Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Hieronymus David Gaubius]

GAUBIUS (Hieronymus David) werd den 24^sten Februarij 1704 te Heidelberg uit deftige ouders geboren. Eene goede opvoeding genietende, bleek het alras dat hij eenen natuurlijken aanleg tot de beoefening der geneeskunde bezat.

Onder het toezigt van zijnen oom, Johannes Gaubius, in het vorige artikel genoemd, legde hij de eerste gronden van die wetenschap, en hij vertrok op diens aanraden naar de Hoogschool te Harderwijk, waar hij den 1^sten Junij 1722 als student der geneeskunde werd ingeschreven en, een jaar lang, de lessen bijwoonde van den geleerden de Moor. Weldra lokten hem de namen van Boerhaave, Oosterdijk, Albinus en van Royen naar Leiden, toen voor geheel Europa den hoofdzetel der geneeskunde. Met ongemeenen ijver legde Gaubius zich daar, onder hunne lessen, op genoemde wetenschap toe, en verwierf zich niet alleen de achting zijner leermeesters, maar ook de vriendschap van den grooten Boerhaave, die hem onder zijne meest geliefde leerlingen telde

In 1725 werd Gaubius tot geneesheer bevorderd, waarna hij zich ter voortzetting zijner studien naar Parijs begaf, alwaar hij weldra met de vermaardste mannen in zijn vak gemeenzamen omgang had; zoo zeer onderscheidde hij zich toen reeds door zijne geleerdheid, dat zij er prijs opstelden hunne kunstbewerkingen door de goedkeuring van Gaubius bekroond te zien.

Na een verblijf van een jaar in Frankrijks hoofdstad keerde hij weder naar Amsterdam, waar hij zich als geneesheer nederzette, en zijn oom in het waarnemen van een gedeelte van diens praktijk behulpzaam was. Hij werd spoedig evenwel tot stadsgeneesheer te Deventer beroepen, alwaar hij echter niet lang mogt wonen.

De toen zoo sterk heerschende gal- en rotkoortsen te Amsterdam trokken hem, op aanzoek van zijn oom, weder derwaarts, wien hij, door het vlijtig bezoeken der zieken, aanmerkelijk in zijnen post verligtte. Op aanbeveling van Boerhaave zag hij zich in 1730 tot Lector in de scheikunde bij de Hoogeschool te Leiden benoemd, welken post hij den 21^sten Mei van het volgende jaar aanvaarde met eene: Oratio, qua ostenditur, chemiam artibus Academicis Jure esse inserendam. Drie jaren later werd hij bevorderd tot gewoon Hoogleeraar der genees- en scheikunde, en hij aanvaardde die waardigheid den 18^den October 1734 met houden eener redevoering: de Chemicorum promissis ad prolongandam vitam eorumque fallaci eventu. Gedurende een ruim aantal jaren was Gaubius met

klimmenden roem, zoo voor zich zelven als voor de Hoogeschool, werkzaam, en onvermoeid arbeidde hij in het belang der wetenschappen en voor zijne leerlingen, aan wier volmaking hij zich toewijdde. Als mensch en als geleerde genoot hij dan ook de algemeene achting, niet alleen in ons vaderland, maar zelfs door geheel Europa, waarvan de aanzoeken van zoovele geleerde genootschappen getuigen kunnen, die het zich eene eer rekenden Gaubuis onder hare leden te mogen tellen. Ja, zoo ver was zijn roem verbreid, dat de Keizerin van Rusland het onmogelijke schier deed, om hem in hare dienst te doen overgaan, maar hij weigerde, en hare latere aanzoeken, toen er zelfs eene poging bij 's mans echtgenoote werd in het werk gesteld, om deze te doen medewerken en hare kracht van overreding te doen strekken, waren niet instaat om Gaubius van vaderland te doen veranderen. 's Lands Staten lieten dezen trouw nietonbeloond, en de vleijendste belooning die men hem schonk was deze, dat zij hem de zorg voor de gezondheid van den jeugdigen prins van Oranje, Willem V, toevertrouwden. Gaubius genoot de liefde en achting van dien vorst en van de geheele vorstelijke familie, die hij tot aan zijnen dood met zijnen raad terzijde stond.

Tot in het jaar 1775 was Gaubius als Hoogleeraar werkzaam, toen hij, niet lang nadat hij, als aftredende Rector, het tweehonderdste jaarfeest der Hoogeschool plegtig gevierd had, van de werkzaamheden aan zijnen post verbonden, met behoud van de daaraan verbondene eer en jaarwedde ontslagen werd. Nog vijf jaren lang was hij het sieraad der Hoogeschool, tot dat hij den 29^sten November 1780, na eene korte doch hevige ziekte, overleed. Hij was gehuwd met zijne nicht Gaubius, die hem zes kinderen schonk, die allen vroegtijdig ten grave daalden. Met christelijke gelatenheid droeg hij dat zware verlies. Hij dankte God in voorspoed, gelijk hij zijnen wil in tegenspoed eerbiedigde. Hij was voorts van een gullen en mildadigen inborst, bezat een braaf hart en werd als mensch en als arts bij armen en rijken bemind. Zijne afbeelding, door Houbraken fraai gegraveerd, ziet het licht. De geleerde Vicq d'Azir hield op hem in eene vergadering van de Société royale de médecine te Parijs, waarvan Gaubius lid was, eene lofrede, die in de werken van dat genootschap is opgenomen. Gaubius, die even als zoo vele beroemde Nederlandsche geneeskundigen de Latijnsche dichtkunst beoefende, schreef de volgende werken:

Dissertatio inauguralis de solidis humani corporis partibus, Lugd. Bat. 1725. 4^o.

De vana vitae longae a chemicis promissa exspectatione, Lugd. Bat. 1734.

Libellus de methodo concinnandi formulas medicamentorum, Lugd. Bat. 1739. 8^o, ald. 1752. 8^o, idem 1785. 8^o. In het Fransch vertaald, Parijs 1749. 12^o.

Institutiones pathologiae medicinalis, Lugd Bat. 1758. 8^o. Lips. 1759. 8^o. Lugd. Bat. 1763. 8^o. Venet. 1766. 8^o. Lugd. Bat. 1776. 8^o. 1781. 8^o. Vienn. 1781. 8^o. Norimb. 1787. 8^o. In het Fransch: Parijs 1770. 12^o. Duitsch: Zürich 1781. Berl. 1784. 8^o.

De Regimine Mentis, quod est Medicorum, Lugd. Bat. 1764. 4^o.

Oratio panegyrica in auspicium seculi tertii Academiae Lugduno-Batavae 1775. Lugd. Bat. 1775. 4^o. In het Holl. vertaald door P. van den Bosch en uitgegeven te Leid. 1775. 4^o.

Adversaria varii argumenti, Lugd. Bat. 1779. 4^o.

Opuscula academica omnia, Lugd. Bat. 1787. 4^o.

Eindelijk vertaalde Gaubius uit het Latijn het werk van Johannes Swammerdam over de Insekten, en gaf het uit onder den titel van:

Bijbel der Natuur, of Historie der Insecten, Leid 1737. fol. m. pl.

In de Werken van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. D. I. bl. 112, komt van hem voor eene: Aanwijzing van een middel waardoor men het schadelijke mengsel van loodstoffen in wijnen met genoegzame zekerheid kan ontdekken.

Zie Boekz. der gel. Wereld, 1730, b. bl. 737, 1731, a. 708, 1734, b. 370, b. 494, 1738, b. 216, 1780. b. 744-746; Bleuland, Oratio, qua Memoria Hieronymi Davidis Gaubii, cum omnibus, tum praesertim Medicinae studiosis commendatur, Hard. 1793. 4^o en het uittreksel daarvan in Algem. Konst- en Letterb. D. X. (1793) bl. 98, 99, overgenomen in het Woordenb. van G. Nieuwenhuis; Saxe, Onom. Liter. T. VIII. p. 6; Verv. op de Vaderl. Hist. van Wagenaar, D. I. bl. 41; Ferwerda, Naaml. van Boek. D. I. St. I. bl. 29; Dezelfde, Cat. Univ. D. I. St. VII. bl. 273; van Kampen, Geschied. der Ned. Letter. en Wetensch. D. II. bl. 327, 328; de Jong, Naaml. van Boek.; Siegenbeek, Geschied. der Leidsch. Hoogesch. D. I. bl. 267, 271, 296, 297, 306, 313, 314. D. II. Toev. en Bijl. bl. 191-139, 275; Collot d'Escury, Holl. roem, D. VII. bl. 144, 145, 251, 443, 447, 448; Bouman, Geschied. der Geld. Hoogesch. D. II. bl. 198; Biograph. Univ. T. VIII. p. 164, 165; Cat. van de Bibl. der Maatsch. van Nederl. Letterk. te Leid. D. II. bl. 192; Muller, Cat. van portrett.; Haeser, Leerb. van de Geschied. der Geneesk. bl. 718; Muller, Proeve eener Bibliogr. over opvoed., onderwijs enz. (1858) bl. 7.