Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Johannes Fontanus]

FONTANUS (Johannes) heeft zich wel niet door geschriften beroemd gemaakt, maar de groote invloed door hem uitgeoefend, en de belangrijke rol die hij gespeeld heeft in de godsdienstige en staatkundige twisten van het begin der zeventiende eeuw, doen ons verlangen naar meerdere bekendheid omtrent zijn persoon.

Hij werd in 1545 te Zoller, in het land van Gulik, geboren. De naam van zijnen vader was E. Puts. Men gaf hem evenwel dien van Fontanus, met het oog op het ambt dat hij later bekleeden zou. Hij begon zijne letteroefeningen te Emmerik, studeerde te Heidelberg in de godgeleerdheid onder Ursinus, en werd, tot proponent bevorderd zijnde, als predikant beroepen te Nieuhuizen in de Paltz, en in 1567 aldaar ook tot Hoogleeraar in de godgeleerdheid aangesteld. Van daar, na een verblijf van veertien jaren, om de godsdienst verdreven, nam hij een beroep te Groot-Bockenum aan, en trok in 1577 met den Paltsgraaf Casimir als hofprediker naar de Nederlanden. Hij deed nog in dat zelfde jaar bij leening te Arnhem dienst, maar werd reeds in 1578 aldaar als eerste vaste predikant beroepen. Hij deed in die gemeente groote en goede diensten aan de zaak der Hervorming. Voortdurend diende hij de leden van het Hof van Gelderland ter dier zake met raad en voorlichting en reisde volgens hunne magtiging de Veluwe rond om overal de overblijfselen der pauselijke superstitien te doen plaats maken voor de nieuwe orde van zaken. Meermalen werden hem belangrijke zendingen opgedragen. Zoo zien wij hem in 1597 naar Epe, Brummen, Scherpenzeel, Hoevelaken en andere gemeenten reizen, om overal nieuwe predikanten in hunne dienst te bevestigen, en vooral om orde te stellen op het beheer der kerkgoederen.

Fontanus was een ijverig voorstander der gereformeerde

kerk en later der Contra-Remonstranten. Terwijl verreweg het grootste gedeelte der leeraars in Gelderland de zijde der Remonstranten kozen, was hij te Arnhem de eenige predikant die de kerk getrouw bleef. Gedurende de twisten met Caspar Coolhaes toonde hij weinig genegenheid voor dezen predikant, dien hij als een oproermaker en onruststoker beschouwde, en over wien hij bij herhaling aan Graaf Johan van Nassau schreef, met wien hij eene gedurige briefwisseling over kerkelijke aangelegenheden hield en door wien hij meermalen in belangrijke zaken, de godsdienst betreffende, geraadpleegd werd. Als afgevaardigde van Gelderland tot de Noord-Hollandsche Synode van 1603, was hij betrokken in de vroegere raadplegingen ter verkrijging van eene verbeterde Bijbelvertaling. In 1610 treffen wij hem op de algemeene Synode van Kleef, Gulik en Berg aan, waar hij als verdediger optrad van den Heidelbergschen Catechismus. In den zooveel geruchtsmakenden twist over het beroep van Coenraad Vorstius was ook hij betrokken. Bij monde van Fontanus, toen reeds een grijsaard, werd den 27^sten September 1612 de remonstrantie aan de Staten overgeleverd, welke ons door Baudartius woordelijk wordt medegedeeld. Met denzelfden Baudartius was Fontanus van wege Gelderland afgevaardigd, ter vergadering, die door de Contra-Remonstranten, den 17^den September 1615 te Amsterdam, was belegd, om het regt der kerk tegen het staatsgezag te handhaven. De hooge achting waarin Fontanus bij zijne gelijkdenkende tijdgenooten stond, deed hem dadelijk het voorzitterschap dier vergadering verwerven. Ofschoon toen reeds hoog bejaard en krank zijnde, scheen men hoop te hebben hem nog eenigen tijd te mogen behouden; althans de Hoogleeraar Johannes Isacius Pontanus, die zijne krankte als eene ramp voor kerk en school betreurde, wenschte hem toen, om beider heil, nog Nestors jaren toe. Die wensch werd echter niet vervuld, want reeds den 22^sten November 1615 werd Fontanus tot hooger leven geroepen.

Had hij gedurende zijne lange loopbaan veel voor de vaderlandsche en bijzonder voor de Geldersche Kerk gedaan, zeer verpligte hij de provincie Gelderland aan zich door het aandeel dat hij had aan de oprigting der Geldersche school te Harderwijk, welke tot 1648 slechts eene kwartierlijke school was, maar bij diploma van den 17den Maart 1648 door de Staten van Gelderland tot eene provinciale Academie verheven werd, en door den ijver waarmede hij hare belangen voorstond. Getuige hiervan zijn schrijven aan den Raad van Harderwijk, om de lasten der geestelijke goederen, welker inkomsten ten dienste van kerk en school werden afgezonderd, te verminderen, waarop hij van de schepenen van Harderwijk een gunstig antwoord ontving. Vijftien jaren stond hij als Curator aan het hoofd van die stichting, en tot aan zijnen dood was hij, de

ijverige voorstander van letteren en geleerdheid, een harer ijverigste en warmste verzorgers. Geen wonder dan ook, dat mannen als Baudartius, Baudius en Pontanus uitweidden in zijnen lof, en de laatste bij zijn verscheiden een roerende Latijnsche treurzang schreef, gelijk hij eertijds zijne verdiensten in een zesregelig bijschrift bij zijn portret gehuldigd had.

Die hulde kwam den waardigen man met alle regt toe. Want al is het dat wij zijn verzet tegen het gebruik der orgels in de kerken, als een verkeerden ijver moeten afkeuren, en het volstrekt niet met hem eens zijn, gelijk hij aan het hoofd zijner kerkeraad in 1596 aan de regering van Arnhem te kennen gaf, dat het drinken op iemands gezondheid ‘als eene Heidensche afgodische superstitie’ mogt worden afgeschaft, is en blijft hij nogtans een hoogst merkwaardig persoon, van wien Baudartius naar waarheid getuigde ‘dat er niets zoo oprecht daar leeft als die man, en dat meer naar die oude eenvoudigheid gelijkt dan hij.’

In van Hasselt's Kronijk van Arnhem, bladz. 259, lezen wij dat op den 18^den Januarij 1607 aan den predikant Fontanus drie ankers wijn door de regering van Arnhem gegeven werden, om ter gelegenheid van zijn huwelijk met Willemke van Haeren, op zijne bruiloft te verschenken. Indien wij dat berigt nemen zoo als het daar staat, dan zou Fontanus op twee en zestig-jarigen leeftijd gehuwd zijn. Daar evenwel de vermaarde Ellardus van Mehen, predikant te Harderwijk, reeds vóór het sterven van Fontanus, en dus hoogstens acht jaren na genoemde vereering, reeds zijn schoonzoon was, zoo meenen wij gerustelijk te mogen stellen, dat met die bruiloft, door van Hasselt genoemd, eene zilveren feestviering zal bedoeld zijn.

De afbeelding van Fontanus ziet fraai gegraveerd het licht. Zijne zinspreuk was Jehovah regnat. (De Heer regeert). Hij schreef in een der Alba van Ernestus Brinck. Hij liet een buitengoed of spijker na, gelegen aan den Velperstraatweg bij Arnhem, hetwelk nog onder den naam van Fontanus spijker bekend is, ofschoon de tegenwoordige bezitter dien naam heeft doen wegnemen.

Zie Baudartius, Memoriën, B. II. bl. 90-24, B. VII. bl. 11, 12; Joh. Is. Pontani, Poëmat. (Amst. 1634) p. 73-75, 110; D. Baudiî, Epist.; (van Hasselt) Beschr. der stad Bommel, bl. 139, 140; Schrassert, Beschrijv. van Harderwijk, D. II. bl. 134; de Jongh, Naaml. der predik. van Gelderl. voorberigt ongepagineerd, bl. 16 en bl. 303; Hinlopen, Hist. van de overzett. des Bijb. bl. 39; (van Hasselt) Kron. van Arnhem, bl. 234, 238, 241, 245, 246, 253, 259, 263; Dezelfde, Geldersch maandwerk, D. I. bl. 24, 39 en volg. D. II. bl. 502; Dezelfde, Stukken voor de vaderl. hist. D. IV. bl. 45; Kist en Royaards, Arch. voor kerk-geschied. D. V. bl. 419, D. X. bl. 249; Dezelfden, Ned. Arch. voor kerk-geschied., D. III. bl. 208, 224, D. IV. bl.

215; Groen van Prinsterer, Archiv. Zie het Register; Goebel, Gesch. des Chr. Lebens in der Rhein-Westph. Evangel. Kircke, B. II. S. 208, Bouman, Geschied. der Geld. Hoogesch., D. I. bl. 16, 18, 30, 113, 116, D. II. bl. 642; Rogge, C. J. Coolhaes, D. I. bl. 208; van Rappard, Overz. eener verz. Alba Amicorum, in Nieuwe Reeks van Werken van de Maatsch. der Nederl. Letterk. te Leid. D. VII. St. II. bl. 73, 74; Mnller, Cat. van Portrett,, bl. 87. Eindelijk is een en ander omtrent hem te vinden in het provinciaal Archief van Gelderland, alsmede in dat van het voormalige Geldersche Hof.