Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Hans Willem Baron Bentinck]

BENTINCK (Hans Willem Baron), een zoon van den voorgaande, geboren op de havezathe Schoonheten, onder Raalte, den 3 Maart 1651, begaf zich als page in dienst van Willem III, Prins van Oranje, en werd daarna kamerjonker. Toen de Prins in het jaar 1675 de kinderpokken kreeg, en de Geneesheeren geen middel wisten om de pokken naar buiten te krijgen, dan eenig jong gezond persoon, na het innemen van een zweetmiddel, bij den Prins te bed te leggen, om door de natuurlijke warmte de uitwaseming te bevorderen; bood zijn kamerjonker zich daartoe aan, en ging bij den zieken Prins te bed liggen, hetwelk van die uitwerking was, dat de pokken naar wensch uitsloegen. Bentinck had den Prins zestien dagen en zestien nachten in zijne ziekte opgepast, hem alles was hij begeerde toereikende, zoo dat de Prins naderhand verklaarde ‘niet te weten of Bentinck geslapen had of niet, maar wel dat hij, gedurende de zestien etmalen niet had geroepen, zonder door dezen trouwen dienaar vaardiglijk beantwoord te worden.’ Bentinck verzocht dus, toen

de Prins hersteld was, verlof om eenige tijd te huis te gaan uitrusten, doch kreeg toen zelf de pokken en lag daaraan zeer gevaarlijk, doch was nog voor den veldtogt weder op de been, en woonde die, even als de Prins, bij. Deze getrouwheid, en nog meer andere blijken van opregte toegenegenheid, maakten zulk eenen diepen indruk op het gemoed van den Prins, dat hij geene giften noch eeretitels groot genoeg oordeelde om die te vergelden, zoo als hij dan ook van toen af zijnen kamerjonker de grootste achting toedroeg, hem al zijne geheimen vertrouwde, en zelfs deed hij Bentinck, nadat deze de heerlijkheden Drimmelen en Rhoon verkregen had, ofschoon buiten Holland geboren, in 1676 in de orde der Ridderschap van die provincie beschrijven, en gebruikte hem in de gewigtigste aangelegenheden. Onder anderen zond de Prins hem naar Engeland, om over het huwelijk tusschen hem en Maria, oudste dochter van Jacob, Hertog van York, te onderhandelen. In 1685 werd hij andermaal naar Engeland gezonden, om aan den zelfden Jacob, nu Koning van Engeland, des Prinsen hulp tegen den Hertog van Monmouth aan te bieden. In 1688 werd hem opgedragen de Regering van Amsterdam, tot hiertoe steeds zoo onhandelbaar, door de voorstelling van het gemeene gevaar voor alle Protestanten, tot hare toestemming tot den togt naar Engeland over te halen, eene zeer teedere en netelige onderhandeling, waarvan zich Bentinck nogthans tot 's Prinsen volkomen tevredenheid kweet, gelijk mede in eene handeling met onderscheidene Duitsche Vorsten te dien einde. Nadat Willem III Koning geworden was, verhief hij Bentinck, den 9 April 1689, tot Pair van Engeland, onder de titels van Baron van Cerencester, Burggraaf van Woodstock en Graaf van Portland, nadat hij hem reeds het jaar te voren tot zijnen geheimen Raad, eersten Edelman van 's Konings kleerkas en bedkamer en Stalmeester verklaard had. De Koning vereerde hem daarenboven, den 19 Februarij 1696, met de ridderorde van den kouseband.

Bentinck vergezelde den Koning, even als hij te voren ook gedaan had, op al zijne togten en reizen, en gaf bij vele gelegenheden blijken van goed beleid en kloekmoedigheid. In 1694 werd Bentinck door Koning Willem naar Holland afgevaardigd, om als Lid der Ridderschap, zitting in de vergadering der Staten van Holland te nemen, waartoe hem, als Lid van het Parlement van Engeland, het regt betwist werd. Hoezeer ook deze tegenstand met redenen gestaaft werd, werd de twist door Koning Willem met magt ten voordeele van Bentinck beslist. Hij worstelde echter tevens met afgunst in Engeland, alwaar vele Edelen de gunst, betoond aan Nederlandsche Heeren, met lede oogen aanzagen. In alles echter bleef Bentinck door bekwaamheid staande. Ook ontbrak het hem niet aan dapperheid; dit bleek onder anderen in den slag bij Neerwinden, den 29 Julij 1693, waarin hij gekwetst werd.

De Koning, die zijne geschiktheid tot onderhandelen kende, droeg hem op, om door eene vertrouwde briefwisseling met den Maarschalk van Bouflers, den grond te leggen tot den Rijswijkschen vrede.

Daarna zond Willem III hem als Ambassadeur tot den Koning van Frankrijk, bij wien hij verscheen met eene pracht, zoo als nooit aan dat Hof gezien was; het doel van deze ambassade, welke vijf maanden duurde en tachtig duizend ponden sterling kostte, was om er op aan te dringen, dat de gewezen Koning Jacob van het Fransche Hof zou verwijderd worden, zoo als Lodewijk XIV onder de hand had doen belooven, doch waaraan deze geenszins gestand deed, zoodat Bentinck onverrigter zake van daar terug kwam. Het schijnt dat hem dit de gunst des Konings, die op de verwijdering van zijnen mededinger zeer gesteld was, deed verliezen, althans Bentinck deed toen afstand van alle zijne bedieningen ten Hove.

Gedurende zijn afzijn had Arnold Joost van Keppel, naderhand Graaf van Albemarle, zich diep in 's Konings vertrouwen weten in te dringen. Doch men achtte Bentincks staatkundige bekwaamheden zoo hoog, dat men hem in het jaar 1700, nevens den Graaf van Jersey, opdroeg het vermaard traktaat van partage wegens de Spaansche monarchie te sluiten, waarover het huis der Gemeenten, door drift van sommigen in den jare 1701 eene beschuldiging tegen hem inbragt, die echter daarna bleef steken. De Koning overstelpte hem met weldaden en rijkdommen, en wilde hem in den jare 1695 met de heerlijkheden Denbigh, Bromfield, Yale en andere aanzienlijke landerijen in het land van Wallis begiftigen, doch eenige leden van het Parlement, die den Graaf benijdden, wraakten dit voorstel, als eene verkorting van 's lands domeinen, en ging het zoo hevig te keer, dat men het moest laten steken.

Ofschoon Bentinck als het ware door Arnold Joost van Keppel in 's Konings gunst verdrongen was, vernam hij in 1702 naauwelijks dat de Vorst zich in eenen doodelijken toestand bevond, of hij ijlde naar hem toe, stond hem in zijne laatste oogenblikken bij en zag hem in zijne armen den geest geven.

De Konings overleden zijnde, geraakte hij geheel buiten bewind, en leefde sedert op zijne landgoederen in Engeland, of op Zorgvliet bij 's Gravenhage, dat hem door den Koning geschonken was. Na herhaalde aanvallen van beroerte, die hem eene belemmering in tong veroorzaakte, waardoor hem het spreken zeer moeijelijk viel, stierf hij op zijn landgoed Bulstrode, in Buckinghamshire, in Eugeland, den 4den November 1709, na nog in den afgeloopen zomer te 's Gravenhage te zijn geweest, alwaar hij met de Fransche Gezant Torcy over het vredewerk had gesproken; doch deze beschouwde hem als een Afgezant van den Hertog van Marlboroogh, die echter het grootste deel niet had aan diens vertrouwen, en in niets meer geleek naar hetgeen hij geweest was. Bentinck werd te Westminster in de kapel van Hendrik VII prachtig begraven.

Hij liet, volgens sommigen, 80,000 gulden aan jaarlijksche inkomsten na. Bij zijne eerste echtgenoote, Anna Villers, verwekte hij acht, en bij zijne tweede vrouw, Sara Maria Temple, eene dochter van den beroemden Staatsman William Temple, zes kinderen.

Zijn portret komt voor bij Wagenaar, Vaderl. Hist., D. XVII. bl. 108.

Zie Temple, Histor. Gedenks., D. II. bl. 374 en 375; Negociat. de Mr. le Comte d' Avaux en Hollande, Tom. V. p. 42 et 45; Montanus en Verwey, Leven van Willem III, Prins van Oranje- D. I. St. II. bl. 211, D. II. St. I. bl. 256 en volg., St. II bl. 134 en volg.; van Loon, Beschr. der Nederl. Historip., D. III, bl. 471 en 472; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb., P. bl. 323; Luïscius, Algem. Hist. Woordenb; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. XIV, bl. 370, D. XV. bl. bl. 302, 428 en 435, D. XVI. bl. 27 en volg., D. XVII. bl. 4 en volg.; Bijvoegs. op Wagenaar, D. XVI. bl. 79 en 102, D. XVII. bl. 4, 93-95; Kok, Vaderl. Woordenb., die hem Jan Willem noemt; Chalmot, Biogr. Woordenb.; Scheltema, Staatk. Nederl.; van Kampen Vaderl. Karakterk., D. III, bl. 377-380; Collot d'Escury, Hollands Roem, D. II. A. bl. 348 en 349; Bilderdijk, Gesch. des Vaderl., D. X. bl. 61, 154-159; Macaulay, Hist. of England, Chap. VII; Dr. G.D.J. Schotel, Life of the earl of Portland; vóór de uitgaaf van het oude handschrift: Ambassade du Duc de Portland, quand au Cérémonial, welk werk door Rochussen geillustreerd en in net fluweelen band, met de wapens van Bentinck in hunne nauurlijke kleuren er op, in gr. 4^o., allerkeurigst gedrukt door Noordendorp te 's Gravenhage voor de tentoonstelling te Londen is in het licht gegeven. Behalve het exemplaar, op de tentoonstelling aanwezig, zijn er enkele à f 81 gedrukt.