Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Jacques Basnage de Beauval]

BASNAGE (Jacques) de Beauval, oudste zoon van Henry Basnage, Heer van Francquenai, Advocaat voor het Parlement te Rouaan, werd aldaar geboren den 8 Augustus 1653. Men zond hem vroegtijdig naar Saumur, om er de eerste gronden zijner studiën te leggen onder den vermaarden Tanaquillius Faber, die om zijn vlug begrip weldra genegenheid voor hem opvatte.

Na voldoende in de talen te zijn onderwezen, begaf hij zich naar Geneve, om zich onder Jean Robert Chovet in de Wijsbegeerte, en onder Jean Mesbrerat en Francois Turrettin in de Godgeleerdheid te oefenen, op welke laatste wetenschap hij zich verder onder Pierre Jurieu te Sedan toelegde. Te Rouaan teruggekeerd werd hij in 1676 aldaar tot Predikant bij de Hervormden aangesteld, en huwde er in 1684 Suzanne Dumoulin, eene dochter van Charles Dumoulin, Predikant te Chateaudun. Toen in het jaar 1684 de kerk te Quivelly, waarin de Hervormden van Rouaan hunne godsdienst waarnamen, gesloten werd, onder voorwendsel dat de gemeente 's Konings bevelen overtreden had, verzocht Basnage verlof om zich met zijn huisgezin naar Holland te mogen begeven, hetwelk hem, niet zonder moeite, na lang aanhouden, door een brevet, eigenhandig van den Koning geteekend, werd toegestaan.

's Mans voortreffelijke gaven bleven hier niet onopgemerkt, want in 1691 werd hij tot Leeraar der Fransche gemeente te Rotterdam beroepen. Hier geraakte hij in twist met zijnen ambtgenoot Pierre Jurien, die zijn vrouws zuster getrouwd had; welke oneenigheid nog aanmerkelijk toenam, toen Basnage in 1703 weigerde, zonder last van de Regering, in het openbaar voor de opstandelingen in de Cevennes te bidden, terwijl Jurieu verklaarde dat dit de pligt was voor ieder, die het met het Protestantisme wel meende; doch Basnage wachtte zich wel om daarover iets door den druk gemeen te maken; houdende hij zich liever bezig met zijnen letterarbeid en in de gemeenzame verkeering met geleerde mannen. Dit maakte hem zijn verblijf in Rotterdam zoo aangenaam, dat hij, niettegenstaande de moeite die zijn zwager hem aandeed, niet kon besluiten die stad te verlaten, toen hij later naar Leiden beroepen werd. Reeds in zijne jeugd gemeenzaam met de beste klassieke schrijvers der oudheid, was hij, niet in de Kerkgeschiedenis alleen; maar ook in die van Volken en Staten grondig ervaren. Dit bragt hem in hooge achting bij den Raadpensionaris Antony Heinsius, door wiens invloed hij in 1709

naar 's Gravenhage werd beroepen. Nu gaf hij daaraan gehoor, omdat hij dacht aldaar beter gelegenheid te zullen hebben zijne geloofs- en lotgenooten van dienst te zijn. Te meer daar toen juist de Protestantsche Mogendheden van Lodewijk XIV eenige vrijheid voor hen in Frankrijk zochten te verwerven.

De Raadpensionaris Heinsius schatte Basnage niet alleen hoog als Predikant, maar gaf ook blijken dat hij in staatsaangelegenheden veel vertrouwen in hem en zijne bekwaamheden stelde; hij zond hem met den Franschen Ambassadeur d'Uxelles naar het Congres te Utrecht, ter behandeling van zaken van het grootste gewigt. Ook was zijne bekwaamheid buiten 's lands bekend. De Kardinaal Boullion, als vlugteling in Holland zijnde, vertrouwde hem alle zijne belangen. De Abt Guillaume Dubois, naderhand Kardinaal, in 1716 als buitengewoon Gezant van Frankrijk te 's Gravenhage, had bevel van den Hertog van Orleans, destijds Regent van Frankrijk, zich bij Basnage te vervoegen, en van zijnen raad gebruik te maken. De Abt gaf hem niet alleen van alles kennis, maar werkte ook gemeenschappelijk met hem, om het verbond tot stand te brengen, dat den 14 Januarij 1717 tusschen Engeland, Frankrijk en de Staten-Generaal gesloten werd, en waarin hij uitnemend veel beleid aan den dag legde. Eene menigte brieven, door den Abt aan hem geschreven, bewijst de verpligting, die Frankrijk erkende hem dienaangaande verschuldigd te zijn; de Regent liet het ook niet enkel bij complimenten berusten, maar toonde zijne dankbaarheid, door niet alleen het beslag, dat op zijne vaste goederen, als op die van eenen uitgewekene lag, te doen opheffen, maar hem daarenboven nog een vast jaargeld te bezorgen. Te dier gelegenheid gaf Basnage een treffend bewijs van belangloosheid. Toen de Fransche Gezant uit naam van zijnen Souverein hem vroeg, welke belooning hij verlangde voor zijne ook aan Frankrijk belangloos bewezene diensten, antwoordde hij aanstonds: ‘Geen voor mij zelven; maar ik zou het als eene zeer groote gunst beschouwen, zoo aan mijnen neef, Samuel Basnage de Flottemanville, te Zutphen, zijne in Frankrijk achtergeblevene goederen teruggegeven werden.’ Hij had van de zijne geen gewag gemaakt.

Zijne geschiktheid om ook over Staatszaken op eene verdienstelijke wijze de pen te voeren, maakte dat de Staten van Holland hem, waarschijnlijk op aandrang van hunnen Raadpensionaris, aanstelden tot Lands Geschiedschrijver, of althans hem den last opdroegen om eene geschiedenis van de Republiek sedert den Munsterschen vrede te schrijven. Basnage nam dien last op zich, onder voorwaarden dat men hem van de daartoe dienstige Staatsstukken voorzien zou, dat hij zelfs de vrije toegang tot het 's Lands Archief mogt hebben, en dat men hem voorts de volle vrijheid zou laten, om naar zijne volkomen overtuiging te schrijven; zoo verschenen zijne

Annales des Provinces Unies, depuis les négotiations pour la paix de Munster (1648 jusqu'au 1667), avec la Description historique de leur Gouvernement, La Haye 1719 et 1726, 2 vol. fol. een werk dat door de meest bevoegde beoordeelaars algemeen als een uitmuntend gedenkstuk geroemd wordt, hetwelk aan de voornaamste vereischten eener goede geschiedenis voldoet.

Basnage overleed te 's Gravenhage den 22 December 1723, en liet slechts eene dochter na, gehuwd met George Lodewijk de la Sarraz, geheimen Oorlogsraad van den Koning van Polen. Hij bezat bij eene groote geleerdheid een gezond en sterk ligchaam en een uitmuntend geheugen. Zijne geaardheid was ongeveinsd, zoo als uit zijne schriften blijkbaar is; hij eerbiedigde de waarheid tot in de geringste zaken, en hem was eene beschaafdheid eigen, die men zelden bij geleerden ontmoet; voorts was hij minzaam, voorkomende, een volksvriend, gedienstig; geen grooter vermaak kende hij, dan om iemand van dienst te zijn en zijnen invloed te gebruiken ten behoeve van ongelukkigen; hij was een getrouw vriend: en zijne braafheid kon de sterkste toets doorstaan, ofschoon hij de dwalingen met veel levendigheid en vuur wederlegde, behandelde hij nogthans de personen zelven met de meeste ingetogenheid, ja zelfs veeltijds met achting.

De afbeelding van Basnage is sierlijk in het koper gebragt door Pieter van Gunst. De werken, door hem uitgegeven, zijn, behalve het boven reeds genoemde:

Examen des Méthodes, proposées par Messieurs de l'assemblée du Clergè de France en l'année 1682, pour la Réunion des Protestants avec l'Église Romaine, à Cologne, Cologne 1684. 12^o.

Considérations sur ceux qui sont tombez, ou Lettre à l'Eglise de .... sur sa chute, 1686. 12^o.

Réponse à M. l'Évêque de Meaux sur sa Lettre Pastorale, 1636.

Deze drie werkjes zijn zonder zijnen naam gedrukt, doch met zijnen naam verschenen:

Chrysostomi Epistola ad Caesarium Monachum ad exemplar Ennerici Bigotii, Traj. ad Rhen. 1687. 8^o.

La Communion Sainte, Rotterd. 1688. 8^o, hetwelk in 1721 veel vermeerderd voor de tweedemaal herdrukt werd.

Histoire de la Religion des Églises Rèformées, pour servir de Réponse à l'Histoire des Variations des Eglises Protestantes, par M. l'Évêque de Meaux, Rotterd. 1690, 2 vol., 12^o, dat in 1721 in 5 deelen 8^o. en in 1725 in 4^o. herdrukt is.

Traité de la conscience, 1696, 2 vol., 8^o., tweede druk, Lyon 3 v.

Lettres Pastorales, 1697.

Histoire de l'Église, depuis J.C. jusqu'á présent, en 4 parties, Rotterd. 1699, 2 vol., folio.

Histoire de L'Ancien et du Nouveau Testement, répresentèe en tailles douces, par Romein de Hooghe, avec une Explication, Amst. 1704 et 1721, fol., hetwelk onder den titel van

Grand Tableau de l'Univers, in 1708 met bijvoeging van kerkelijke en wereldlijke jaarboeken, sedert de schepping tot de dood der Apostelen enz. is uitgekomen.

Traité des Préjugez faux et légitimes, 1702, 3 vol., 8^o.

Défense du Traité des Prèjugez faux et légitimes, 1703.

Morale théologique et politique sur les vertus et les vices de l'homme, 1703.

Dissertation Historique sur l'usage de la Bénédiction Nuptiale, opgenomen in de Histoire des ouvrages des Savants, Janvier 1703.

Histoire de la Religion des Juifs, depuis J.C. jusqu'à présent, pour servir de continuation à l'histoire de Joseph, Rotterd. 1706, 5 vol., 12^o.

Entretiens sur la Religion, 1708; daarvan verscheen in 1713 een tweede druk in 2 stukken.

Sermons, 1709 et 1720, 3 vol.

Antiquités Judaïques, ou Remarques critiques sur la république des Hébreux, 1713, 2 vol., 8^o.

Instructions Pastorales, 1719.

Dissertation Historique sur les Duels et les Ordres de Chevallerie, Amstend. 1720, 8^o.

Na zijn overlijden verscheen nog:

Thesaurus Monumentorum Ecclesiasticorum et Historicorum, seu Henrici Canisii Lectiones Antiquae cum Praefationibus historicis Jacobi Basnage, Amst. 1725, 4 Tom., folio.

Zie van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb.; Luïscius, Algem. Hist. Woordenb.; Saxe, Onomast. Liter Pars V, pag. 300, Anal. 632; Bijvoegs. en Aanmerk. op Wagenaar, D. XIV. bl. 111; Kok, Vaderl. Woordenb.; Chalmot, Biogr. Woordenb.; van Kampen, Beknopte Geschied. der Letteren Wetensch., D. I, bl. 399 en 400, D. II, bl. 228; Duckett, Dictionnaire de Conversation; Biogr. Univers.; Koenen, Geschied. van de vestiging en den invloed der Fransche vluchtel. in Nederl. bl. 91 en volg.; Glasius, Godgel. Nederl.