Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 5

[Cornelis Evertsen]

EVERTSEN (Cornelis), jongste broeder van de voorgaanden, en ter onderscheiding van zijnen neef en zoon, die denzelfden voornaam droegen, de oude genaamd. Hij werd den 4^den Julij 1610 te Vlissingen geboren. Zijn vader in 1617 verloren hebbende, werd hij toen reeds voor de zeedienst opgeleid, vergezelde in het begin zijnen broeder Johan op deszelfs togten, en werd door hem onderwezen in alles wat de scheepvaart betrof. Zijne moeder, met de zorg voor acht kinderen belast, wendde zich in 1626 tot den Raad der Admirariteit van Zeeland, met verzoek haren zoon Cornelis in de dienst van het gewest zou worden opgenomen, en hem eene zekere wedde mogt worden verleend. Sedert dat jaar kan Cornelis Evertsen gerekend worden in 's lands zeedienst te zijn getreden.

Toen hij den ouderdom van achttien jaren bereikt had, stelde hem zijn broeder Johan tot tweede bevelhebber op zijn schip aan, en hij nam als zoodanig deel aan de veroveringen van laatstgenoemde, die wij op zijn artikel vermeld hebben.

Na 1613 haalden eenigen reeders te Vlissingen hem over, om met goedkeuring der overheid voor hen ter kaap te varen. Niet lang hield hij zich hiermede bezig, maar zag zich op den 25^sten Augustus 1636 door Frederik Hendrik tot bevelhebber over een oorlogschip in Zeeland benoemd.

Na verscheidene scherpe gevechten tegen de Duinkerker kapers te hebben bijgewoond, en tweemalen zijn schip door storm te hebben verloren, waarbij alles wat zich daarin bevond te gronde ging, woonde Evertsen in 1639 den beroemden zeeslag bij Duins bij, veroverde het vijandelijk galjoen St. Steven, en deelde ruimschoots in de toejuichingen en voordeelen die den overwinnaars te beurt vielen. Sedert dit gevecht tot aan den Munsterschen vrede was hij aanhoudend in zee, tot bescherming der koopvaarders of tot het behouden binnen brengen der rijk beladene schepenen. Meermalen geraakte hij in gevecht tegen zeeroovers, en had het geluk in drie jaren tijds zes schepen te veroveren.

Bij den aanvang van den oorlog met Engeland, werd Evertsen in 1651 uitgezonden om tegen de kapers te kruissen, en weinige dagen, nadat hij in November van dat jaar de Nederlandsche koopvaardijvloot veilig had binnen gebragt, werd hem bevolen de afgevaardigden van den Staat naar Engeland over te voeren. Hiervan teruggekeerd, was Tromp reeds met eene

vloot in zee, en Evertsen werd derwaarts gezonden om onder de vlag van zijnen broeder te dienen. En terwijl hij op eene reize naar St. Malo was tot bescherming van den koophandel, werd hij in Junij 1652 tot Kommandeur of Schout- bij nacht bij voorraad benoemd. Hij keerde als zoodanig in het vaderland weder, woonde in dat jaar den zeeslag tegen Blake bij, en had een belangrijk aandeel aan bijna al de zeeslagen die er geleverd werden. In den driedaagschen zeeslag in 1653 bewees hij den staat gewigtige diensten, en de koopvaardijvloot had grootendeels aan hem haar behoud te danken. In een ander gevecht bij Nieuwpoort gaf hij mede blijken van zijne dapperheid, en was zijn schip door de vijandelijke kogels zoo beschadigd, dat het naauwelijks eene veilige haven bereiken kon. In den daarop volgenden strijd overlaadde hij zich met nieuwen roem, maar moest hij voor de overmagt bezwijken. Zijn schip werd zoo hevig beschoten, dat hetzelve van een gespleten te gronde ging. Hij werd met zijn volk in zinkenden toestand gered, doch als krijgsgevangene naar Engeland gevoerd. Hij keerde na eene gevangenis van drie maanden in zijn vaderland terug, en trad spoedig weder in zijne voormalige betrekking niet alleen, maar werd in 1654 tot werkelijk Schoutbij nacht bevorderd.

Tot op het jaar 1659 werd Evertsen aanhoudend tot bescherming des koophandels en tot het doen van kruistogten gebezigd, doch in laatstgenoemd jaar woonde hij, onder de vlag van zijnen broeder Johan, de tweede groote uitrusting tegen Zweden bij, en bragt aldaar niet weinig toe tot den zege door onze wapenen toen behaald. De verovering van Kartemunde en Nijborg was grootendeels zijn werk, en Frederik III, Koning van Denemarken, schonk hem, tot belooning zijner dapperheid en tot erkentenis van de door hem bewezene diensten, eene gouden keten, voorzien met een gedenkpenning van hetzelfde metaal. Na den winter te Koppenhage te hebben doorgebragt, hielp Evertsen, met zijn smaldeel, de Zweedsche scheepsmagt insluiten, en bevorderde daardoor het sluiten van den vrede, waarna hij met een gedeelte van de vloot huiswaarts keerde.

In 1661, 1662 en 1663 hield Evertsen zich bezig met de vervolging der Barbarijsche zeerovers, onder het opperbevel van de Ruiter, en had het genoegen, bij den met Algiers geslotenen vrede, een vijftigtal Zeeuwen, vroeger als slaven opgebragt, te verlossen en aan hunne betrekkingen weder te geven. Hij werd den 16^den December 1664 tot Vice-Admiraal benoemd, en woonde als zoodanig den ongelukkigen zeeslag tegen de Engelschen in 1665 bij, toen het schip van den Luitenant-Admiraal van Wassenaar door eigen kruid in de lucht vloog. Te midden van dien hevigen strijd, gaf Evertsen, met zijn broeder, benevens Tromp, groote blijken van dapperheid en handhaafde mede de eer der Nederlandsche vlag. Hij werd

benoemd tot lid van den krijgsraad, die de lafhartigen in dat gevecht moest vonnissen, en zag zich in Julij van 1665, in de plaats zijns broeders Johan, met de waardigheid van Luitenant-Admiraal van Zeeland bekleed.

Niet lang zou de held genot hebben van deze zijne verheffing. In dit en in het begin van het volgende jaar een en andermaal uitgevaren, werd de vloot door storm en andere tegenspoed geteisterd, doch in Junij 1666 ontdekte men de vijandelijke vloot, en op den 11^den van die maand had die gedenkwaardige vierdaagsche zeeslag plaats, waarin de overwinning zich, na een scherp gevecht, voor de Nederlanders verklaarde. Noodlottig was het einde van dezen strijd. Door het laatste schot uit het boord van den vijandelijken bevelhebber werd Evertsen met eenen zwaren kogel, des avonds ten negen ure, doormidden geschoten, zoodat hij dood ter nederstortte. Zijn lijk werd den 14^den Junij te Vlissingen gebragt, en zijn dood alom betreurd. Een gedenkpenning ter zijner eere vervaardigd is bij van Loon afgebeeld.

De Staten van Zeeland schonken aan zijne zonen belangrijke gunsten, en aan zijne weduwe eene lijfrente, bij aldien zij, zwanger zijnde, van een zoon kwam te bevallen.

Statig was de ter aarde bestelling van den beroemden man, op den 5^den Julij 1666 te Middelburg, in de Oude of St. Pieters kerk, en al dadelijk rees het plan op hem een praalgraf te stichten. Dat plan onderging eenige verandering, toen kort daarop ook zijn broeder Johan strijdende het leven verloor voor het vaderland. Het praalgraf, vroeger alleen voor Cornelis Evertsen bestemd, werd bij een nader besluit aan de beide broeders gewijd, ‘opdat’ gelijk in de Notulen der Staten van Zeeland te lezen staat, ‘zij te zamen in marmer zouden worden uitgehouwen, en aldus hunne nagedachtenis en daden aan de nakomelingen tot opwekking en navolging mogten worden overgelaten.’

Die nakomelingen zijn omtrent dat gedenkteeken, van 1680 tot 1683 door Rombout Verhulst daargesteld, en dat een der fraaiste is, welke in ons vaderland gevonden worden, niet onverschillig geweest. Toen door verschillende omstandigheden, bijzonder door de inlegering der Engelschen in 1809, de Oude kerk, in welke het praalgraf was opgerigt, geheel verlaten was, en de tombe door niemand meer bezocht werd, is door de zorg van het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen, na verkregene toestemming, het praalgraf, met de overblijfselen der lijken, naar de Nieuwe kerk overgebragt, en aldaar met groote plegtigheid op den 18^den Maart 1818 ingewijd. Het opschrift, hetwelk in vroegere dagen tusschen de Staten van Zeeland en de leden van het geslacht der Evertsen een hevige twist veroorzaakt had, omdat daarin Tromp en de Ruiter alleen groot genoemd waren, zonder dat dezelfde hulde aan het Zeeuwsche broederen paar bewezen werd, werd nu op uit-

drukkelijke begeerte van den laatsten stamhouder van het geslacht en met goedkeuring van de Hooge regering weggenomen, en door een ander vervangen.

Cornelis Evertsen was gehuwd, eerst in 1640, met Johanna of Janneken Gorcoms, de zuster van de vrouw zijns broeders Johan, die hem twaalf kinderen schonk, en bij de geboorte van het laatste in 1657 overleed. Van deze kinderen zijn er vijf zonen, wier daden wij zullen vermelden, nadat wij eerst de afstammelingen van zijnen broeder Johan zullen behandeld hebben. Evertsen hertrouwde in 1659 met Johanna Ita, dochter van den beroemden Vice-Admiraal Pieter Adriaanszoon Ita, welke hem twee kinderen schonk; eene dochter en een zoon, die later mede volgt. De afbeelding van Cornelis Evertsen ziet op verschillende wijzen het licht.

Zio Brandt, Lev. van de Ruiter, bl. 401, 483, 500; (van den Bos), Lev. der doorl. zeeheld. D. II. bl. 131, 164, 170, 184, 205, 206, 222, 223; van Loon, Nederl. Hist. penn. D. II. bl. 545, 550, 551; de la Rue, Staalk. en heldh. Zeel. bl. 150-152; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. XIII. bl. 266; 's Gravezande, tweede eeuw-gedacht. der Middelb. vrijheid. bl. 504; Algem. Konst- en Letterb. 1818. D. II. bl. 184-186; de Kanter, Redev. bij de ontbl. van het verplaatste praalgraf der Evertsen, bl. 18-26; Kok, Vaderl. woordenb. D. XIV. bl. 543-547: de Jonge, Lev. van Joh. en Corn. Evertsen, bl. 157 tot het einde en de beide geslachllijsten; van Kampen, Vaderl. Karakterk. D. II. bl. 283, 284; de Jonge, Geschied. van het Ned. Zeewez. D. I. bl. 377, D. II. St. I. bl. 57, 181, 226, 245, 285-291, 327, St. II. bl. 208, 245, 269, D. III. St. I. bl. 416; Muller, Cat. van Portrett. bl. 82; Kron. van het Hist. Gen. te Utr. D. VI. bl. 252, 254, D. VII. bl. 246, D. X. bl. 482.