Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Alexander Farnese]

FARNESE (Alexander), Hertog van Parma en Plaisance, gesproten uit een oud en aanzienlijk Italiaansch geslacht, dat een aantal beroemde en hooggeplaatste personen heeft opgeleverd, was de zoon van Octavio Farnese, tweede Hertog van Parma, en van Margaretha van Oostenrijk, natuurlijke dochter van Keizer Karel V en landvoogdes der Nederlanden. Hij werd te Rome in 1544 geboren, en geen lust tot de studie aan den dag leggende, door zijne moeder geheel voor den krijgsmansstand opgevoed, waartoe zijne ridderlijke geaardheid hem bijzonder geschikt maakte. Haar volgde hij naar Vlaanderen, toen zij tot landvoogdes der Nederlanden benoemd was, doch weldra vertrok hij naar het hof van Filips II, en volgde dezen op diens veldtogt naar Frankrijk,

waar hij reeds vroeg blijken van zijne dapperheid gaf en den koning het besluit deed nemen hem met zich naar Madrid te voeren, en tegelijk met zijn zoon Don Carlos, en zijn natuurlijken broeder Don Jan, op te doen voeden. Na de voltrekking van zijn huwelijk met Maria Prinses van Portugal, op den 18^den November 1565 te Brussel gesloten, begaf hij zich naar Italie, en hield zich met wapenoefeningen bezig, om weldra zijnen dorst naar krijgsdaden te bevredigen, en den veldtogt tegen de Turken onder Don Jan mede te maken. Hij nam een schitterend deel in het zeegevecht bij Lepanto in 1571, overlaadde zich met roem, en keerde naar zijn Hertogdom Parma weder, waar hij vijf jaren daarna zijne gemalin verloor. Op verzoek van Don Jan werd hij door den Koning in 1578 als Luitenant-Generaal van den landvoogd naar de Nederlanden gezonden. Hij volgde Don Jan als landvoogd op, en het was door hem dat de Belgische gewesten voor het grootste gedeelte onder de gehoorzaamheid van den Koning van Spanje terugkeerden. Wij zullen hem in zijn bedrijvig leven als veldheer en staatsman niet volgen. De geschiedenis is dáár om het ons te leeren hoe de eerste zeven jaren van zijn bewind, tot aan de inneming van Antwerpen, eene aaneenschakeling van overwinningen vertoonen, die hem met regt den naam van een der grootste veldheeren van zijnen tijd waardig maken. Wél waren de tijdsomstandigheden hem gunstig, en minder roemrijk waren zijne daden, toen Maurits krachtige arm hem in zijnen overwinnenden vaart tegenkwam, maar niet te ontkennen is het, dat hij, bij alles wat hij ondernam, eene bekwaamheid, standvastigheid en heldenmoed vertoonde, die zeldzaam voortkomt. Alleen de verovering van Antwerpen, in 1585, was een meesterstuk, en de Koning was zoo zeer verheugd over dit wapenfeit, dat toen hem de tijding daarvan toekwam, hij 's nachts ten bedde uitsprong, naar de kamer zijner dochter vloog, en in vervoering uitriep: ‘Antwerpen is ons! Antwerpen is ons!’

Ter belooning zijner diensten werd hem de Gulden Vlies orde uit Spanje toegezonden; doch van nu af keerde hem de fortuin veelal den rug. Bij Spanje's groote onderneming tegen Engeland en Nederland, was hij genoodzaakt werkeloos toeschouwer te zijn, toen de bloem van Spanje's Ridderschap haar graf in de golven van den Oceaan vond, of omkwam door de dappere ontvangst van het Engelsche en het Hollandsche scheepsvolk. Zijne toeleg op Bergen op Zoom en Tholen mislukten, en zijne vijanden vonden daarin gereede aanleiding om hem in Spanje verdacht te maken. Hij vertrok derwaarts, doch werd onderweg van hartzeer ziek over den toestand waarin hij verkeerde, en moest zijne verdediging aan Richardot overlaten.

Filips II, zijne dienst niet kunnende ontbeeren, nam, althans in schijn, zijne verontschuldigingen aan, en Parma keerde tegen het einde van 1589 in de Nederlanden we-

der, met bevel om de Ligue in Frankrijk te ondersteunen. Ongaarne ging hij hiertoe over, wel wetende dat daardoor aan de Nederlanders verademing geschonken zou worden, en hij voor een groot deel weder verliezen zou, wat hij vroeger met zooveel zorg en moeite gewonnen had. Het bevel van Filips moest evenwel worden opgevolgd, en in Augustus 1590 trok hij naar Frankrijk, en noodzaakte Koning Hendrik IV het beleg van Parijs op te breken. Oneenigheid van hem met den Hertog van Mayenne was oorzaak dat er verder niets van belang werd uitgevoerd, en Parma naar de Nederlanden terugkeerde. Op uitdrukkelijk bevel moest hij op het einde van 1591 andermaal naar Frankrijk trekken, om Rouaan te ontzetten. Vóór dat hij daartoe overging moest Caudebec genomen worden, alwaar hij door een schot in den arm gewond werd. Hij keerde in Junij 1592 ongesteld naar de Nederlanden terug, en vertrok naar Spa, om de wateren te gebruiken. Hij verzocht aan Filips zijn ontslag, doch het werd hem geweiderd, en hem bevel begeven tot een derden togt naar Frankrijk. Hiertoe zich gereedmakende, begaf hij zich van Spa naar Brussel en van daar naar Atrecht, alwaar hij in de Abdij St. Vaast zijnen intrek nam. Meer en meer nam zijne ziekte toe, en na uit de handen van Jan Saraceno, Abt van St. Vaast, het heilige vormsel ontvangen te hebben, overleed hij den 3^den December 1592, niet zonder vermoeden van aan vergif te zijn omgekomen, hetwelk hem op last van Filips zou zijn toegediend. Zijn lijk werd naar Brussel gevoerd en aldaar in de hofkapel met alle pracht bijgezet. Zijne uitvaart werd dáár en in verscheidene steden van Italie, en bijzonder te Rome, plegtig gevierd. Later is zijn stoffelijk overschot, onder begeleiding van een zijner bloedverwanten, Marco Farnese geheeten, naar Parma gevoerd, en in de Kapucijner kerk aldaar, naast zijne gemalin, bijgezet. Door den Raad en het volk te Rome werd hem een standbeeld in het kapitool opgerigt ‘omdat hij Belgie voor Rome herwonnen had.’ Gedurende zijn leven zijn er ter zijner eere verschillende gedenkpenningen geslagen, en zijne afbeelding komt, behalve bij de meeste geschiedschrijvers, ook nog afzonderlijk uitgegeven voor.

Ongetwijfeld was Parma een man van buitengewone talenten. Eén der bekwaamste krijgsoversten van zijnen tijd, was hij daarbij een schrander en geslepen staatsman, die, als Italiaan meer buigzaam dan de stugge Spanjaard, de harten wist te winnen van de bewoners der Zuidelijke Nederlanden, en daarom op dezen oneindig meer vermogt, dan zij die hem in het bestuur over de Nederlanden waren voorgegaan. Hij wist met behendigheid partij te trekken van de omstandigheden, en was niet alleen bevelhebber over zijne soldaten, maar werd ook door hen als hunnen vader geëerd en bemind. Aan eene schoone, rijzige en ridderlijke gestalte paarde hij een vriendelijk en innemend

gelaat, en was hij deftig en tevens vlug in zijne bewegingen. Dapper ging hij zijne onderhoorigen voor, deinsde voor geen gevaar terug, en was, het staat ter zijner eere aangeschreven, goedertieren jegens den overwonnen vijand. Zijn wij alzoo billijk in zijne beoordeeling als veldheer en dienaar zijns vorsten, als mensch staat hij bij ons Nederlanders met eene zwarte kool aangeteekend. Hij wist van den moord, door Balthazar Gerards aan Willem I te plegen, en moedigde den moordenaar aan. En dit is genoeg om hem voor altijd te brandmerken, en ondanks zijne schitterende veldheerstalenten hem der verachting prijs te geven. Met dat al oefenden zijne daden eenen belangrijken invloed op ons vaderland uit, daar hij de man was, die, het zijn de woorden van den beroemden schrijver van Neêrlands heldendaden te land, tusschen Noord- en Zuid-Nederland een band verscheurde, welks bestaan niet lag in het raadsbesluit der Voorzienigheid.

Zie, behalve de Nederlandsche en Spaansche geschiedschrijvers, Hoogstraten, Woordenb. D. V. bl. 22; Luiscius, Woordenb. D. IV. bl. 23, 24; Kok, Vaderl. Woordenb. D. XV. bl. 100-105 van Kampen, Vaderl. Karakterk. D. I. bl. 405-413; Bosscha, Neêrl. Held. te land, D. I. bl. 192, 233-236, 268, 284-288, 291, 296, 298, 312; Groen van Prinsterer, Archiv. de la maison d'Orange Nassau, Zie het Register; Kronijk van het Hist. Gen. te Utr. D. III. bl. 80, 187, D. V. bl. 51-53, 92, 161, D. VII. bl. 419, 441, 443, 446, D. VIII. bl. 28, D. IX. bl. 22-27, 366. 464; Muller, Cat. van Portrett. bl. 84, 85; Jansen, de Kerkherv. te Brugge, D. II. bl. 9-11.