnsche spreuken en dichtstukken. Zijne toepassingen zijn, schoon in den gewonen voetiaanschen vorm, gemoedelijk. Zijn meeste roem dankte hij aan zijn katechetisch leerboekje, getiteld: Voorbeeld der Goddelijke waarheden voor eenvoudigen, die zich bereiden tot de belijdenisse des geloofs. Rotterd. 1706, in 1797 voor de vier en twintigste maal, en later nog zesmaal herdrukt. Omstreeks 1759 voegde men er een nieuw hoofdstuk over den raad des vredes en eenige nieuwe vragen en antwoorden bij. Ook vulde men den tekst met een aantal ongelukkig gekozen bijbelteksten aan, zoodat het werkje met omtrent dertig bladzijden vermeerderd werd, en den naam van Groot Hellenbroek bekwam. In 1798 stelde D. van Wijngaarden, gewezen onderwijzer, koster en voorzanger te Willemstad, dit onderwijsboekje op rijm (Hellenbroek's voorbeeld van Goddelijke waarheden in rijm gesteld, om alle de hoofdstukken op de Psalmwijze te kunnen bezingen. Rotterd.). Geen godsdienstig onderwijsboekje heeft immer in de Nederlandsche Hervormde kerk zoo grooten opgang gemaakt en zelfs is het nog heden bij sommigen in gebruik. Niet alleen gaf J. Nupoort korte en eenvoudige catechisatie over het voorbeeld der Goddel. waarheden, Utrecht 1777; maar de geleerde en overigens zeer verlichte S. van Emdre, schreef in 1780 het voorbeeld der Godd. waarh. van A.H. tegen het gevoelen van partijen verdedigd. Ph.J. Resler, predikant te Maassluis, voelde zich opgewekt om Hellenbroek's werk te vereenvoudigen en meer bruikbaar te maken.

(Het leerboekje van H. verkort door Ph.J.R. tot gebruik zijner leerlingen, bijzonder voor minvermogenden, waarvan in 1803 te Rotterdam een tweede druk verscheen.)

Het portret van Hellenbroek, door P. van der Werff geschilderd en J. Gole gegraveerd, heeft een vierregelig versje van C. Cocq. In de collectie handschr. van den heer van Dam van Noordeloos bevindt zich een gedicht op het afbeeldsel van den heer mr. Hellenbroek en een ander op den heere A. Hoekenbrill (Hellenbroek).

Het eerstgemelde luidt:

Hij schreef behalve het Voorbeeld:

De Evangelische Jesaia, ofte deszelfs voorname Evangelische Prophetiën, in haar samenhang, eigen inhoud, oogwit, vervulling en nuttig gebruik vertoond. Rotterd. 1702. Amst. 1736. 4 d. 4^o.

Het Hooglied van Salomo, verklaart en vergeestelijk door A.H. Rotterd. 1718. Amst. 1736. 2 d. 4^o.

Bijbelsche Keurstoffen. Amst. 1735. 2 d. 4^o. (2de druk.)

Kruistriomph van vorst Messias, of Predikatiën over het Lijden. Amst. 1745, 1764. Dordr. 1777. 4^o.

Nuttige Mengelstoffen. 1742, 1772. 4^o.

Lijkpredikatie op W. à Brakel, uit Prediker XII:5. Amst. 1737. 4^o. (Er bestaan 7 drukken van).

Zie Boekzaal 1731, b. bl. 721, 1732, a. bl. 235-247; H. de Jongh, Naamreg. van Pred., bl. 325; G. Noordbeek en B. Mourik, Naamrol van Godgel. schrijvers, o.h.w.; Rabus, Twee Maandel. uittreks., Jan. en Febr. 1702, bl. 24; Republiek der Gel., Maart en April 1718; Bibliotheca Bremensis Classis II. p. 891; van Iperen, Brieven over het Hooglied, D. I. Voorrede; Catal. Heringa, p. 45; Ypey, Geschied. der Christel. Kerk in de XVIIe eeuw, D. VIII. bl. 395, verv., 408, 748, verv.; Ypey en Dermout. Geschied. der Nederl. Herv. Kerk, D. III. bl. 371, D. II. bl. 280; Glasius, Godgel. Nederl., o.h.w.; Kist en Royaards, Ned. Archief, D. II. bl. 175; Bouman, Geschied. der Geldersche Hoogeschool, D. I. bl. 239; van der Aa, Nieuw Anth. Biogr. en Crit. Woordenb., D. III. bl. 402; Schotel, Kerkel. Dordr., D. II. bl. 246, 322, 325, 785; Abkoude en Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boek., bl. 222; Muller, Catal. van Portrett.