Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Jeronimus Bos]

BOS (Jeronimus), geboren in 1440 te 's Hertogenbosch, was een Kunstschilder, die zich onderscheide door de zonderlinge keuze van zijne onderwerpen, zijnde zijne tafereelen doorgaans gestoffeerd met verwonderlijke figuren van duivels, spoken, en helsche gedrochten. Zijne behandeling was vast, vlug en aardig. Hij schilderde vele zijner stukken in eens op, en had gelijk meer andere oude meesters, de gewoonte, zijne ontwerpen op het wit der paneelen te schetsen en te teekenen, er een doorsnijdend plamuursel over te leggen, en de gronden te doen medewerken. Zijne stukken, hoe goed ook geschilderd, verwekten echter eer afgrijzen, gepaard met verwondering, dan wezenlijk genoegen. Toen hij in het Escuriaal in Spanje de bewonderenswaardige voortbrengselen der goede meesters aanschouwde, waarmede

dat paleis versierd is, wanhoopte hij om immer iets te maken, dat daarbij kon vergeleken worden, en om die rede verkoos hij zich eenen stijl, die van hen allen verschilde en vol grillige en woeste verbeelding was. Onder verscheidene andere stukken van de hand dezes meesters, in het Escuriaal voorhanden, is het merkwaardigste eene zinnebeeldige voorstelling van de vermaken des vleesches, waarin hij de voornaamste figuur voorstelt in eenen wagen, door monsterachtige gedaanten wordende voortgetrokken, voorafgegaan door duivels en gevolgd door den Dood. Ook bestaat er van hem een stuk, verbeeldende de vlugt naar Egypte, waarin Joseph vooraan, een boer naar den weg vraagt, en Maria op een ezel zit, in het verschiet vertoont zich eene rots met veel gewoel, als bij eene herberg en vele vreemde potsemakers, die eenen grooten beer voor geld doen dansen; alles zeer zonderling en kluchtig bijeengebragt. Nog is er een stuk van hem, verbeeldende de Hel, waaruit de Oudvaders verlost worden, en eenige geesten Judas, die mede poogt door te slippen, met eene strop naar boven trekken, alles doorgaans met verwonderlijke gespensen gestoffeerd, waaruit onder anderen blijkt, hoe natuurlijk hij vlammen, branden, rook en smook, wist af te beelden Vele zijner schilderijen gingen naar Spanje of werden door hem in dat Rijk geschilderd.

Van dezen aard waren genoegzaam alle zijne tafereelen; waarom ook Dominicus Lampronius, in zijne Gedichten, hem volgenderwijze aanspreekt:

hetwelk wij aldus vertaald vinden:

In de galerij te Weenen zijn van hem een:

Aartsengel Michaël, die den Draak bevecht, en twee kleine stukjes, voorstellende:

eene Tentatie van St. Antonius.

een Orpheus, die zijne Euridice in de benedenwereld, van Pluto terugëischt.

Bos heeft ook hout-figuren gesneden; onder anderen bestaat van hem een houtsneeprent, verbeeldende een St. Anthonis tentatie of aanvechting, gemerkt 1522. Vele prenten zijn nog onder de liefhebbers voorhanden, die door onderscheidene Plaatsnijders naar zijne schilderijen en teekeningen in het koper gebragt zijn, als: een Luiaards en Lanterfantenleven; daar men den Gek scheert; daar de eene blinde den anderen leidt; daar de groote visschen de kleine eten en vele anderen meer, doorgaans kluchtig en zoo grappig van ordonnantie, dat men ze niet zonder lagchen kan beschouwen.

Bos overleed omstreeks 1530. Zijne afbeelding komt voor op plaat L n^o. 2 in van Manders Leven der Schilders.

Zie voorts dat werk D. I. bl. 96-99; Hoogstraten, Groot Algem. Hist. Woordenb.; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Biogr. Nation.; Immerzeel, de Levens en Werken der Kunsts.; Biogr. Univers; Convers. Lexicon, 10e auflage (1851), Band III. S. 132 u. 133; Meyers, Convers. Lexicon, Band V.S. 272 u. 273, welke beide laatsten hem Hieronymus Bosch noemen.