Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Elie Benoist]

BENOIST (Elie), een zoon van François Benoist, Kastelein van het hotel la Tremouille te Parijs, en van Maria Calderone, beide tot de Hervormde godsdienst behoorende, werd ter gezegder stede geboren den 20 Januarij 1640. Men had besloten hem tot den koophandel of het beoefenen der notariele praktijk op te leiden, doch zijne groote lust tot de letteroefeningen bespeurende, liet men hem zijne geneigdheid opvolgen. Na in zijn vaderlijk huis de eerste beginselen der Latijnsche taal geleerd te hebben, werd hij, negen jaren oud zijnde, in het Collegie van Harcourt geplaatst, daar hij boven andere jongelingen uitmuntte. Toen een zijner onderwijzers pogingen had aangewend om hem tot de Roomsche belijdenis over te halen, en zijne moeder zulks gewaar werd, zond zij hem naar een ander Collegie, om in de Rhetorica en Philosophie het noodig onderwijs te genieten; doch deze laatste wetenschap in het geheel niet van zijnen smaak zijnde, verwisselde hij weldra de beoefening van Aristoteles voor de kaatsbaan, het billard, de romans en den schouwburg. Zijne ouders lieten hem toen het Grieksch leeren, dat beter slaagde, en vervolgens, onder opzigt van een Praeceptor, door eenige provinciën van Frankrijk reizende, vestigde hij zijn verblijf eenige tijd te Montauban, om zich verder in de Wijsbegeerte te oefenen. Inmiddels stierven zijne ouders, genoegzaam ter zelfder tijd, dat hij, zonder acht te geven op de bekrompenheid van zijn erfdeel, zich ten eenen male aan de wellust en vermaken overgaf. Hierdoor bevond hij zich weldra in behoeftige omstandigheden. Na gedurende twee of drie jaren meest van geleend geld bestaan te hebben, werd hij Praeceptor, hetwelk

hem gelegenheid gaf om in de Godgeleerdheid te studeren, waarin hij zoodanige vorderingen maakte, dat hij, na proeven van zijne bekwaamheid tot prediken gegeven te hebben, tot de heilige dienst werd toegelaten, die hij omtrent negen maanden lang op twee dorpen in Beauce uitoefende; vervolgens twintig jaren te Alençon, waar hij een meisje trouwde, dat aan de voornaamste lieden van die stad vermaagschapt was, doch zulk een verfoeijelijk karakter had, dat zij hem, gedurende het lange tijdvak van zeventien jaren, tot eene helleveeg verstrekte. Behalve deze vreeselijke huisplaag had hij nog andere verdrietelijkheden te verduren, die hem door de Roomschgezinden, en wel inzonderheid door de Hertogin de Guise, eene volle nicht van Lodewijk XIV, aangedaan werden.

Toen de kerk van Alençon door de intrekking van het Edict van Nantes gesloten werd, scheepte Benoist zich te Dieppe in, om naar Holland over te steken, en kwam te 's Gravenhage aan, waar hij in tegenwoordigheid van de Prinses van Oranje predikte en zeer veel genoegen gaf, doch evenwel niet in zijne hoop slaagde, om Kapellaan bij die Vorstin te worden; doch die van Delft beriepen hem tot derden Predikant in de Waalsche gemeente dier stad, alwaar hij tot zijne dood toe verbleven is. In het jaar 1695, nam hij de partij op van Jurieu, in de geschillen welke deze twistzieke Rotterdamsche Leeraar voor de Synode, tegen Elias Saurin en andere Predikanten voerdde. Hij zelve kwam ook in twist met Izaak Jaquelot, Jean le Clerc en Taco Hayo van den Honert, toen ter tijd Predikant te Amsterdam. Na 51 jaren het predikambt, als een waardig en getrouw Evangeliedienaar uitgeoefend te hebben, verkreeg hij van de Delftsche Regering zijn Emeritaat. In den avond van zijn leven verzwakte zijn gezigt zoodanig, dat hij verpligt werd het eene oog te sluiten, om met het andere te kunnen zien. Zijn laatste levensuur genaakte den 15 November 1728. Bij zijne Xantippe had hij drie kinderen verwekt, een zoon, die zeventien jaren oud zijnde stierf, en twee dochters, van welke de jongste nog in 1750 leefde, en te Delft woonde; de oudste was gehuwd met Charles Ancillon, Predikant te Berlijn, doch dit huwelijk was niet gelukkig, zoodat Benoist in 1703 genoodzaakt werd eene reis derwaarts te ondernemen, om zijne dochter thuis te halen.

Benoist was een geleerd man, die veel smaak en een gezond oordeel bezat, en daarbij buitengemeen werkzaam was. Hij bezat de gave om zich, zoowel op den leerstoel als in de gemeenzame verkeering, met eene ongemeene kracht uit te drukken; liefelijke spreekwijzen en doorwrochte, aaneengeschakelde redeneringen rolden, als het ware, van zijne lippen; daarbij had hij eenen zeer vluggen en gemakkelijken schrijfstijl. De geschrevene papieren, welke men na zijnen dood heeft gevonden, strekken tot waarborg, dat hij vrij dacht, de waarheid langs allerlei wegen zocht, doch zich somtijds in een kronkelend doolhof van zonderlinge en vreemde gevoelens begaf.

Zeer veel heeft deze geleerde man geschreven, zoo als onde anderen:

Lettre d'un Pasteur, banni de son pays à une église qui n'a pas fait son devoir dans la dernière persécution, Cologne 1686, waarin hij de gemeente van Alençon ernstig bestraft over hare laauwheid, en haar vermaant openlijk voor hare zaak uit te komen.

Histoire et apologie de la retraite des Pasteurs à cause de la persécution en France, Francof. 1687, waarmede hij de beschuldiging van zich en de andere gevlugte Hervormde Predikanten afwerpt, van wel voor zich zelven, maar niet voor hunne gemeenten, gezorgd te hebben.

Histoire des Albigois et des Vaudois, Paris. 2 vol. 12^o.

Histoire des Eglises Réformées de France et Histoire de l'Edit de Nantes, contenant les choses les plus remarquables, qui se sont passées en France avant et après sa publication, à l'occasion de la diversité des Religions, et principalement les contraventions, inexécutions, chicanes, artifices, violences et autres injustices, que les Reformés se plaignent d'avoir souffertes jusques à l'édit de révocation en Octobre 1685; avec ce qui a suivi ce nouvel édit jusques à présent, Delft 1693-1695, V vol., gr. 4^o.

Dit werk verscheen weldra in het Nederduitsch, onder den titel:

Historie der Gereformeerde Kerken van Frankrijk, vervattende het begin en de voortgang der Reformatie, begonnen met het jaar 1527, en bijzonderlijk de Historie sedert het verleenen van 't Edikt van Nantes, opgerigt in den jare 1599, door Koning Hendrik de IV en door hunne nazaten, op hunne komst tot de kroon, bezworen. Mitsgaders een naauwkeurig verhaal van alle de verbrekingen, trouwloosheden, geweldenaren en vervolgingen, welke de Gereformeerden, zoo voor als na 't vernietigen van 't gemelde Edikt, door Koning Lodewijk de XIV, geleden hebben. Met bijvoeging van alle de gedenkwaardigste Edikten, Declaratiën en andere authentijke stukken, daartoe behorende. Alles op eene klare en onzijdige wijze uit de beroemdste schrijvers enz. samengesteld, en tot op deze tijden gebragt, Amst. 1696, 2 dn. folio, met pl.

Dissertationes epistolicae tres in priores 18 versiculos primi capituli euangelii secundum Johannem de Christi Divinitate, Roter. 1697.

Sermons sur divers sujets, Delft 1698.

Amica postulatio de stylo Novi Testamenti, Delph. 1703.

Mélange des remarques critiques, historiques, philosophiques et théologiques, sur les deux dissertations de Mr. Toland, Delft 1712.

Zie Chalmot, Biogr. Woordenb.; Koenen, Geschied. der Fransche Vlugtel. in Nederl., bl. 9, 91 en 241; Glasius, Godgeleerd Nederl.