Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Rijklof van Goens]

GOENS (Rijklof van), geboren te Rees, in het hertogdom Kleef, den 24^sten Junij 1619, was de zoon van Volckert Boyckes van Goens, Cornet van eene compagnie kurassiers ten dienste dezer landen, en van Hillegonda Jacobs, van Franeker geboortig. Naauwelijks had hij den ouderdom van negen jaren bereikt, toen zijne ouders, wiens eenig overgebleven zoon hij was, aan boord van het schip Buren, van Amsterdam, in 1628, naar Indië vertrokken, daartoe overgehaald door zijn oom Boycke Boyckes van Goens, welke aldaar zijn fortuin had gemaakt.

Ongelukkig voor den jongen van Goens verloor hij, in de twee volgende jaren, zijne beide ouders, en zag zich alzoo, volgens zijne eigene aanteekening ‘in den ouderdom van tien jaren in een vreemd land als een ouderlooze wees, zonder eenige bijzondere erffenisse als de hoop van Gods goedertierentheyt.’

En deze heeft hem niet verlaten. Bij zijne eerste bevordering, den 27^sten Februarij 1634, werd hij assistent, den 1^sten September 1639 onderkoopman, den 1^sten September 1642 koopman en 2^de persoon voor de administratie der geldmiddelen. Hij werd vervolgens den 17^den Julij 1644 belast met eene zending als opperhoofd van Palembang om de koningen van Djambi en Djohor te begroeten. Hij keerde op het laatst van dat jaar te Batavia weder, werd in Maart 1645 tot opperhoofd en opperkoopman over het soldijkantoor aldaar aangesteld, en vertrok in 1647 als opperhoofd over den handel naar Djambi, van waar hij in 1648 na het wel uitvoeren zijner zaken terugkeerde.

Belangrijker taak wachtte hem in laatstgenoemd jaar, toen hij als eerste ambassadeur aan den Soesoehoenan van Mataram gezonden werd om vrede met dezen te sluiten. In het volgende jaar werd hij gelast om, als Kommandeur over 4 schepen, twee Genueesche vaartuigen te Batavia op te brengen, waaraan hij voldeed, wordende hij bij zijne terugkomst in dat jaar tot lid van den Raad van Justitie aangesteld.

In 1649 werd van Goens als gezant gezonden naar den Koning van Siam, tevens om aldaar als Commissaris der Oost-Indische Compagnie het jaarlijksche onderzoek te doen en eenigen tijd als opperhoofd den handel aldaar waar te nemen. Hij keerde in 1650 terug en zag zich spoedig daarop andermaal naar den Soesochoenan van Mataram gezonden, om den gemaakten vrede te bevestigen; nog tweemalen, in 1651 en 1652, werd hij derwaarts gezonden, waarna hij in 1653 tot lid van den Raad van Indië werd aangesteld. Ook in dat jaar

maakte hij zich verdienstelijk als Commissaris en Commandant van de land- en zeemagt die naar Ceylon, Wingoerla en Goesoeratta gezonden werd. In het volgende jaar veroverde en vernielde hij 40 Portugeesche fregatten op de Indische kust en kort daarop 5 zware Portugeesche galjoenen, welke heerlijke overwinning aan ons slechts weinig aan schepen en manschappen kostte. Op het einde van dat jaar vertrok hij voor de vijfde maal in het belang van den vrede naar den Keizer van Mataram, en zag hij zich, om zijne voortreffelijke diensten den lande bewezen, niet alleen tot buitengewoon Raad van Indië benoemd, maar ook zijn tractement aanmerkelijk verhoogd.

Het verlangen naar zijn vaderland, werwaarts ook zijn zoon, die volgt, voorlang reeds vertrokken was, deed hem in October 1654 zijn ontslag verzoeken uit de dienst der Oost-Indische Compagnie, hetwelk hem niet alleen met eere gegeven werd, maar waarbij tevens een geschenk werd gevoegd van vier duizend gulden, ter belooning der goede diensten aan de Compagnie bewezen.

Als Admiraal der retourvloot keerde hij in Januarij 1655 naar het vaderland terug, waar hij in September behouden aankwam, en door de bewindhebbers der Compagnie met een gouden ketting ter waarde van zes honderd gulden vereerd werd.

Het duurde niet lang of van Goens werd door de bewindhebbers der Oost-Indische Compagnie aangezocht andermaal naar Indië te gaan. Hij gaf aan dien roepstem gehoor en vertrok in zijne vorige hoedanigheid van buitengewoon Raad met het schip Orange weder derwaarts. Hij kwam den 1^sten Julij 1657 te Batavia aan en werd den 6^den September van dat jaar benoemd tot Commissaris-Superintendant, Admiraal en Veldoverste te water en te land aan de kusten van Indië, Coromandel, Soeratte, Ceylon, Bengalen en Malakka. Als zoodanig had hij het geluk Ceylon onder het gebied der Compagnie te brengen, waarvoor hem een gouden ketting met medaille, ter waarde van duizend gulden, door de Compagnie vereerd werd. Hij verdreef in 1661 andermaal de Portugezen van Ceylon, bewees dat jaar en in het volgende den lande nog lewigtige diensten, waartoe vooral behoort zijn kloekmoedig aantasten van de Fransche vloot onder La Haye, die zich, eer de oorlog in 1672 door Frankrijk aan de Nederlanders verklaard was, van twee forten op Ceylon had meester gemaakt. Van Goens, evenmin van het uitbreken van den oorlog bewust, greep de vloot van La Haye aan, veroverde vier schepen, hernam de forten, en kwelde den Franschen vlootvoogd zoo, dat er van zijne vloot niet één schip meer overbleef, en het geringe overschot van de bemanning op Nederlandsche schepen naar Frankrijk werd overgebragt. Hij was inmiddels tot Raad van Indië en in 1675 tot Directeur-

Generaal aangesteld, totdat hij eindelijk den 10^den Januarij 1678 tot Gouverneur-Generaal van Indië verkozen werd. Niet lang bekleedde hij die hooge waardigheid. Zijne gezondheid werd wankelende, zoodat hij genoodzaakt werd zijn ontslag te verzoeken, hetwelk hem met een zeer loffelijk getuigschrift verleend werd. Men gaf hem in de keus om naar Nederland weder te keeren, of te Batavia te blijven met den hoogsten rang na zijnen opvolger. Hij koos het eerste, en keerde op den 25^sten November 1681 aan boord van het schip Schouwen, als Admiraal der retourvloot naar het vaderland weder, waar hij in 1682 aankwam. Zijne ziekte verergerde al meer en meer, totdat hij den 14^den November 1682 te Amsterdam overleed ente 's Hage in de Kloosterkerk begraven werd.

Van Goens was een van die landvoogden van Nederlandsch Indië die zich onsterfelijk hebben gemaakt, door de groote diensten aan het vaderland bewezen. Hij was een man van een rustig, standvastig en verstandig karakter. Zijne vijanden hebben hem van onmenschelijke wreedheid, verwaandheid en barbaarsche domheid beticht, doch de onpartijdige geschied-schrijver roemt 's mans menschlievend karakter, voor zooveel dit met den oorlog bestaanbaar was. Ongemeen en hartelijk was zijne godsdienstigheid, die nog niet lang geleden bleek uit eene door den Kapitein Leupe medegedeelde Memorie door van Goens zelven opgesteld, waaruit wij de voornaamste bijzonderheden hem betreffende in dit opstel voorkomende mogten ontleenen.

De afbeelding van van Goens ziet op verschillende wijzen het licht. Eerbewijzingen na zijn dood ontving de verdienstelijke man niet. De regtsgeleerde en dichter Bartholomeus Abba vervaardigde op hem het volgende grafschrift:

Van Goens was driemalen gehuwd, eerst den 13^den September 1640 te Batavia met Jacomina Bartholomeus Roozegaard, geboortig van Leiden, vervolgens in 1667 met Hester de Solemne, Wed. van den Directeur van Soeratte van Adrichem, eindelijk met Johanna van Ommeren. Onder meerdere kinderen verwekte hij zijn oudste zoon, die hier volgt, en nog een zoon, met name Volkert van Goens, die in 1677 lid vun den raad van justitie werd, den 15^den Maart 1680 in het vaderland terug kwam en voorts Raad in de vroedschap te Schiedam en Commissaris van de monstering was. De zoon van dezen heette Rijklof Michaël van

Goens en werd te Utrecht geboren. Hij was Vice-president van den Raad van Justitie te Batavia, kwam van daar in 1704 als Admiraal der retourvloot in het vaderland en was de grootvader van Mr. Rijklof Michaël van Goens, die later mede volgt.

Zie Valentijn, Oud en Nieuw Oost-Ind. (nieuwe uitgave) D. I. bl. 48, 127-132; Wouter Schouten, Reistogt. naar en door Oost-Ind. op Rijklof; Nederl. reizen, D. X. bl. 56-69, 144; Levensbeschr. van Ned. Mann. en Vrouwen, D. VII. bl. 312-329; Kok, Vaderl. Woordenb. D. XVIII. bl. 434, 435; van Wijn, Naleez. bl. 406; van Haren, de Geuzen, uitgave van Bilderdijk, bl. 297, 347-349; Kampen, Vaderl. Karakterk. D. II. St. I. bl. 318-324; Dezelfde, Geschied. der Nederl. buiten Europa, D. II. bl. 214-256; de Jonge, Geschied. van het Ned. Zeewez. D. III. St. I. bl. 371-375; Aanh. op het Woordenb. van Nieuwenhuis; Teenstra, Beschrijv. van de Ned. Overz. bezittingen, bl. 73, 620, 767; Muller, Cat. van Portrett.; Bijdr. tot de Taal- Land- en Volkenkunde van Nederl. Indië D. IV. bl. 141, 302 volgg; Leupe, in Verh. en Berigt. betrekk. het Zeewez. enz. door J. Swart, 1856. bl. 182; Kron. van het Hist. Gen. te Utr. D. IX. bl. 457, D. X. bl. 40, 351; Berigten, D. V. St. II. bl. 1-49.