Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Michiel Izaäk Swarts Bevel]

BEVEL (Michiel Izaäk Swarts) werd geboren te Amsterdam op den 12 December 1778. Zijne ouders waren Michiel Swarts Bevel, van beroep grutter, en Johanna Eysenbroek, dochter van den, in het vak van Natuur- en Sterrekunde, met roem bekenden Pieter Eysenbroek.

Op zijn 7de jaar verloor hij zijnen vader, en bleef zijne moeder weduwe met dit kind en nog een meisje dat jonger was. Drie jaren hierna, werden deze kinderen opgenomen in het weeshuis der Doopsgezinden aldaar, alwaar zij 12 jaren bleven.

Al zeer vroeg gaf Bevel blijken van met eenen bijzonderen aanleg tot de wetenschappen begaafd te wezen, en zon hij zeker tot een Akademische loopbaan opgeleid zijn geworden, indien zulks niet met de wetten van genoemd weeshuis in strijd geweest ware. De Regenten dan hierdoor, tegen hun zin, gedwongen zijnde 's jongelings neiging niet op te volgen, besloten hem tot den boekhandel op te leiden, en plaatsten hem in den boekwinkel van den Heer de Bruin. Hij was aldaar gedurende 10 jaren ijverig werkzaam, bestedende zijne vrije uren tot eigene oefening, niet zelden tot laat in den nacht.

Omstreeks den jare 1800 geraakte hij in kennis met Jan van Bommel, destijds Stadsschoolonderwijzer te Amsterdam, en zette onder diens leiding zijne wetenschappelijke oefeningen verder voor.

Door den omgang met dezen kundigen onderwijzer werd in Bevel de begeerte opgewekt, zich mede aan dezen, voor de Maatschappij onontbeerlijken, stand, te wijden, met dat gelukkig gevolg, dat hij reeds den 21sten December 1801 aangesteld werd als 2de leermeester op eene der stadsscholen aldaar.

Den 30 December 1802 werd Bevel beroepen te Leiden, als eerste leermeester op een der stadsarmenscholen.

Op den 6 Februarij 1803 trad hij in den echt met Anna Struyk, woonachtig te Haarlem, in welken echt hij 5 telgen verkreeg, waarvan nog 4 in leven zijn. De verplaatsing was voor de verdere ontwikkeling der geestvermogens van Bevel, vooral daar zijn leermeester van Bommel hem ontvallen was, van het hoogste belang. Onder de leiding van den Hoogleeraar Siegenbeek mogt hij zich in het meer verheven deel van onze moedertaal oefenen; - onder dien van wijlen de Predikanten Reiche en van Geuns in het Hoogduitsch, en de eerste beginselen der Meetkunde, naar het werk van Pibo Steenstra. Door dit laatste ontvonkte een sedert lang smeulend vuur, ontdekte zich 's mans bijzonderen aanleg voor de Wis- en Natuurkundige wetenschappen, en vond hij, in nu wijlen den Hoogleeraar Speyert van der Eyk, een even bereidvaardigen, als kundigen, wegwijzer, vriend en voorganger.

Den 15 April 1807 ontving hij van de commissie van onderwijs, in het voormalig Hollands Noordelijk gedeelte een volledig getuigschrift of acte als schoolonderwijzer van den eersten rang.

In het jaar 1811 werd Bevel door Bestuurderen van het Genootschap Mathesis Scientiarum Genetrix te Leiden verzocht, zich met het aan die inrigting gegeven wordend onderwijs in de Wiskunde te willen belasten, alsmede om de werkzaamheden, als werkend Lid, bij de Physische afdeeling van gemeld genootschap op zich te nemen, in welke beide betrekkingen hij tot zijn overlijden, met warme belangstelling is werkzaam geweest.

Den 16 Mei 1812 werd hij door Rector en Senaat der Leidsche Hoogeschool eershalve bevorderd tot A.L.M. et Phil. Doctor.

Door wijlen Z.M. Willem I bepaald zijnde, dat het onderwijs in de Wiskunde ook aan de Latijnsche scholen moest gegeven worden, zoo werd Bevel, op den 27 August. 1816, tot het geven van dit onderwijs bij de Latijnsche school zijner woonplaats benoemd.

Bij de invoering der nieuwe of Nederlandsche Maten en Gewigten, werd hij bij Kon. Besl. van den 14 Maart 1820 benoemd tot Arrondissements IJker in het arrondissement Leiden, doch zag hij zich, dien ten gevolge genoodzaakt, voor zijne beide betrekkingen aan de Stads- en Latijnsche scholen te bedanken.

Van 1824 tot 1827 was hij twee malen 's weeks werkzaam als onderwijzer in de Wis- en Natuurkunde, op het Instituut Noorthey van den heer Dr. P. de Raadt, doch daar deze, in laatstgemelde jaar, met overleg van Bevel, een geheel aan zijn Instituut verbonden onderwijzer in die vakken aangenomen had, kwam zijne werkzaamheid aldaar te vervallen.

Van 1 Januarij 1828 tot aan de Belgische onlusten, bekleedde hij de betrekking van onderwijzer in de Wiskunde bij het corps Officieren der Afdeeling Kurassiers N^o. 3, te Leiden in bezetting, doch, door evengemelde tweespalt, nam deze betrekking een einde.

Eindelijk was hij nog van 15 Junij 1831 tot 12 September 1833 werkzaam aan het Instituut van den heer van den Broek te Noordwijk.

Over het algemeen genoot Bevel eene tamelijk goede gezondheid, doch de slijm kwelde hem veeltijds, tot dat omstreeks de maand Mei 1833, de spijsvertering verzwakte, waardoor de eetlust bijna geheel verdween, en na een driemaandelijksch ziekbed en bijna geheele uittering, overleed hij in den nacht van den 25 op den 26 December des genoemden jaars, in den ouderdom van 55 jaren.

Beschouwen wij thans zijne werken.

Bij zijne komst te Leiden, stond aan het hoofd der andere stadschool Jan Brunt, een man, hem in alle deelen op zijde strevende, doch deze overleed reeds op den 6 Maart 1803, in den onderdom van slechts 25 jaren; - door diens vroegtijdige dood, zou zijn rekenboek onvoltooid zijn gebleven, indien dit ontbrekende niet door Bevel, in zijn Vervolg op de eerste beginselen der Rekenkunde van Brunt, ware aangevuld geworden, hiervan verscheen in 1806 de 1ste, in 1819 de 2de en in 1824 de 3de druk.

In 1807 gaf Bevel eene tweede uitgave der Algebra van Euler in het licht.

In 1811 de 7de, in 1820 de 8ste en in 1825 de 9de druk van de Grondbeginselen der Meetkunde van wijlen Pibo Steenstra, een werk dat ook nog, na het overlijden van Bevel, algemeen in achting is, hetgeen vooral daaruit blijkt, dat de uitgevers, de Heeren S. en J. Luchtmans, in den jare 1835, den 10den druk er van uitgaven, en deze alleen, door jaartal en nummer van druk, van den 9den is te onderscheiden.

In 1820 verscheen de door Bevel verbeterde: Morgenster en Knoop werkdadige Meetkunde in het licht, waaromtrent wij alleen zullen verwijzen naar de, daarvoor geplaatste voorrede, van wijlen den Hoogleeraar Speijert van der Eyk.

Terwijl eindelijk in het jaar 1826 de door Bevel en P.E. Rijk verbeterde van Campen Bouwkundige Rekenkunde, het licht zag.

Behalve deze door hem bewerkte uitgaven van of vervolgen op de werken van anderen zagen nog van hem het licht:

Vergelijkende tafelen der Oude en Nieuwe Hollandsche maten en gewigten, Dordr. 1810. 1e st. gr. 8^o.

Verhandeling over de Algemeene Gazverlichting, Amst. 1817. gr. 8^o. met pl. 2e druk 1837.

Verhandeling over de quadratuur of inhoudvinding van den cirkel in eenen meetkundigen zin, Leid. 1828. kl. 8^o. met pl.

Alle deze werken onderscheiden zich door eene zeer duidelijke en gemakkelijke wijze van voordragt, welke ook Bevel bij het mondeling, zoowel klassikaal als privaat, onderwijs, eigen was, vooral

blijkbaar uit een getuigenis van den beroemden Prinsen, Directeur van de kweekschool voor onderwijzers te Haarlem, aan A. Vallenduuk, rustend Schoolonderwijzer aldaar, beide thans (1853) nog in leven: - deze mannen omstreeks het jaar 1823, eens in gesprek zijnde, over de verschillende manieren van onderwijs; zeide Prinsen: ‘Ik kan mij maar niet begrijpen, hoe Bevel zich eene zoo duidelijke en voor een ieder verstaanbare manier van onderwijzen heeft eigen gemaakt.’ Zulks is dan ook welligt de rede geweest, dat in den jare 1806 of 1807, bij eene vacature als Hoofdonderwijzer op eene der stads-armenscholen te Amsterdam, hem werd aangeboden die plaats te vervullen, waarvoor hij echter, op aanraden van eenige Hoogleeraren, bedankte, naardien deze Heeren, mits hij in Leiden bleef, hem het uitzigt gaven, dat hij, na het overlijden van den Lector Fas, aan de Akademie zoude geplaatst worden.

Ook werd hem in den jare 1812 eene Kapiteinsplaats bij de Artillerie en jare 1818 eene plaats als onderwijzer in de Wis- en Natuurkunde, aan de Kaap de Goede Hoop, aangeboden, doch bovengemelde redenen deden hem ook voor deze aanbiedingen beleefdelijk bedanken.

Laatstelijk is hij nog zeer in aanmerking gekomen voor den post van Gouverneur bij den Erfprins (nu Z.M. Willem III) en diens beide broeders (wijlen Prins Alexander en Prins Hendrik), doch 's mans reeds klimmende jaren, hebben aan dit plan geen gevolg doen geven.

In den gezelligen kring, was hij geheel geest en leven, zoodat niemand alsdan in hem, hetzij in houding, gebaren, of woorden, den Mathematicus zoude erkend hebben, maar hij integendeel altijd het meest tot de vreugde toebragt. Ook was hij in den hoogsten graad hulpvaardig, en woekerde in dit geval, dikwerf geheel belangeloos, met zijne talenten, vooral ten behoeve van onderwijzers, zoodat menigeen uit dien stand zich, met vreugde, zijne lessen zal herinneren, en bij zich zelven zeggen: ‘wat ik ben, en weet, ben ik aan Bevel verschuldigd.’ Wat het huisselijke betreft, was hij geheel Echtgenoot en Vader, en wat het Godsdienstige aangaat, geheel Christen, werkende zoolang het voor hem dag was, met volkomen onderwerping aan het Godsbestuur, tot hij tot hooger werkkring opgeroepen werd.

Zie van Kampen, Geschied. der Letter. en Wetens. in de Nederl. D. III. bl. 274; (de Jong) Alphab. Naaml. van Boeken, en Suppl. op die Naaml.; Brinkman, Alphab. Naaml. van Boeken, uit de familie papieren aangevuld.