Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Kenau Hasselaar]

HASSELAAR (Kenau) werd te Haarlem in 1526 geboren. Zij was de dochter van Simon Hasselaar en Grietje Coenen, en de kleindochter van Gerrit Hasselaar en Trijntje van Ruyven, die eene dochter was van Maarten van Ruyven, tot de aanzienlijkste familiën in Haarlem behoorende. Door het huwelijk harer zuster Adriana met Hadrianus Junius was zij ook aan Hollands grootste geleerde verwant, terwijl haar echtgenoot Nanning Gerbrandsz. Borst, die het vak van scheepmaker uitoefende, mede uit eene deftige familie gesproten was.

In Augustus 1571 was Kenau reeds weduwe, blijkens eene acte op den 5^den dier maand te Haarlem gepasseerd, waarin zij de weduwe van Nanninck Gerbrandsz. genoemd wordt. Zeker is het, dat zij vier kinderen gehad heeft: een zoon, Gerbrand genaamd, en drie dochters, met name Guert, Griete en Guerte, ook jonge Guijert genaamd.

Het schijnt dat Kenau de scheepmakerij, na het overlijden van haren man, niet heeft aangehouden; mogelijk echter bleef zij wel handel in scheepstimmerhout drijven, of bezat zij nog het hout, door haren man als scheepstimmerman nagelaten; althans in het begin van 1573 heeft zij een grooten hoop eikenhout geleverd, om zekere galei te bouwen, die gedurende de belegering van Haarlem in 1572 en 1573 dienst moest doen.

Het was gedurende die belegering dat Kenau Hasselaar zich zoo verdienstelijk maakte, dat haar naam sedert dien tijd met eere in 's lands historiebladen geboekt staat, en die steeds zal genoemd worden, daar waar van vrouwelijke moed en vaderlandsliefde sprake is. Bezield met eenen ijver, die tot het verrigten van groote daden in staat stelt, wenschte ook zij mede te werken tot het behoud van de fel belegerde stad. Het ontvonkte haren moed wanneer zij zag dat oud en jong bezig was aan het herstellen der wallen en aan het graven eener gracht voor een nieuw werk, dat oprijzen zou, wanneer het daarvoor staande zou vernield zijn.

En nu rijst het denkbeeld in haar op om ook zand aan te brengen en ook te graven, ten einde het werk daardoor zoo veel mogelijk te bespoedigen. Haar ontwerp mede te deelen aan andere vrouwen, en zich met het noodige gereedschap naar de werkplaats te begeven, is het werk van een oogenblik. Straks wordt haar voorbeeld door anderen

gevolgd, en weldra staan drie honderd heldinnen daar verzameld, om den gemeenschappelijken vijand te bestrijden. Met spietsen en vuurroers gewapend, aangevoerd door de dappere Kenan, streed deze schare op de muren der stad, geen gevaar noch dood ontziende, noch hare krachten tegen die van mannen berekenende. Schrik en dood bragten die vrouwen in 's vijands legerplaats, en in de harten harer stadgenooten ontvonkten zij dien blakenden moed, welke helden vormt en doorluchtige daden doet verrigten. ‘Hoe, zijn de vrouwen hier mannen geworden, of zullen wij ons van vrouwen laten kloppen!’ riepen de verbaasde Spanjaarden uit, en terwijl de moed der belegeraars begint te bezwijken bij het ontdekken van zoo veel vaderlandsliefde, klimt die der belegerden, naar mate men meer en meer de overtuiging krijgt tegen den vijand opgewassen te zijn. Voorwaar, had honger niet tot de overgave geprangd, de zoon van Alva, hoe ook door eerzucht en door zijnen vader aangespoord, had nooit meester van Haarlem geworden. tenzij de laatste verdediger op de wallen gesneuveld ware!

Op welke wijze Kenau Hasselaar de stad heeft verlaten, vóór die aan de Spaansche krijgsknechten werd overgegeven, is ons niet bekend. Zij ontkwam evenwel de wraak van den Spaanschen veldheer, wiens beste soldaten den dood hadden gevonden, ook door haren heldenmoed. Waar zij zich na het verlaten der stad heeft opgehouden weten wij ook niet, maar bekend is het, dat zij bij resolutie van den 2^den September 1574 door de staten van Holland en Zeeland, ter belooning van het door haar verrigtte, met het waagmeesterschap en tevens met het ontvangerschap van den impost op den turf te Arnemuiden beschonken is. Deze betrekking kan voor dien tijd, bij den meerderen bloei van die plaats, als middel van bestaan zeer ruim zijn geweest, zeker echter is het dat Kenau die niet langer dan tot 1577 bekleed heeft, als wanneer zij, nadat de stad weder aan de zijde van den prins van Oranje gekomen was, weder in Haarlem is teruggekomen en hare woning in de Spaarnwouderstraat, thans geteekend wijk I, no. 262, weder betrokken heeft.

Kenau moet des maandags voor St. Jansdag in 1588 nog geleefd hebben, en voor den 21^sten Julij 1589 reeds overleden zijn. Op eerstgenoemden datum heeft zij uit een schip op Vlieland nog een brief aan hare kinderen geschreven, waaruit schijnt te blijken, dat zij koopmansgoederen in dat schip had, en wel die haar toebehoorden; den tweeden datum heeft een brief van prins Maurits aan burgemeesteren van Haarlem, ter geleide van een request door bare dochters aan den Hove van Holland gepresenteerd. Zij is

dus in den ouderdom van 61 of 62 jaren overleden, daar de geschiedschrijvers vermelden, dat zij tijdens de belegering 46 jaren oud was.

De afbeelding van Kenau Hasselaar ziet op verschillende wijze het licht. Op den Cloveniers-Doelen te Haarlem vindt men in eene kamer, Kenau's kamer genaamd, haar geschilderd afbeeldsel, in vrouwelijk gewaad, met eene spietse in de hand, een zwaard op zijde en een sjerp over den schouder, met dit onderschrift:

Eene plaat, naar die schilderij genomen, vindt men in het aan te halen werk van de Koning, D. II. tegen over bl. 114. Hare zinspreuk was: Spaert Heere U volck.

Volgens een berigt van den reiziger Björnstähl berustte het schild, door haar gebruikt, in 1774 nog bij den burgemeester Gevers te Rotterdam. Ook hare andere wapenen moeten nog lang bij hare nazaten bewaard zijn gebleven. Sommige harer afbeeldingen vertoonen ons haar met een eerepenning omhangen. Men meent daarom dat zulk een penning haar ter belooning harer verdiensten geschonken is.

Zie, behalve de geschiedschrijvers, Kok, Vad. Woordenb.; Levensbeschr. van voorn. Mannen en Vrouw. D. I. bl. 364-368; de Koning, Tafereel der stad Haarl. D. II. bl. 111-115; Björnstahl, Reize door Europa, D. V. bl. 472; Collot d'Escury, Holl. roem, D. II. bl. 53, Aanteek. bl. 140-142; Wolff, Beschrijv. der Groote of St. Bavo Kerk te Haarl., bl. 72; van de Capelle, Belangr. stukk. voor geschied- en oudh., bl. 50-53; de Navorscher, D. VII. bl. 104, D. X. bl. 67; Muller, Cat. van Portrett.