Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Gerbrant Adriaansz. Bredero]

BREDERO (Gerbrant Adriaansz.) of Brederoo, doch niet Brederode zoo als men hem na zijne dood genoemd heeft, was gehoren te Amsterdam den 16den Maart 1585, waar hij zich in zijne jeugd meer of min aan de Letteroeteningen overgaf. Het schijnt dat hij zich verder op de Schilderkunst hebbe toegelegd om daaruit zijn bestaan te vinden; doch verder weet men weinige bijzonderheden van zijn leven dan dat hij Vaandrig van de Burgerij te Amsterdam is geweest. Hij was een werkzaam Lid van de Rederijkerskamer In Liefde bloeyende, welke in zijne tijd reeds begon in verval te geraken. Voor het Tooneel dezer Kamer vervaardigde hij onderscheidene treur- en blijspelen, waarin veel natuurlijk en oorspronkelijk vernuft doorstraalt. Tusschen de ernstige tooneelen der treurspelen voegde hij, naar den smaak van zijnen leeftijd, eenige boertige in. Maar meest muntte hij uit in blij- en kluchtspelen, waarin hij de Amsterdamsche zeden van zijnen tijd, in de platte en eigenaardige taal van het gemeene volk, op eene levendige en naïve wijze wist voor te stellen, en dit droeg bij zijne tijdgenooten zulk eene goedkeuring weg, dat bij het vertoonen zijner blijspelen en kluchten, het tooneel en alle de zitplaatsen van het vrolijk gejuich, handgeklap en onophoudelijk geschater der aanschouwers weergalmden. Men wil zelf dat hij, om grondige kennis van de taal, spreekwijzen en zeden van de laagste volkklasse te bekomen, meermalen de visch- en andere markten bezocht, om de taal en spreekwijzen van snappende en kijvende wijven, en keuvelende praters te beluisteren; ja dat bij ten zelfden einde zich ook wel in de gemeenste kotten en kroegen begaf, om er in zijne blijspelen gebruik van te maken, zoo als hij in het Moortje en in den Spaanschen Brabander ruimschoots gedaan heeft. Geen wonder dat er dan ook vele uitdrukkingen in voorkomen, die den toets der kieschheid en eerbaarheid niet kunnen doorstaan, waaromtrent hij zich in de opdragten zijner tooneelstukken verdedigt op gronden, die in zijne tijd voor geldig werden gehouden.

Bredero, die geheel verstoken was van de kennis der zoogenaamde geleerde talen, had geen andere gids dan zijn natuurlijk vernuft, geene andere voorbeelden dan de dichters, zijne tijdgenooten, met wie hij vriendschappelijk omging, doch die, hoe beroemd ook naderhand, toen nog den regten smaak in de poëzij niet hadden. Zoodat het niet te verwonderen is, dat zijne verzen even als alle rederijkersgedichten eene hinderlijke hardheid en stroefheid hebben; maar hij was een vijand van den barbaarschen wansmaak der bastaardwoorden, waarmede men in zijnen tijd de refereinen opvulde. Lezenswaardig is zijn brief dienaangaande aan de Amsterdamsche Kamer geschreven. Ware hij niet zoo vroeg gestorven en had zijn geest de noodige beschaving erlangd, hij had waarschijnlijk eenen gemakkelijken en bevalligen dichttrant aangenomen; de kiemen daartoe lagen reeds in sommige losse stukjes. Jammer dat hem geen langer leven is ten deel gevallen, om zijne kunstoefening te volmaken, misschien had hij dan wel als een ster van de eerste groote geschitterd. Genoeg echter heeft hij getoond wat hij vermogt. Zijne dichterlijke voortbrengselen verdwijnen niet in den glans der kunstgewrochten van het guldentijdperk onzer Letterkunde. Met onderscheiding zal hij leven zoo lang eerbied voor de grondleggers en handhavers der Nederlandsche Letteren in de harten onzer landgenooten huisvest.

Bredero overleed in zijne geboortestad den 23sten Augustus 1618. Behalve op den titel van alle zijne Spelen en in van de Cappelles Bijdragen tot de Geschied. der Wetens. en Letter. in Nederl., bl. 225, bestaan er portretten van hem door Hendrik Goltzius in 8^o en 12^o door Johannes de Frey, in 4^o door Jan Willem Caspari, in 8^o en twee zonder naam in 8^o en 12^o. Zijne zinspreuk 't kan verkeeren, heeft aanleiding gegeven tot het spreekwoord het kan verkeeren zegt Bredero. Vondel heeft het volgende grafschrift op hem vervaardigd:

Van hem zien het licht:

Apollo, of Ghesangh der Musen, wiens lieflijkke stemmen meerendeels in vrolycke en eerlyche gheselschappen werden ghesonghen. Amst. 1615. langw. 4^o, met pl.

Boertigh Liedthoeck. Amst. 1622. langw. 4^o, met pl.

De Groote Bron der Minnen. Amst. 1622. langw. 4^o, met pl.

Aendachtigh Liedt-boeck. Amst. 1622. langw. 4^o, met pl.

welke drie werkjes ook te gelijkertijd te zamen in het licht verschenen onder den titel van:

Boertigh, Amoreus en Aendachtigh Groot Lied-boeck van G.A. Bredero Amsteldammer, vercierd met vele Klinckers,

oock Bruyds-lof en Klaeg-Dichten. Door-mengeld met sinrijcke Beeltenissen. Alles tot vermaeck en nut der Ieughet, sampt allen Lievers der Rijm-konst. Amst. 1622. langw. 4^o, met pl.

Nederduytsche Poëmata, als oock het lof van Ryckdom en Armoede, met verscheyden Brieven, soo in en buyten Rym; ende vele dergelijcke sin-rijcke Ghedichtselen meer, by hem beschreven, waer van eenige noyt voor desen in Druk zijn gheweest. Amst. 1632. 4^o.

Treurspel van Roddrick en Alphonsus op de reghel. De Vrunden moghen kijven Maar moeten Vrunden blijven. Amst. 1637. 4^o.

Griane op syn Spreuck. Het kan verkeeren, Eerst ghespeelt t' Amstelredam Sondaghs voor Kermis, 't jaer 1612. doch ghedruckt vier Jaren nae dat 't ghespeelt is. Amst. 1638. 4^o.

Overghesette Lucelle ghespeelt op de Nederduytsche Academie op het woordt: Schijn bedrieght. Amst. 1638. 4^o.

Moortje, waarin hy Terentii Eunuchum heeft naeghevolght; En is ghespeelt op de oude Amsterdamsche Kamer, Anno MDCXV. Ende op 't Scherm-school, Anno MDCXXXVII Binnen Amstelredam. Amst. 1638. 4^o.

Spaanschen Brabander Ierolimo. Ghespeelt op de Eerste Duytsche Academie. Amst. 1638. 4^o.

Stommen Ridder. Ghespeelt op de Nederduytsche Academie 1618. En op nieu herspeelt op d'Amsterdamsche Kamer ghelyck het in syn leven by hem is ghemaeckt 1635. Amst. 1638. 4^o.

Angeniet, vertoont op d'oude Kamer, In liefd' bloeyende, den XXII Octob. 1623 in Amstelredam. Amst. 1638.

Schyn-heylich op den Regel: Onder een schyn van Heyligheyt, soo wort den mensch veeltijts verleyt. Amst. 1637. 4^o.

Spel, op 't oud Liedt Het daget uyt den Oosten, op den Reghel, Die quaet doet, quaet ontmoet. By hem in sijn overlyden onvolmaeckt ghevonden, en voort ghemaeckt door een Liefhebber der Poesye. Amst. 1638. 4^o.

Kluchten: als van de Koe, Symen sonder Soetigheydt, den Molenaer ende den Quacksalver. Amst. 1638. 4^o.

Welke vier laatste kluchten ook afzonderlijk voorkomen onder den titel:

Klucht van de Koe. Amst. 1633. 4^o.

Klucht van Symen sonder Soeticheydt. Amst. 1637. 4^o.

Klucht van den Molenaer, Gherijmt in 't Iaer 1613. Amst. 1637.

Klucht van den Hoogdvytschen Quacksalver. Amst. 1637. 4^o.

Alle deze Tooneelstukken, benevens de Nederduytsche Poemata en de Lykdichten op Bredero zijn tevens bijeen uitgegeven onder den titel:

Alle de Wercken so Spelen, Gedichten, Brieven en Kluchten van den Gheestenrijcken Poëet Gerbrand Adriaensz. Bredero, Amsterdammer, verbetert en daer by ghevoeght

eenighe die noyt voor desen ghedruckt sijn gheweest. Amst. 1638, waarvan mede een druk bestaat Amst. 1644. 8^o, terwijl zij ook allen voorkomen onder den titel:

Alle de Spelen Werken en Brieven van Gerbrand Adriaensz. Bredero Amsterdammer. Amst. 1638.

Zie van Loon, Beschrijv. der Nederl. Historip. D. II. bl. 499; Halma, Tooneel der Vereen. Nederl. D. I. bl. 168; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb. B. bl. 381; Wagenaar, Beschr. van Amsterdam, St. III. bl. 243 en 244; Kok, Vaderl. Woordenb. D. VIII. bl. 1041; van Ollefen, Leven van Vondel, bl. 166 noot; de Chalmot, Biogr. Woordenb. D. IV. bl. 277 en 278; J. de Vries, Proeve eener Geschied. der Nederd. Dichters D. I. bl. 124-126; Witsen Geysbeek, Biogr. Woordenb. der Nederd. Dichters; van Cappelle, Bijdragen tot de Geschied. der Wetens. en Letteren in Nederl. bl. 225-272; Collot d'Escury, Holland's Roem, D. III. A. bl. 258 en 259, D. IV. St. II. A. bl. 464; Catal. van de Bibl. der Maats. van Nederl. Letterk. te Leiden, D. I. bl. 233, b. bl. 65; Biogr. Univ.