Oeuvres complètes. Tome XVIII. L'horloge à pendule 1666-1695

[p. 592]

VIII.
La dernière horloge marine de 1694¹⁾.

[Fig. 94.]

De kas [Fig. 94] hoogh 1¾ voet, breedt 2 voet 10 duijm, diep 6 duijm (van binnen).

Elcke bol 22½ onc. Het conusje [?] 15 onc. Het langwerp. [?] 1 pond 19/32 onc.

1) La Pièce est empruntée aux p. 108-111 et 124 du Manuscrit I. L'horloge était apparemment pourvue d'un balancier tel que celui décrit dans la Pièce VII, comme l'indiquent aussi les Fig. 95-98 qui suivent. Voir la fin de la note 3 de la p. 573 qui précède. Le 29 mai 1694 (T. X, p. 609) Huygens écrit à Leibniz qu'il a fait ‘executer et mettre en perfection’ sa nouvelle invention, et le 16 juin suivant à de l'Hospital (T. X, p. 626) qu'il a ‘fait construire l'horloge, qui succede tres bien’ et qu'il prétend ‘pouvoir porter sur mer’. Le 1 octobre 1694 il n'avait pas encore proposé ‘ce nouveau moien de trouver les Longitudes a M^rs les Directeurs de la Compagnie des Indes’ et il ne l'a certainement pas fait dans les quelques mois qui lui restaient encore à vivre.

[p. 593]

Met 71 onc. het tegenwight afgetrocken, ginck wat rasser als 't pendulum. Vrijdag 16 April 's avondts ten 8^u.35′.0″ gelijck geset.

17 - 's morgens ten	8.45.0 balans 18″ voor 18
eod. - 's av.	8.42.0 - 33″ voor 15
18 - m.	8.30.0 - 52 - 19
eod. - a.	8.30.0 - 71 - 21
19 - m.	8.44.0 - 90 - 19

Met 54½ onc. ging wat langsaemer als het pendulum. Ergo is de correctie door de boxhoorns in de balans wat te groot, doch volgens de demonstratie soo moest die eerder noch te kleijn vallen. Soo is dit de resistentie van de lucht, of eenighe fout in de balans, te imputeeren. of de boxhoorns onrechte figuer.

[Fig. 95.]

De boxhoorns hebbe bevonden niet wel geboghen te sijn door den Horlogiemaecker, van der Cloesen. Heb die netter gestelt nae een plaetje van dese figuer [Fig. 95], daer ick de helix selver op getrocken had, en afgevijlt. Sedert heest de Balans, en het Pendulum van 3 voet seer gelijck gegaen. Soo dat van den 19^e April s'avonts ten 8 uren tot den 20^en s'achtermiddaghs te 2 uren, de slagen van beyde altijdt gelyck bleven. Ten 2 ur. 15′, was het pendulum ontrent ¼ van een seconde gevordert sedert s'avonts te voren. Gingh met 72 onc. dat is 4½ pond. en 5½ onc. tegenwight.

Maendag 19 April 's avonds ten 6^ur.0′0″ gelijck geset.
	20 - 's morg.	9. 0.0	balans 2″ voor. of niets want op 2″ seconden kan men op de wijser van 't pendulum niet vast gaen.
	eod. - a.	9.20.0	balans 1″ voor.
	21 - m.	10^ur.18′.	balans 0″ voor. dat is beyde weer gelyk.

Een pond gewicht bij gedaen. De Balans wierd een weijnigh langsaemer.

Boxhoorns oversien &c.

Den 21. a. 5.48′. nae dat de boxhoorns oversien en de bollen weer aengehangen had, vond dat de Balans ietwes langsaemer gingh als te voren. Dit komt daer van sonder twijffel, dat de steelen van de boxhoorns ietwes verbogen sijn door het verbuijgen vande boxhoorns.

21 a.	5.48′	gelijck geset, na dat de schuyflooden verset had.
April 22 m.	10.26′	Balans 9″ voor. of 8″.
- a.	5.48′	Balans 12 voor in 24 uren. De Balans gingh van selfs wat ruijmer. het weder wat warmer.
April 22 a.	7. 0′	gelijck geset en 1 pondt gewight bijgedaen.
23 m.	9. 0	Balans 6″ voor.

[p. 594]

- a.

7. 0

Balans 7″ voor. most 12″ geweest sijn. Ergo niet genoegh gecorrigeert door de boxhoorns.

[Fig. 96.]

Men soude aen ieder arm maer een loodt kunnen hangen, als hier nevens [Fig. 96], maer soude misschien al soo veel lucht vatten, als met de 2 looden aen ieder arm. en souden vier boxhoorns te maecken sijn in plaets van 2.

maer soude minder slingeren konnen.

Soude minder waggelen, maer dit is niet te vresen.

Sat. 24 Apr.	2^ur. 10′.	gelyck geset. 't horologie beter vast geset. de boxhoorns verboghen.
25 -	2. 0	Balans 2½″ achter. Een pond gewight bij gedaen. Bevond dat de Balans 1″ in een uur won. Ergo al te veel gecorrigeert door de boxhoorns. Deselve weer nae een nieuwe helix verboghen.
25	6.10	gelijck geset. met ordinaris gewicht.
56	11.30	Balans 10″ achter in 17^ure. 20′. Een pond gewight bij gedaen. ten 11 ur. 40′. Vond dat de Balans in een uur meer als 2″ verloor. daer te vooren geen 1″ verloor. Ergo te weijnigh gecorrigeert door de boxhoorns. Ick hadde wat toe gegeven in 't open setten der selve. Geloof dat wel soude sijn in dien men se de rechte figuer vande helix conde geven. Doch het is niet licht die juijst te treffen. Men soude met een schroefje de selve genoegsaem op haer rechte wijdte konnen brengen aldus
27 m.	10. 4	Balans 64″ achter. dat is bijna 2½″ in een ure.
27 m.	10.34	gelijck geset. een pond gewight bij 't Pendulum gedaen om te sien of het die proef kan uytstaen.
28 m.	9. 0	Balans 68″ achter in 22^u.26′. dat is seer nae 2½″ in een ure. Soo dat het Pendulum die proef wel uytstaet.
28 m.	11.14′	Gelijck geset, nae dat de boxhoorns op 't netste verboghen hadde, soo ieder apart als te saemen met het modelletie.

[p. 595]

29 m.

11.20′

Balans 13″ achter in 24 uren. Bijgedaen 1 pond gewight. won 1″ in een uer. Ergo te veel gecorrigeert.

	30 April		9.37′	gelijck geset, nae dat de boxhoorns iet wes geopent had, nae de passer en 't modelletie. en met het pond gewight bij gedaen, en sonder 't selve seer nae gelijcke gangh bevonden hebbende door de slaghen.
	1 Maj.		10.15′	Balans 13″ voor. (onder aen de minutwijser van 't pend.). Een pond gewight bij gedaen bij dat van de Balans.
	2 -		10.45	Balans 31 voor. Most 26″ wesen. Ergo noch te veel gecorrigeert.
	4 -	m.	12. 0	gelijck geset. nae 't verbuygen van de helices.
	5 -	m.	9.45	Balans 7″ achter. een pond gewight daer bij gedaen.
	7 -	a.	9.30	Balans 8″ achter. corrigeert noch wat te veel.
	8 -	m.	11.24′	Gelijck geset, nae dat de boxhoorns wat met de vijl geholpen had sonder verbuijgen.
	9 -	m.	11. 4	Balans 17″ voor. daer een pond bij gehangen.
	10 -	m.	12.24	Balans 37″ voor. soude noch iets te veel corrigeren.
	10 -	m.	12.34	Gelijck geset; nae dat het wiggelen aen het rechter loodt verbeterthad.
	11 -	m.	9. 5	Balans 9″ voor. het pondt gewight af gehangen. Het wiggelen doet rasser gaen. daerom enckele draeden beter als de lintjes. en men moet van eersten aen het wiggelen beletten. 't welck door 't trecken aen de lintjes kan geschieden.
	12 -	m.	9. 5	Balans 21″ voor.
Maj.	12 -	a.	9^u.15′	29½″ balans voor. 3″ te veel. komt misschien de fout vant' Pendulum.
	13	m.	10. 0	40″ balans voor. most wesen ontrent 35″. ergo 5″ te veel. de balans afgelicht, en gesien dat eenigh blinckende stof van de scherpe as daerse op draeght afgeveeght wier. het had nu 2 daghen vochtigh weer geweest met regen. den as moet min scherp gemaeckt werden en niet gepolijst noch oock de circel hollen, op dat rolle en niet en schure. de hollen vlacker. Met het microscopium gesien dat de 2 blinckende plaetsjes in de hollen daer de messen van den as op rusten eenighsins rosachtich van couleur waeren, 't welck teycken is van roest. Daerom de hollen met een weijnigh olie gestreecken.
	14	m.	1^u.8′	0″ gelijck geset.
	15	m.	1.30	8″ Balans achter, een weynigh min. 1 pond bij gedaen.
	16	m.	1.18	16″ Balans achter. is wel. meer olie aen de as van de balans gedaen.
	17	m.	1. 8	25″ Balans achter.
	18	m.	2. 5	32″ Balans achter.
	19	m.	12. 0	40″ Balans achter. Met vander Cloesen de staele hollen in de messen vanden as door 't microscopium besien. vondt alleen 2 blinckende plaetsies in de hollen, maer geen slijtingh of swarte vuijlichheydt. De messen en was geen verandering aen te sien.

[p. 596]

19	m.	12.17	0″ gelijck geset.
20	m.	12.10	7″ Balans achter.
21	m.	12. 0	12″ Balans achter.

[Fig. 97.]

[Fig. 98.]²⁾

Dubbele draet [Fig. 97]¹⁾. Haeckje aen den as van 't loodt. 't Waer beter dat beijde de boxhoorns aen malkander waeren.

ABCD [Fig. 98] een stuck. EF, GH aengeschroefde stucken. BC is veel te langh. KLMNOP een stuck boven toe in KL, en aen de balans geschroeft.

Het stuckje boven op 't midden van de balans moet blijven, om dat het het centrum gravitatis van de balans, behalven de bollen, effen brenght op 't scherp vande messen der as.

2) On lit dans la Fig. 98: ‘balans. boven soo. loot’.

1) On lit dans la Fig. 97: ‘26 onc. 8 d. 26 onc. 6 onc. 8 d. 6 onc. circiter’.