Geïllustreerde flora van Nederland

Handleiding voor het bepalen van de naam der in Nederland in het wild groeiende en verbouwde gewassen en van een groot aantal sierplanten

[p. 807]

Nachtschadefamilie.
Solanaceeën, Solanaceae.

Bloemkroon vergroeidbladig, evenals de kelk en de meeldraden gewoonlijk vijftallig; kelk meestal na den bloei blijvend. Vruchbeginsel bovenstandig, bijna altiid tweehokkig, met een zeer dikke zaadlijst (zie fig.) en talrijke zaadknoppen. Bladeren verspreid (in de nabijheid der bloemen zitten er dikwijls twee op dezelfde hoogte, maar niet recht tegenover elkaar). Vrucht een doosvrucht of een bes. Vergifplanten bij uitnemendheid: bijna alle bevatten ze in de geheele plant of in sommige deelen voor den mensch schadelijke bestanddeelen. Ook verspreiden vele een bedwelmenden geur.

Ook tuinplanten behooren tot deze familie. Zie Aanh., blz. 813.

Tabel der Geslachten.

1

a.	De stengel is houtig, de plant een klimmende heester met smalle, gaafrandige bladeren. Blz. 809, Boksdoorn
b.	Kruidachtige plant of twijfelachtig; bladeren meer dan 1 cM. breed of samengesteld.	2

[p. 808]

2

a.	Klim- of slingerplant. Blz. 810, Nachtschade
b.	Geen klimplant.	3

3

a.	Stekels aan den stengel of aan de vrucht.	4
b.	Geen stekelplant of er zijn nog geen vruchten.	5

4

a.	De stengel en de kelk zijn stekelig. Zie fig. hiernaast. Blz. 811, Stekel-Nachtschade
b.	Alleen de vrucht is stekelig. Blz., Doornappel

5

a.	Bloemen afzonderlijk of in groepjes van ten hoogste 3 in de bladoksels.	6
b.	Bloemen tot trossen vereenigd.	10
c.	Bloemen ieder afzonderlijk op een steel, die uit den grond komt. Kweekplant. Blz. 814, Alruin

6

a.	Bloemkroon bruinachtig paars of bruinrood, van binnen soms groen.	7
b.	Bloemkroon wit, rood, paars of blauw.	8

7

a.	Groote, 2 cM. lange, klokvormige bloemen, soms 2 of 3 bijeen en eenigszins overhangend; rand der bloemkroon eenigszins omgebogen. Zie fig. Vrucht een zwarte bes. Blz. 811, Doodkruid
b.	Kleinere (hoogstens 1½ cM.) bloemen, aan lange stelen omlaag hangend, afzonderlijk in de bladoksels. Zie fig. Vrucht groenachtig; als ze rijp is, niet sappig. Blz. 812, Klokbilzenkruid

[p. 809]

8

a.	Bloemkroon zeer lang, bijna buisvormig, van boven geplooid. Zie fig. Blz. 812. Doornappel
b.	Bloemkroon ten hoogste trechtervormig, niet meer hoog dan breed.	9

9

a.	Bloemen witachtig; kroon met spitse slippen. Zie fig. Vrucht door den bij rijpheid rooden kelk omgeven. Blz. 811, Jodenkers
b.	Bloemen blauwachtig; kroon met stompe slippen. Zie fig. Vrucht door den altijd groenen kelk omgeven. Blz. 811, Nicandra
c.	Zie ook Petunia en Capsicum, Aanhangsel, blz. 813.

10 (5)

a.	Helmknopjes der meeldraden samenhangend, dicht tegen den stamper aanliggend. Zie fig. Vrucht een bes. Blz. 810, Nachtschade
b.	Meeldraden geheel afzonderlijk. Vrucht een doosvrucht, die bij rijpheid openspringt.	11

11

a.	Bladeren duidelijk ingesneden. Bloemen geelachtig met paarse aderen. Blz. 812, Bilzenkruid
b.	Bladeren nagenoeg gaafrandig, de onderste zeer groot. Bloemen niet met paarse aderen. Blz. 812, Tabak

Geslacht: Boksdoorn, Lycium.

Oorspronkelijk Chineesche klimplant met talrijke, overhangende takken, soms van dorens voorzien. Bloemen alleenstaand of in kleine groepjes in de bladoksels, rood of paarsachtig. Bessen rood. Bb. In heggen aangeplant en soms, vooral in de duinstreek, verwilderd. Juni-Aug.

z. ♄ Boksdoorn, L. halimifolium.

[p. 810]

Geslacht: Nachtschade, Solanum.

Po. Alle soorten bevatten geen merkbare hoeveelheid honing, maar alleen stuifmeel, dat uit gaatjes aan den top uit de helmknoppen valt. 't Insektenbezoek is in den regel niet druk.

1

a.	Bladeren samengesteld, afgebroken gevind, d.w.z. beurtelings met grootere en kleinere blaadjes. In den grond, aan onderaardsche zijtakken van den stengel, knollen. Bloemen groot, wit of paars. Bes geelgroen. Algemeen gekweekt gewas, afkomstiguit Z.-Amerika, een enkelen keer verwilderd. Juni-Aug. Vergiftig, alleen de knollen niet, tenzij ze groen zijn. Zie ook Tomaat, Aanh., blz. 813. ♃ Aardappel, S. tuberosum.
b.	Bladeren gaaf of ingesneden, maar niet samengesteld.	2

2

a.	Bloemen paars, met groene, door een wit randje omgeven vlekjes in 't midden rondom de gele, vooruitstekende helmknoppen. Die vlekjes glinsteren alsof er honing op lag, maar scheiden waarschijnlijk geen honing af. Bes rood, niet vergiftig. Bladeren spits eivormig, dikwijls met slipjes aan hun voet. De stengel, die eenigszins houtig is, heeft kruidachtige takken; soms slingert hij zich om andere voorwerpen heen, soms ook niet. Kauwt men op een stukje stengel, dan smaakt dit eerst bitter, daarna zoet. Op vochtige plaatsen, langs slooten, ook in de duinen. Juni-Aug. ♃ Bitterzoet, S. Dulcamara
b.	Bloemen wit of geel.	3

3

a.

Bladeren gaaf of ondiep ingesneden. Bloemen wit, tamelijk klein. Bes in den regel zwart, vergiftig.

[p. 811]

Algemeen onkruid op akkers, langs wegen, op mest hoopen enz. Aug.-Oct. ☉ Zwarte Nachtschade, S. nigrum

Vormen met gele of roode bes worden soms soorten genoemd.

b.

Bladeren diep ingesneden. Bloemen geel, 2 cM. groot. Bes door den stekeligen kelk omsloten. Stengel van onderen veelal eenigszins houtig, dicht met stekels bezet. Zie fig. Amerikaansche plant, een enkelen keer bij ons aangetroffen. Merkwaardige bestuivingsinrichting. z.z.z. ☉ Stekelnachtschade, S. rostratum

Geslacht: Nicandra, Nicandra.

Plant uit Peru, soms in tuinen gekweekt en dikwijls verwilderd. Onderscheidt zich van andere Solanaceeën door het meer dan tweehokkige vruchtbeginsel. Bloemen lichtblauw, aan den voet wit. Bb. Kelkbladeren hartvormig (zie fig.), met de vrucht meegroeiend en deze omgevend, groen. Vruchtstelen sterk omgebogen. Juli-Sept.

z. ☉ Nicandra, N. physaloïdes

Geslacht: Jodenkers, Physalis.

Zuidelijke plant, in tuinen gekweekt als sierplant en wegens de niet vergiftige vruchten, zelden verwilderd. Bladeren eivormig, nagenoeg gaafrandig. Bloemkroon vuilwit. De vergroeidbladige kelk zwelt na den bloei tot een eerst groene, later roode blaas op, die de (eetbare) roode bes omgeeft. Juni-Aug.

z. ♃ Jodenkers, P, Alkekengi

Een soort, met nog fraaiere, oranje vruchtkelken is de Lampionplant, Ph. Franchetii.

Geslacht: Doodkruid, Atropa.

Plant uit boschrijke bergstreken, als artsenijgewas gekweekt en soms verwilderd. Bladeren gaafrandig met 1-3, meestal eenigs overhangende, paarsachtig bruine bloemen in de oksels. Bb. Bes zwart, zeer vergiftig! April-Aug. Fig. blz. 808.

z.z. ♃ Doodkruid, A. Belladonna

[p. 812]

Geslacht: Bilzenkruid, Hyoscyamus.

Geheele plant wollig behaard en kleverig door klierharen; zij verspreidt een bedwelmenden geur. De groote bloemen staan in dichte, eenigszins overhangende trossen aan de toppen van stengels en takken. Bb. De kelk is tijdens den bloei kort, maar blijft de doosvrucht omgeven, die met een dekseltje openspringt. Wordt wel als artsenijge was verbouwd en komt wild of verwilderd voor op puin, mesthoopen, aan wegen, enz. Zeer vergiftig! Juni-Aug.

z. ☉ Bilzenkruid, H. niger

Geslacht: Klokbilzenkruid, Scopolia.

Boschplant uit Hongarije, enz., bij ons een enkelen keer verwilderd. Stengel 30 cM. hoog, alleen van boven vertakt; de onderste bladeren veel kleiner dan de bovenste. Bloemen van buiten bruin, van binnen groenachtig. Fig. blz. 808.

z.z.z. ♃ Klokbilzenkruid, S. carniolica

Geslacht: Doornappel, Datura.

Plant uit Z.-Rusland, sedert eeuwen elders in Europa verwilderd op bouwland, aan wegen, enz. Bloemen groot, wit (zelden anders gekleurd). Bladeren groot, grof getand. Groote, stekelige doosvrucht, die met 4 kleppen openspringt en (door de vorming van ‘valsche’ tusschenschotten) 4-hokkig is. Zeer vergiftig! Juli-Sept.

z. ☉ Doornappel, D. Stramonium

Er bestaat een variëteit met ongestekelde vruchten.

Geslacht: Tabak, Nicotiana.

Zuid-Amerikaansche plant, sedert de 16^e eeuw in Europa, vroeger ook veel in Nederland gekweekt en nu en dan verwilderd. Groote, roode bloemen in rijkbloemige trossen aan de stengeltoppen. Bb. Vrucht een doosvrucht, die met 2 kleppen openspringt. Vergiftig. ☉ Tabak, N. Tabacum

Zie ook Aanhangsel, blz. 813.

[p. 813]

Aanhangsel.

Geslacht: Petunia.

Verschillende bastaarden tusschen soorten van het Zuid-Amerikaansche geslacht Petunia, met paarse, blauwe, roode, witte of gestreepte bloemen, worden als sierplanten gekweekt. De bloemkroon is groot, trechtervormig. Het zijn behaarde kruiden, kleverig op het gevoel door talrijke klierharen. Zie fig.

Geslacht: Tabak, Nicotiana.

Vele soorten van dit geslacht worden gekweekt, ten deele alleen als sierplanten. Sommige daarvan hebben prachtige nachtvlinderbloemen: wit, met zeer lange, dunne kroonbuis, naar anjelieren riekend, vooral 's avonds. Alle zijn vergiftig.

a.	Nachttabak, Nicotiana affinis, witte bloemen, bij zonneschijn als verwelkt. Zie fig. volgende blz.
b.	Siertabak, N. Sanderae, bloemen van denzelfden vorm, ook wel rood of blauw, over dag open blijvend.
c.	Boschtabak, N. silvestris, witte bloemen, niet verwelkend bij zonneschijn. Fig. volgende blz.

Geslacht: Capsicum.

Als sierplanten, wegens de mooi roode bessen, vindt men soms soorten van dit geslacht. De bloemkroon is stervormig, 5- tot 6-tallig. De bessen zijn weinig sappig, onvolkomen 2- tot 3-hokkig en zeer scherp van smaak; die van Capsicum longum en C. annuüm leveren de Spaansche peper, die van C. fastigiatum de Cayennepeper. C. baccatum heeft ronde vruchten, de meeste andere soorten langwerpige.

Geslacht: Tomaat, Lycopersicum.

De Tomaat, L. esculentum of Solanum Lycopersicum, verbouwd wegens de groote, oranje of gele, veelhokkige vruchten, is een kruidachtige plant met gevinde bladeren, als van de Aardappel. Bloemkroon stervormig, 5- tot 6-

[p. 814]

deelig, geel, met achterovergeslagen slippen. Afkomstig uit Z.-Amerika. De onrijpe vruchten zijn vergiftig, de rijpe niet.

Geslacht: Alruin, Mandragora.

a.	Uit een dikken wortelstok komen golfsgewijs ingesneden bladeren en, op afzonderlijke stelen, groenachtig witte, later blauwachtige bloemen. Uit den wortel werden in de Middeleeuwen de ‘Alruinmannetjes’ gemaakt, waaraan men allerlei wonderbaarlijke eigenschappen toeschreef. Zie fig. Uit de Middellandsche-Zeestreken. ♃ Alruin, M. officinalis
b.	Bladeren smaller, bloemen paarsblauw. Sierplant uit dezelfde streken. Herfstalruin, M. autumnalis

Voor de Lampionplant, zie boven bij Jodenkers.