Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Marinus Brand]

BRAND (Marinus) of Brandt, geboren in het later geheel ondergevloeide Land van Saeftinge, in Zeeuwsch Vlaanderen, van waar zijn geslacht en misschien hij zelf reeds naar Vere gekomen is, was een der meest beroemde Watergeuzen, bij welke hij zich echter niet vroeger dan in het laatst van 1570 gevoegd heeft, als wanneer hij met zes anderen te Middelburg op 's Gravensteen gevangen zat, en van daar uitbrak. Op den beroemden 1sten April 1572 had Brand, met Adam van Haren, den voortogt, en lieten zij beide het eerst hunne ankers voor Brielle vallen. Brand hielp daags voor Paschen de gewonnen stad verdedigen en zette verder, met rusteloozen ijver, zijne pogingen tot bevestiging der vrijheid voort. In de volgende week nam hij, met Willem van Lumey Graaf van der Marck, Delfshaven in, en was in Junij bij de vloot van Barthold Entes van Mentheda, die Dordrecht voor Oranje verzekerde. Van daar zeilde hij met een gedeelte der vloot naar Gorinchem en kwam zonder eenigen tegenstand binnen die stad. Op de markt vergaderde hij de burgerij, en deed ze, onder het geroep van Vive les Gueux! Alva af- en Oranje en den Koning trouw zweren. Doch het kasteel, waarop de Geestelijkheid, met eenige Roomsch Katholijke burgers, gevlugt was, moest met geweld worden aangevallen, zoodat de bezetting in den Blaauwen toren (het binnenste gedeelte van het slot) teruggedrongen, genoodzaakt was zich op te geven. Sommigen willen dat ze levensbehoud bedong: anderen dat zij op genade en ongenade zich overgaf. Hoe het zij; Brand deed zijne ongenade gelden, hing twee burgers, Dirk Bommer en Arnout de Koning, openlijk op de markt op, en liet de overigen vrij; maar de Geestelijkheid moest, na zware mishandelingen, in nog erger handen vervallen en werd door Brand naar Brielle gezonden, waar Lumey hen jammerlijk liet ombrengen en zij zijn het die in de geschiedenis bekend zijn onder den naam van de Martelaren van Gorinchem. Nadat het krijgsvolk, dat Loevestein bezette, uit vrees verloopen was, nam Brand die sterkte in bezit, ook veroverde hij het Huis te Liesveld, tegenover Schoonhoven, bij nacht.

Aangezien Brand bijzonder onder het bevel stond van Entes werd hij in Augustus 1572 naar Zeeland gezonden, en had het bevel over een gedeelte der twee duizend man, die door Lumey aan Hieronymus Tseraerts werd ter hulp geschikt, om Goes te bemagtigen. Door Mondragon van voor die stad met eene geweldige nederlaag teruggeslagen zijnde, hadden Tseraerts en Entes het gewaagd, met het overschot van hun volk, Arnemuiden

aan te grijpen. Ook in dezen togt, door Brand bijgewoond, leden zij de nederlaag. Entes vlood naar Lumey, Brand begaf zich naar Delfshaven. Hij is evenwel spoedig teruggekeerd, want in September van het zelfde jaar dreef hij, met den Admiraal Ewoud Pieterszoon Worst, tien Spaansche schepen, met achthonderd koppen bemand, terug. Deze vloot was met levensmiddelen en buskruid voor het belegerde Goes bestemd. Later trok hij met Lumey Holland in.

In 1573 was hij Admiraal van 's Prinsen schepen op het Haarlemmermeer, op welke zich de Heer van Batenburg als Overste over het Krijgsvolk bevond. Van voornemen zijnde eenen slag te wagen, stevende zij den 28sten Mei op de vijandelijke vloot onder Maximiliaan d'Hennin, Heer van Bossu, aan, doch deze sterker, of beter op hare hoede vindende dan zij verwacht hadden, namen zij, nog eer het gevecht begonnen was, de vlugt. Bossu zette hen na, en veroverde twee en twintig vaartuigen; de overigen bergden zich in de Kaag of in de Oude Wetering. Tot hunne verontschuldiging mag gezegd worden, dat hunne schepen in slechten toestand, klein en weinig bemand waren, terwijl die van Bossu rijkelijk van alles waren voorzien, doch al hadden zij den slag gewaagd, het verlies had bijna niet grooter kunnen wezen, en Cornelis Dirksz. toonde later op de Zuiderzee, wat men met moed en beleid, zelfs met kleinere schepen, ter zee tegen de Spanjaarden vermogt.

Na deze nederlaag begaf zich Brand weder naar Zeeland, diende daar te water in het beleg van Middelburg, en werd den 24sten Januarij 1574, van boord gegaan terwijl hij voor Arnemuiden op stroom lag, met Kapitein Evert Hendriksz. door de bezetting dier plaats gevangen genomen. Ofschoon zij beiden eenige dagen later tegen den Kapitein van de Middelburgsche bezetting, Trenchant, uitgewisseld werden, heeft Brand daarna het Vaderland geen dienst van eenig belang meer bewezen: want in den nacht van den 23sten Junij 1575 liet hij, met Hendrik Fransz. Cruytdaen, die aangesteld was om bootsvolk te werven, Swartgen van Gorinchem, Pieter van Hoorn en nog twee Kapiteins, die niet genoemd worden, zich van Dordrecht naar de Zwaluwe overzetten en liep tot den vijand over, zonder dat men kan bevroeden wat aanleiding tot deze trouwelooze daad kan gegeven hebben. Zoo eindigde de loopbaan van Marinus Brand in schande. Zijn naam werd niet meer genoemd, en zijn leven nutteloos voor het Vaderland, zoo al niet in vijandelijke aanslagen tegen dat Vaderland doorgebragt. Zijn geslacht bleef nog in Zeeland bestaan en het is mogelijk dat de Kaper-Kapitein Brandt uit den eersten Engelschen oorlog een zijner nakomelingen was.

Zie Bor, Nederl. Oorl. B. VI. bl. 365 (265), 380 (276), 381 (277); van Meteren, Nederl. Hist. D. II. bl. 22; Hooft, Nederl. Hist. bl. 243, 306; (de Beanfort), Leven van Willem I, D. II. bl. 261; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. VI. bl. 342, 367, 422; 's Grave-

sande, Tweede eeuwgedachtenis der Middelburgsche vrijheid, bl. 174, 381, 401; Kok, Vaderl. Woordenb. D. VIII. bl. 929; Bijvoegs. en Aanm. op Wagenaar, D. I. bl. 287; C. de Koning, Tafer. der stad Haarlem D. II. bl. 98; van Groningen, Geschied. der Watergeuzen, bl. 177-180; Schotel, Kerk. Dord. D. II. bl. 56; Swalue, de daden der Zeeuwen, bl. 28 noot I.