Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 5

[Cornelis Pieter Jacob Elout]

ELOUT (Cornelis Pieter Jacob) werd den 26^sten November 1795 te Haarlem geboren, en daar zijn vader hem gedurende de Fransche overheersching ongaarne zijne neiging voor de militaire loopbaan zag volgen, werd hij bestemd voor eene burgerlijke betrekking in het vaderland, waartoe hij zich in 1812 naar de Hoogeschool te Leijden begaf. Zijn verblijf aldaar was echter kortstondig, daar er, na de benoeming in 1814 van zijnen vader tot een der Commissarissen-Generaal ter overneming van de Nederlandsche Oost-Indische bezittingen, besloten werd, dat hij hem naar Java zou vergezellen. Die reis werd vertraagd door de onverwachte terugkomst van Napoleon. Nu bood de jonge Elout zich als vrijwilliger bij het leger aan, en woonde als eerste Luitenant Adjudant van den Luitenant-Generaal Anthing, den veldtogt van 1815 bij. Als zoodanig was hij tegenwoordig bij de inname van Quesnoij en bij het beleg van Valenciennes en Condé. Na de toen behaalde zege, had de expeditie naar Java voortgang, en Elout, wien de Koning inmiddels den rang van Kapitein had toegekend, vertrok met dezelve.

In 1818 brak te Cheribon een opstand uit, tot welks beteugeling eene militaire magt in beweging gebragt moest worden. Hierbij bevond zich Elout (die reeds als Commissaris tot overname van enkele bezittingen ook bepaaldelijk tegenover Raffles blijken van beleid en veerkracht had gegeven) en onderscheidde zich bij deze gelegenheid voor Kadondong zoodanig in eene verkenning, waarin hij zich plotseling met weinige hussaren, door 500 opstandelingen zag omsingeld, ze onverschrokken aanviel en op de vlugt joeg, dat hem door den Koning de Militaire Willems-orde vierde klasse, tot belooning geschonken werd. In hetzelfde jaar nam hij ook deel aan eene expeditie naar Borneo, waar hij tegenwoordig was bij de affaire van Tajan.

Vervolgens woonde hij de beide expeditiën tegen Palembang, in 1819 en 1821, bij, waarvan de eerste door een zamenloop van omstandigheden mislukte, doch waarvan de laatste met eene luisterrijke overwinning bekroond werd. De Kapitein Elout had daaraan een roemrijk deel. Hij deed zich, op deszelfs verzoek eene flank-compagnie kommanderende, door zijnen ridderlijken moed opmerken en was bij de bestorming der vijandelijke batterijen een der eersten die dezelven beklom, waarop hem de derde klasse der Willems-orde werd gegeven.

Intusschen had Elout, reeds gedurende de reis naar Java, zich met den Hoogleeraar Reinwardt toegelegd op de kennis der Hoog-Maleische taal, waarin hij zeer groote vorderingen gemaakt had, en die hem steeds in zijne veelvuldige aanraking met de Inlandsche vorsten van groot nut is gebleven. Op zijn voorstel werd, bij de algemeene Sekretarie, een Departement voor de Inlandsche Zaken opgerigt, waartoe zoo wel die kennis, als zijne betrekking tot den Gouverneur-Generaal van der Capellen, tot wiens Adjudant hij in 1817 benoemd was, aanleiding gaven en medewerkten. De bestemming dier inrigting was: het beoefenen der inlandsche talen door daartoe opzettelijk benoemde élèves; het brengen op een geregelden voet der briefwisseling met de inlandsche vorsten; het onderhandelen met de afgezanten; het verrigten van zendingen bij de vorsten; het vertalen van publikatiën en reglementen en het zamenstellen en uitgeven van staatkundige werken. Elout werd in October 1820 aan het hoofd dier instelling geplaatst, met den titel van Gouvernements-Secretaris voor het Departement der Indische Zaken. IJverig ging hij voort met de sedert de eerste oogenblikken door hem aangevangene omwerking en vertaling uit het Engelsch, in het Nederduitsch en Fransch, van de Maleische Spraakkunst en het Maleische woordenboek van W. Marsden. Den 13^den Januarij 1822 vertrok hij met verlof naar Nederland, aan boord van het Fransche schip La Rose, Kapitein Hardy. De voorname reden daartoe was het verlangen om de volbragte vertaling van dat woordenboek in het vaderland het licht te doen zien.

De Indisch regering deed hem daarvan bepaaldelijk de opdragt en beval hem aan bij den Minister van Koloniën Mr. A.R. Falck. Het werk werd te Haarlem uitgegeven onder den titel van Maleisch, Nederduitsch en Fransch woordenboek en spraakknnst van W. Marsden (1824, 3 deelen in 4^o) en de Heer Marsden zelf deed hulde aan de vele verbeteringen in hetzelve aangebragt en aan de nederigheid waarmede daarvan geen gewag was gemaakt.

Inmiddels wenschte de Koning, terwijl Elout zich hier te lande ophield, nog een ander gebruik te maken van zijne in Indië verkregen kennis. Hij werd namelijk, aan den Nederlandschen buitengewonen gezant A.R. Falok, toegevoegd als Raad van Legatie, gedurende de onderhandelingen van dien

Staatsman wegens het sluiten van een traktaat met Engeland, tot regeling van wederzijdsche belangen omtrent handel, vaart en territoriaal bezit in de Overzeesche Koloniën, bij welke gelegenheid hij zich zoo ijverig van zijnen pligt kweet, dat de Koning hem, na het sluiten van genoemd traktaat, tot ridder der orde van den Nederlandschen Leeuw benoemde.

Den 29^sten Junij 1825 kwam Elout in Indië terug, en werd in Julij tot Majoor bij den grooten staf bevorderd. In diezelfde maand brak de Javasche oorlog uit, waarin hij zich bij verschillende gelegenheden bijzonder onderscheidde.

In Januarij 1827 tot Resident van Riouw aangesteld, bewerkte hij, in die betrekking, de erkenning van het Nederlandsche gezag op de Karimon-eilanden in de straat Malakka. Gelijk later op Bali en op de noordkust van Borneo plaats had, hadden zich daar de Engelschen nedergezet, en beducht, dat daar eene Britsche vestiging komen zou, zooals op Singapore, begaf Elout zich met eene militaire magt derwaarts, en bragt die eilanden met geweld onder ons gezag. Het zijn deze eilanden, waar de heer A.N. van den Berg onlangs vergunning verkreeg tot het exploiteren van tinmijnen. Onder Elout's bestuur, en denkelijk op zijne voordragt, werd Riouw, in Mei 1828 tot eene vrijhaven verklaard, om des mogelijk tegen Singapore te wedijveren. In Junij 1828 werd Elout bevorderd tot Luitenant-Kolonel en in Junij 1830 aangesteld tot Resident en Militaire Kommandant ter westkust van Sumatra. Alvorens Riouw te verlaten, sloot hij in dat jaar, een nieuw traktaat met den Sultan van Linga, Riouw en onderhoorigheden, ter regeling van diens verhouding tot het Nederlandsch Gouvernement, ten gevolge van het Londen's traktaat van 17 Maart 1824.

Gedurende zijn hierop gevolgd driejarig verblijf op Sumatra's westkust, alwaar hij den 4^den Maart 1831 met het schip Jessij aankwam en waar destijds de Padri-oorlog in zijne grootste kracht woedde, verkeerde hij steeds in de moeijelijkste omstandigheden, en was meermalen aan de grootste gevaren blootgesteld; maar hij bewees tevens de gewigtigste diensten, hebbende het moederland ook ten deele aan hem te danken, dat het Nederlandsche gezag over een aanzienlijk gedeelte van dat eiland zeer uitgebreid en bevestigd werd, waarvan de rijke gevolgen thans worden genoten.

Tot belooning zijner uitstekende diensten op Sumatra, werd hij, vóór hij daarop aanspraak kon maken, tot Kolonel bevorderd, bij besluit van den Kommissaris-Generaal van den Bosch, van den 26^sten September 1833. Te gelijk werd hij naar Java overgeplaatst, waar hem het bevel opgedragen werd over eene belangrijke expeditie naar de Lampongsche districten, in het zuidelijk deel van Sumatra. Daarvan kweet hij zich uitmuntend, door de verovering op den 29^sten October 1834 van de krachtig verdedigde sterkte Radja Gepeh, waarvoor hem bij

Koninklijk besluit van den 17^den Januarij 1836 tevredenheid betuigd werd, met eervolle vermelding op de legerorders in Indië en in Nederland. Te Batavia teruggekeerd, werd hij in Mei 1835, na aldaar in Februarij te voren gehuwd te zijn met Vrouwe Catharina Benjamina Carolina van Kempen, die hem twee dochters en een zoon Cornelis Hendrik schonk, belast met het bevel over het observatie-leger, dat in het midden-gedeelte van Java gevestigd was.

In 1837 met verlof naar het Moederland vertrokken, keerde hij twee jaren later naar Java terug, in de betrekking van Raad van Nederlandsch Indië en met den honorairen rang van Generaal-Majoor. Hij bleef aldaar met groote onaf hankelijkheid en ijver werkzaam tot in het laatst van 1842, toen hij zich verpligt zag, tot herstel van gezondheid, dat eiland op nieuw te verlaten. Bij zijne komst in Nederland was zijn gestel, dat door het Indische klimaat en de veelvuldige vermoeijenissen, vooral op Sumatra's westkust en in de Lampongs, langzamerhand ondermijnd was, zeer verzwakt, welke verzwakking meer en meer toenam, zoodat het aan de koortsen, die hem aantastten, geen tegenstand kon bieden, en hij zelfs spoediger dan men verwachtte bezweek op den 3^den September 1843.

De Generaal Elout heeft kort geleefd, maar in dien korten tijd veel gedaan. Hij was een onverschrokken krijgsman, die geene gevaren ontzag, en aan de zijnen in het uur des gevaars, steeds den weg wees. Zijne braafheid en naauwgezetheid worden door een ieder erkend. Als mensch en christen had hij zich de algemeene achting verworven. Zijne gulheid, herbergzaamheid en hulpbetoon zijn door menigeen ondervonden. Hij was een brave zoon, een liefhebbend echtgenoot en vader, een hartelijk en getrouw broeder en vriend.

Ter herinnering aan zijne verrigtingen op Sumatra, werd, in de Padangsche bovenlanden, een onzer versterkingen Fort Elout genoemd, en het Genootschap van kunsten en wetenschappen te Batavia deed, in het 20^ste Deel van hare werken, hulde aan zijne nagedachtenis.

Zie van Kampen, Geschied. der Nederl. buiten Europa, D. III. bl. 652-655. de Stuers, Guerre de Java; Weitzel, Oorlog op Java; Militaire Spectat. D. X. bl. 186; Boelhouwer, Herinner.; Hand. van het Bataviaasch genootsch. D. XX; Hand. van het Ind. gen. te 's Hage, 3^de Jaarg, bl. 339-345; de Stuers, Vestiging der Nederlanders ter Westkust van Sumatra; Lange, Het Nederlandsche Oost-Indische leger ter Westkust van Sumatra.