Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Daniel de Breen]

BREEN (Daniel de) of Daniel Brenius, geboren te Haarlem in 1594, was Proponent bij de Remonstranten en een leerling van Episcopius, van wien de Remonstranten zich bedienden, gedurende de Dordsche Synode, tot het copiëren hunner schriften en brieven. Te Haarlem werd hij, bij het storen van eene Remonstrantsche vergadering, in 1621, gevat, en tusschen Schout en Dienaars naar het tuchthuis gebragt; den 24sten November, vijf dagen na zijne gevangenneming, ondervraagde hem de Pensionaris dier stad, G. de Glargis, en vergde van hem den naam van den Predikant te noemen; waartoe men hem na gedane weigering, twee dagen tijds van beraad gunde.

Na verloop daarvan werd hij op nieuw door Burgemeesteren ondervraagd; de Breen zocht zich te verontschuldigen met te zeggen: ‘dat het plakkaat, waarop hij gevangen was, naar de letter genomen meer van den mensch vorderde dan hij kon nakomen en dan God toeliet; doch dat het naar den zin daarvan eigenlijk ingerigt was tegen de zulke, die factie zochten aan te regten, 't welk door hem nooit geschied was, dat hij zijne onschuld met plaatsen uit den Bijbel wilde verdedigen, maar dat hem niets werd voorgehouden, dan menschelijke wetten en willekeur.’ Eenige dagen daarna werd hij, zonder betalen van boete, onder handtasting ontslagen, met vermaninge de verbodene vergaderingen te mijden;

waarop hij antwoordde: ‘zich te zullen gedragen, zoo als hij het voor God meende te kunnen verantwoorden.’

Naderhand ging hij tot de Doopsgezinden over, en zou nog later, naar men wil, een verdediger der Socinianen zijn geworden en tot diegenen behoord hebben, welke met Adam Boreel en anderen zeer zonderlinge gevoelens koesterden over den staat der zigtbare kerk en over eenige leerstukken, die geoordeeld worden af te wijken van de begrippen, welke tot daartoe bij de Doopsgezinden den meesten ingang vonden. Zeker is het, dat hij deel maakte van het Collegie der Propheten in het jaar 1646 te Amsterdam opgerigt.

De Breen stierf in 1664, hij heeft veel geschreven en onder andere de volgende werken door den druk gemeen gemaakt:

Examen tractatus a magistro Simone Episcopio conscripto an liceat Christiano magistratum gerere, welk geschrift hij zijnen vroegeren Hoogleeraar toezond, die niet weigerde er op te antwoorden; intusschen beviel het den schrijver zelven, bij nader onderzoek, zoo weinig, dat hij wenschte het niet geschreven te hebben en het verbrandde.

Tractatus de regno ecclesiae glorioso, per Christum in terris erigendo, ook in het Hollandsch vertaald en onderscheidene malen herdrukt, zoo in het oorspronkelijke als de vertaling.

De qualitate regni Domini nostri Jesu Christi: quodque illud totum in spirituali dominio constat, hetwelk in 1640 in het Hollandsch werd uitgegeven en vervolgens nog het licht zag onder den titel:

Van de hoedanigheyd des ryks Christi, de tweede druck. Daer is bygevoegt: Verklaringhe van de gewichticheyd des geschils, of, in hoe verre het een Christen past de Wereldlycke heerschappye te bedienen; gesteld in twee brieven van Daniel van Breen. Item eene korte verklaring over het V, VI en VII capittel van Mattheus. Item Verklaringhe over Luk VI vs 17 tot het eynde des capittels. Amst. 1641. 8^o, derde druk 1657. 8^o.

Amica disputatio adversus Judaeos, continens examen scripti cujusdam Judaici L. Lusitanico in latinum versi et responsionem ad quaestiones inibi Christianis propositas, in het Hollandsch overgebragt door J. Oudaan onder den titel:

Vriendelycke disputatie tegen de Jooden. Rott. 1664.

Breves in Vetum et Novum Testamentum annotationes.

Dialogus brevissimus de Veritate religionis Christianae cui ob affinitatem materiae annexa est brevis demonstratio religionis Christianae Veritatis, hetwelk mede in het Hollandsch vertaald het licht zag onder den titel:

Over de Christelijke Religie. Amst. 1664. 4^o.

Alle deze en andere schriften van de Breen werden door Frans Kuiper gezamenlijk in het licht gezonden onder den titel:

Daniel Brenii, Opera theologica. Amstel. 1664.

Buiten dien hundel zond hij nog in het licht:

Christelycke deugden-spiegel. Amst. 1630.

Over den Zendbrief van Judas. Amst. 1658. 8^o.

Verklaringen over het boeck des H. Jobs en der Openbaaringe Johannes door Frans Kuyper uyt het Latijn vertaalt. Amst. 1666.

Compendium theologiae Erasmica. Rott. 1677, door J. de Haas vertaald en uitgegeven onder den titel:

Kort begrip van Erasmus godgeleerdheid. Rott. 1677. 12^o.

Voorbereyding tot het H. Avondmaal. 12^o.

Geestelijke wandelpligt. Amst. 1711. 12.

Zie Brandt, Hist. der Reform., D. IV. bl. 619-626; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb., B. bl. 384; Luïscius, Algem. Hist. Woordenb., D. II. St. II. bl. 137; Wagenaar, Beschrijv. van Amsterd., St. II. bl. 194, 204; Kok, Vaderl. Woordenb., D. VIII. bl. 1043; van Abkoude en Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boeken; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; C. de Koning, Tafer. der stad Haarl., D. IV. bl. 27 en 28; Biogr. Nation., Tom. I. pag. 142; Biogr. Univ., Tom. III. pag. 131; Tideman, de Remonstr. Broeders., bl. 3; Glasius, Godgel. Nederl.