Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Passchier de Fijne]

FIJNE (Passchier de) werd den 31^sten Januarij 1586 te Leiden geboren. Zijne ouders, Passchier (bij anderen Pieter) de Fijne en Maeike Cawets of Couwets, waren vroeger uit Belle, in Fransch Vlaanderen, naar Noord Nederland gevlugt. In zijne jeugd was hij zijne ouders behulpzaam in het laken bereiden, doch openbaarde ook reeds vroeg zijne lust tot de wetenschap. Op raad van velen gaf zijn vader hem op twintigjarigen leeftijd aan de opleiding van den predikant Cornelis Damman, te Ouddorp op het eiland Goedereede, over. Later te Leiden teruggekeerd, kwam hij onder den invloed van den Remonstrantschgezinden predikant Adriaan van den Borre. Den 5^den September werd hij als predikant te Jaarsveld bevestigd, waarop hij in het volgende jaar met Machtelt Jans Bouckhout in het huwelijk trad. Passchier doorleefde tot in 1619 te Jaarsveld rustige dagen, doch daar hij zich onbewimpeld genoeg als aanhanger der Remonstranten had doen kennen, geraakte ook hij in moeijelijkheden. Voor de Synode te Leiden gedaagd, weigerde hij de onderteekening der geloofsregelen en der acte van stilstand. Hoewel van zijne dienst ontzet en naar den Haag ontboden, bleef hij heimelijk in het land.

Van nu aan begon hij, met enkelen anderen die ook terug

gebleven waren, heimelijk te prediken, en trad hij te Gouda en tusschen Delfshaven en Overschie op. De Antwerpsche bestuurders der Broederschap belastten hem eerlang met eene driemaandelijksche zending naar Vlaardingen, en vervolgens naar Hoorn. Na aldaar en elders rondgetrokken te hebben, onder allerlei vermommingen, zonder echter herkend te worden, vertrok hij naar Antwerpen, doch in het begin van 1620 ontmoetten wij hem reeds weder in het vaderland. Herhaalde malen predikte hij te Zoetermeer, Bleiswijk, Zevenhuizen en Gouda. De bekende predikatie toenmaals in den winter op de Gouwe gehouden, was oorzaak dat hij zich den bijnaam van het ijsvogeltje verwierf. In 1621 vinden wij Passchier te Leiden, herhaalde malen stoutmoedig optredende onder de Remonstranten aldaar, zonder dat het echter iemand gelukken mogt hem in handen te krijgen. Zelden op een en dezelfde plaats lang vertoevende, trok hij door Delfland en Maasland om de verstrooide broederen door zijn woord te stichten. Omstreeks dezen tijd kwam hij ook met de Collegianten te Warmond en Rijnsburg in aanraking, wier beginselen hij afkeurde, doch die hij evenmin tot eene andere denkwijze vermogt te brengen.

In 1622 treffen wij Passchier weder in Gouda, en in het daaraanvolgend jaar te Kampen en Dokkum aan; hij keerde eerlang naar Leiden terug, waar zijne vrouw en zijne kinderen woonden. Bij eene predikatie in een huis staande op het Haringvliet te Rotterdam, ontkwam hij ter naauwernood aan de handen van den schout Dullaert.

Ofschoon Frederik Hendrik, na Maurits dood, niet aanstonds aan de vervolging der Remonstranten een einde kon maken, hij gaf toch hoop op beter tijden. Dit bleek spoedig uit de vergunning aan Hogerbeets verleend, om zijne gevangenis te Loevestein met die op het huis te Weer te verwisselen. Passchier, die hem vroeger vele troostbrieven had toegezonden, bezocht hem hier dikwijls, en begon van nu aan meer geregeld te 's Hage te prediken, en wel in het Jan Hendriksstraatje, waar later de kerk werd gebouwd. Omstreeks 1629 verwisselde hij zijn verblijf te 's Hage met dat te Leiden, na alvorens ook te Schoonhoven de belangen der Remonstranten waargenomen te hebben. Hij predikte nu herhaaldelijk op de dorpen in den omtrek. Meermalen verkeerde hij in gevaar van door den schout Bondt gevat te worden, doch Passchier wist dezen altijd te ontsnappen. Daar de Brielsche gemeente zijne tegenwoordigheid verlangde, ging hij nog in het laatst van 1629 derwaarts. In de volgende jaren werd hij meermalen door de Rotterdamsche gemeente in dienst genomen, totdat hij eindelijk, beroepingen naar Vlaardingen en Hoorn hebbende afgeslagen, in 1633 als vast predikant naar Haarlem vertrok. In den beginne mogt hij daar nog een wei-

nig bemoeijelijkt worden, eerlang werd er aan het verstoren zijner geregelde godsdienstoefeningen niet meer gedacht.

Zoo hadden dan Passchiers's bewegelijke jaren met het 46^ste zijns levens een einde genomen, en was hij, na al zijne kerkelijke omwandelingen en omzwervingen, tot een rustiger bestaan gekomen. De belangen der Broederschap bleef hij hier verder met warmte ter harte nemen, gelijk uit zijne houding tegenover Camphuysen en Montanus bleek. Gelijk ook vroeger, zoo zette hij ook nu zijne uitvoerige briefwisseling, waarvan ons zeker nog niet alles bekend is geworden, voort, met de voornaamste Remonstranten, terwijl hij voortdurend in geschriften van zich hooren liet. Tot in 1659 bleef hij geregeld elken zondag de dienst vervullen, doch daar hem, op 72jarigen ouderdom, het gezigt begon te begeven, werd hem in 1660 een opvolger toegevoegd. Hij overleed in 1667. Zeer vele zijn de geschriften van Passchier, zoodat wij ons verwonderen, hoe hij, bij zijn rusteloos en zwervend leven, nog zoo veel tijd tot schrijven heeft kunnen vinden. Men gaf ze herhaalde malen onder den titel van: Eenige tractaatjes van Passchier de Fyne uit. De eerste druk verscheen te Rotterdam in 1694 in 8^o., de vijfde te Amsterdam 1735. in 8^o. In 1736 verscheen een 2de deel met andere geschriften, onder den titel van: Verzameling der Tractaten van Passchier de Fyne. Wij zullen naar tijdsorde de titels der geschriften kortelijk opgeven.

Een trouwhertighe vermaninghe. 1620.

Een broederlicke vermaninghe. 1624.

Silvere naelde. 1624.

Nieuwe-Jaer gheschenk. 1625.

Voorrede voor Poppius cort ende grondich bericht. 1625.

Een kleyn monstertjen, 1625,

Silvere vergulde naelde. 1625,

Een korte brief aan de Remonstranten. 1627.

(Volgens Cattenburgh is dit stuk echter door Carel Ryckewaert opgesteld.

Den ouden Leytschen patroon. 1633. Op nieuw in 1833 door J. Roemer uitgegeven.

Twaelf vragen. 1634.

Sestien vragen. 1635.

Sommige vragen. 1637.

Aenspraeck aan de goede borghers en inwoonders der stadt Leyden. 1640.

Vaderlijk onderwijs. 1640.

XII plompe vragen. 1642.

Krucke voor J. van Kralingen. 1642.

Tweede krucke. 1642.

Veenboere-Wegkortinge. 1642.

Veenboere-Waerschouwinge. 1642.

Veenboere-bescheyt. 1642.

Winterturf. 1642.

De zieke veenboer. 1643.

Zeemans nieuwe-jaer. 1643.

Tweede saemenspraek. 1643.

Puthaak. 1643.

Emmer. 1643.

Diemermeers wandelpraetjen. 1643.

Samenspraeck tusschen twee gereformeerden. 1643.

Oogwater. 1643.

Buerlycke aenspraek aan Lammert Lammerts. 1644.

Het onderteekent gevoelen van twee predikanten. 1644.

Camper-steurtje. 1648.

Wittebrood tot 't Camper-steurtje. 1648.

Frisschen dronk op 't Camper-steurtje. 1649.

Amsterdams Nieuwe-jaer. 1651.

Kort waerachtig verhael van het eerste begin en opkomen van de nieuwe secte der propheten ofte Rijnsburgers, enz. Tot Waerstadt 1671.

Men vindt zijn portret vóór zijnen levensbeschrijving door den Hoogleeraar van Vloten. Passchier deed zich ook als dichter kennen in Apollo's harp.

Zie Het leven en eenige bijsondere voorvallen van Passchier de Fyne, door hem selven beschreven, opgenomen achter den 2den druk zijner Tractaatjes; Brandt, Hist. der Ref. D. III. bl. 345-347, 876-879, 916, 917. D. IV. bl. 81, 104, 351, 897; Regenboog, Geschied. der Remonstrant. D. II. bl. 190, 214; Cattenburgh, Bibl. Remonstr. p. 73, 74, Levensbeschr. van voorn. Ned. Mann. en Vrouw. D. II. bl. 59-77; N.C. Kist, Synod. hand. betreff. de zaak der Remonstr. bl. 45; Tideman, de Rem, Broedersch. bl. 47, 52, 71, 139, 165, 194, 208, 217, 235, 252, 295, 297, 306; van der Aa, Nieuw Woordenb. van Ned. Dicht; de Navorscher, D. I. bl. 317-318, D. III. Bijbl. bl. CLV, CLXXXVIII, CLXXXIX, D. IV. Bijbl. bl. XIX, XX, CXXXIII, D. V. bl. 68; Glasius, Godgel Nederl. D. I. bl. 479-483, D. II. bl. 656; Dr. J. van Vloten, Passchier de Fyne naar zijn leven en schriften, 's Hertogenb. 1853: Tiele, Bibl. van Pamphlett. bl. 262, 265, 307, 340, 406.