Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Johannes Gerobulus]

GEROBULUS (Johannes), wiens eigenlijke naam Oudraadt was, werd in Junij 1540 te 's Gravenhage, minder waarschijnlijk te Utrecht, geboren. Hij was een der eerste predikers van de gezuiverde leer hier ter lande. Het eerst dat hij als zoodanig voorkomt was te Delft in 1566, predikende onder het kruis. Van hier moest hij in 1567, bij het meer en meer toenemen der vervolging, vlugten.

Hij begaf zich naar Emden, waar hij tot Conrector der Latijnsche school werd aangesteld. Indien het waar is dat hij daar de Oostfriesche Catechismus in het Latijn vertaalde en dat die te Emden reeds in 1566 gedrukt is, dan spreekt het van zelf dat hij reeds in het laatstgenoemde jaar uit Delft gevlugt is. Hoe dit zij, zeker is het dat Gerobulus naar Nederland werd gezonden, tot verkondiging van de leer. In 1573 was hij althans Scriba der Zuid-Hollandsche Synode, doch het blijkt niet dat hij toen ergens vast aangesteld leeraar was. Spoedig hierop begeerde hem de Vlissingsche gemeente tot haren leeraar, en hoogst waarschijnlijk was hij reeds in laatstgenoemd jaar, of in het begin van het volgende, als zoodanig werkzaam.

Bijzonderheden van zijn verblijf te Vlissingen zijn er niet bekend, dan ééne, die het bewijs opleverde dat Gerobulus, bij al zijnen ijver, ook zijne zwakke zijde had. Zijn gedrag daar gaf aanleiding tot het toepassen der kerktucht op hem. Hij was namelijk op verzoek der Middelburgsche Predikanten Michiel Panneel en Johannes Seu, voor den tijd van zes weken, aan de gemeente te Brugge (niet volgens Glasius te Gent) geleend. De Vlissingsche kerkeraads handelingen van den 21^sten April 1580 bevatten het verlof daartoe. Toen hij nu te Vlissingen was wedergekeerd, werd hem in de kerkeraads vergadering van den 11^den Junij het volgende opgelegd, ‘dat hij prediken moest en voor de gemeente schuld bekennen van 't vergrijp en de ontstichting, door hem geschied op den maaltijd, na het vertrek van den prins, alwaar tegenwoordig waren die van den wet, regeerders van den staat en andere personen, en alwaar de drank hem, Gerobulus, heeft overvallen en hij over tafel is gevonden sla-

pende; en daar benevens van de ijdele woorden en gebaren, die hij gevoerd heeft tot ontstichting van alle aanwezigen en anderen die het daarna vernomen hebben.’

Men heeft altijd gemeend dat de maaltijd, waarvan hier sprake is, tijdens het verblijf van Gerobulus te Brugge gehouden is. De schrijver van de Kerkhervorming te Brugge heeft echter, naar ons inzien, teregt aangetoond, dat die meening onjuist was, en dat de maaltijd, waarvan sprake is, gehouden is den 13^den of 14^den April te Vlissingen, toen Gerobulus nog aldaar was. Hoe dit echter zij. Gerobulus nam zijne boetedoening aan, mits dat hij in die predikatie afscheid van de gemeente mogt nemen. Dit werd hem evenwel geweigerd, waarop hij, op Zondag den 12^den Junij, de verlangde boetpredikatie deed, echter niet naar genoegen van den kerkeraad, vermits hij de woorden ‘bevangen geweest te zijn door den drank’ verzwegen had. Hij weigerde nadere verklaring en schuldbelijdenis, zeggende dit met geen opzet te hebben nagelaten. Men liet de reeds genoeg gestrafte prediker niet met rust, en de kerkeraad gaf de zaak aan de uitspraak der classis van Zoutelande over, en deze beval hem zich aan haar besluit te onderwerpen, en eene schuldbekentenis, door zijn ambtgenoot Cornelis de Hond voorgelezen, op den volgende Zondag met ja te beantwoorden. Hieraan werd door Gerobulus waarschijnlijk voldaan, althans hij was te Vlissingen nog twaalf jaren predikant, totdat hij in 1586 als zoodanig naar Harlingen vertrok, doch nog in November van hetzelfde jaar gehoor gaf aan den roepstem der gemeente te Deventer. Hier wachtte hem eene andere beproeving, want naauwelijks was hij zijne dienst begonnen, toen Deventer in het begin van 1587 door Stanley verraden werd, en Gerobulus daarbij al het zijne verloor. Van alles beroofd en ter stad uitgeweken, maakte hij, met den gewezen Burgemeester Joannes Heijinck en den Hopman Bernardus Huete, deel uit van het gezantschap door de Deventersche ballingen uitgezonden, om bij Koningin Elizabeth te bewerken, dat zij, uit de inkomsten die de verrader in Engeland bezat, in hun ongeluk zouden ondersteund worden. Zij keerden echter ongetroost weder; ja, de Koningin had zelfs hunne brieven niet gelezen.

Er kwam evenwel weder spoedig uitkomst voor Georbulus, daar hij nog in 1587 te Harderwijk werd beroepen. Hier predikte hij het Evangelie tot 1590, toen hij als leeraar door de gemeente te Utrecht verlangd werd. Het verblijf te dezer plaatse was voor hem bijzonder belangrijk. Wij zien hem tijdens zijne dienst aldaar toch niet alleen in 1586 door de Synode van 's Gravenhage afgevaardigd aan Petrus Dathenus, die zich toen onder den naam van Petrus Montanus in het buitenland ophield en van geloofsverzaking beschuldigd werd, maar hij was het ook, die in 1593 met Henricus Caesarius tegen Gerardus Blochoven, hunnen ambt-

genoot, zware beschuldigingen over afwijkingen in de leer inbragt, die in het breede door den geschiedschrijver Bor zijn medegedeeld, en waardoor groote oneenigheid in de Utrechtsche kerk ontstaan is. Den 21^sten April 1598 bedankte Prins Maurits de staten van Utrecht zeer, dat zij, onder meer anderen, ook Gerobulus gekozen hadden om te velde gebruikt te worden, zoo wanneer de tijd zulks vereischen zoude. Voorts stond hij de belangen der gemeente in alle opzigten voor, ook blijkbaar uit zijne pogingen, in 1600 bij de magistraat aangewend, om een vierden leeraar te Utrecht te bekomen.

Gerobulus overleed te Utrecht op den 14^den Februarij 1606, werd in de Jacobi-kerk aldaar begraven en zijne rustplaatst met een vereerend grafschrift voorzien. Hoogst verdienstelijk had hij zich omtrent den voortgang der hervorming is ons vaderland gemaakt, en te midden van vervolging en strijd pal gestaan, waar anderen zich door gevaren lieten afschrikken. Moge dan al zijn leven door eenen, ofschoon zeer vergeefelijken, misstap gekenmerkt zijn, wel verre is het van ons hem daarom de roem te betwisten, die hem billijkerwijze toekomt. Zijne vrouw, Johanna van Eijck, stierf te Utrecht, den 31^sten October 1601.

De geschriften door Gerobulus zamengesteld of vertaald zijn getiteld:

Verklaring van Job door Beza uit het Latijn in het Nederduits overgezet, Amst. 1600. 4^o.

Kalender om den Bijbel te lezen, uit het Latijn van Andreas Hyperius, Amst. 1600.

Waaragtig verhaal van den staat der gereformeerde kerke, die den Zoone Gods binnen Utrecht door 't Evangelium vergadert wort, mitsgaders van alle anderen mindere dingen, tot hulpe en onderhoudinge van denzelven staat gebruikelijk en in train zijnde, Utr. 1603. 8^o. herdrukt aldaar zonder jaar (1801) 8^o.

Bericht voor de Kranken, Amst. 1616. 8^o.

Behalve deze werken leverde hij een geschrift, waarin hij den Heidelbergschen Catechismus tegen Dirk Volkertszoon Coornhert verdedigde, en gaf hij eene vertaling van Beza's Paraphrasis Psalmorum (Leiden 1596. 4^o.) met eene opdragt aan Prins Maurits, waarin hij zijne verschillende lotgevallen verhaalt. Ook zette hij in het Hollandsch over een ander stukje van den reeds genoemden Andreas Hyperius getiteld: gelegenheid van de nieuwe overzettinge des Bijbels. Op de Synode te Dordrecht van 1578 werd hem opgedragen de Chronijk van Carion te vertalen, doch of hij hieraan gevolg gegeven heeft is niet bekend.

Zie Bor, Nederl. Oorl. B. XXX. bl. 735-742 (47-53); Revius, Dav. Illustr. p. 506, 515; van Bleyswijck, Beschrijv. der stad Delft, bl. 450, 471; van Rhenen, Regist. der Utr. Pred. bl. 23; Vrolikhert, Vliss. Kerkhemel, bl. 17-25; Burman, Traject. Erudit. p. 102, 103; van Abkoude, Naamreg. van Ned. Boek. D. I.

St. III. V; te Water; Kort Verh. der Reform. van Zeeland, bl. 165, 265; Greydanus, Naaml. der Pred. onder de Class: van Franek. bl. 40, 41; Meiners, Oostvriesl. Kerk. Geschied. D. I. bl. 338, 339; Hinlópen, Hist. van de Ned. overz. des Bijbels, bl. 104; Ypeij en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk, D. II. bl. 31, Aant. bl. 9, 10; Molhuysen, Leerrede op den 250^sten verjaard. van de sticht. der Dev. Herv. Gemeente, bl. 57 noot, bl. 62 noot; Overijss. Alm. voor oudh. en Letter. 1848. bl. 134, noot; Glasius, Godgel. Nederl. D. I. bl. 515, 516, D. III. bl. 658; Janssen, de Kerkherv. te Brugge, D. I. bl. 239, 240, D. II. bl. 188, 189.