basisgegevens
gestandaardiseerde naam kamer:
De Violieren
spelwijze in bron(nen):
'de Violierbloeme' (in liggere bij 1480); 'Violieren' (1490); 'Violetten' (1493); 'De Violieren' (1561)
varianten:
'De Violierbloeme' (in liggere bij 1480); 'Violieren' (1490); 'Violetten' (1493); 'De Violieren' (1561); 'Violiere' (1562); 'gulde van de Violiere' (1619); 'Violieren' (1613); 'Violier' (1620)
zinspreuk:
'Wt ionsten versaemt' (in liggeren bij 1480-1561-1562-1613-1619-1620)
gebruikte code:
ANT1
patroonheilige:
H. Lucas
vroegste bronvermelding:
1478
gedoopt:
geografisch-politieke situering van de kamer
plaats:
Antwerpen
(stad/dorp/vrijheid):
Stad
district:
gewest:
Brabant
korte geschiedenis
De Violieren werden opgericht binnen de Antwerpse Sint-Lucasgilde. Volgens een vroeg zestiende-eeuwse nota in de liggeren van de Sint-Lucasgilde bij het jaar 1480, kreeg de kamer haar naam naar aanleiding van de overwinning van de 'guldebruers' op het landjuweel te Leuven. Dit landjuweel vond plaats in het najaar van 1478. Uit andere bronnen blijkt inderdaad dat een Antwerps gezelschap daar de overwinning haalde. Doordat de overwinning op dit landjuweel in de liggeren bij het jaartal 1480 stond opgetekend, namen de latere leden van De Violieren aan dat dit de oprichtingsdatum van de kamer was (zie bijvoorbeeld het reglement van 7 juni 1619).
De kamer kreeg vanaf 1490 een jaarlijkse toelage van 3 pond groot Brabants van het stadsbestuur. In 1510 werd de kamer erkend als oudste kamer van Antwerpen. In 1592 werd de subsidie, die sinds 1587 opgeschort was, bij provisie terug toegekend. In 1619 kreeg de kamer nieuwe statuten. In het rekwest werd vermeld dat de kamer door de oorlogstijd lang niet meer actief was geweest, maar dat de Sint-Lucasgilde zelf wel altijd een spel van zinne op de feestdag van haar patroon was blijven opvoeren. Uit een rekwest uit 1644 blijkt dat de kamer in die periode inkomgeld vroeg aan de ingang van het lokaal (Stadsarchief Antwerpen, PK 746, 170r). In 1660 smolt de kamer samen met De Olijftak, waarbij de naam van laatstgenoemde kamer overgenomen werd.
De 'Violetten van Antwerpen' was aanwezig in Mechelen in 1493 en nam deel aan de wedstrijd in Brussel dat jaar. De kamer organiseerde in 1496 zelf een landjuweel. Ze nam deel aan het landjuweel in Mechelen in 1515, in Leuven in 1518, in Diest in 1521, in Brussel in 1532, in Mechelen in 1535 en in Diest in 1541. In 1561 was ze de organisator van het landjuweel. Ze nam ook deel aan de wedstrijd in Gent in 1539, in Brussel in 1562, in Amsterdam in 1613 en in Mechelen in 1620.
documenten
reglementen:
- Verlening van een subsidie van drie pond groot brabants aan de twee Antwerpse rederijkerskamers De Violieren en De Goudbloem (17 november 1490): origineel verloren/ afschrift: Archief Museum Plantin-Moretus, 1185 (6) [1490 ANT1+2].
- Reglement verleend door de magistraat (7 juni 1619): origineel verloren/ afschrift: 1. Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nr. 259 (register van De Violieren), 10r-16r; 2. Stadsarchief Antwerpen, PK 572, 11v-16r; 3. Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nr. 271 (afschrift uit de Rekwestboeken en Collegiale Aktenboeken der stad Antwerpen en een gedrukte versie van het reglement)/ editie: 1. Willems 1844 (b), 63-71 (afschrift 1.?); 2. Van der Straelen 1863, 2-10 (afschrift 1.); 3. Donnet 1907, 49-60 (afschrift 1.) [1619b ANT1].
ledenlijsten:
- Ledenlijst 1619-1722: origineel: Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nr. 259, register van de Violieren, 17r-175r /uitgave: Donnet 1907.
rekeningen:
- Onkostennota voor het landjuweel van 1561, door De Violieren voor het stadsbestuur opgemaakt: origineel: Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nr. 266 (niet gedateerd)/ editie: Van Even 1861, 50.
inventarissen:
processtukken:
- Uitspraak van de magistraat in een conflict tussen De Goudbloem en De Violieren over de ouderdom van de kamers en de daaraan verbonden rechten (5 augustus 1510): origineel verloren/ afschrift: 1. Stadsarchief Antwerpen, V. 1234 (vonnisboek 1509-1513), 32r; 2. Stadsarchief Antwerpen, Gilden en Ambachten nr. 4622 [1510 ANT1+2].
rekwesten:
- Rekwest tot het hernemen van de jaarlijkse subsidie die de kamer genoot in de periode 1490-1587 met apostille van de magistraat (7 januari 1592): origineel: Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nr. 269 [1592 ANT1].
- Rekwest tot herstel van de oude privileges met apostille van de magistraat (14 januari 1619): origineel verloren/ afschrift: 1. Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nr. 259 (register van De Violieren), 8r-v; 2. Stadsarchief Antwerpen, Gilden en Ambachten nr. 4622/ editie: 1. Van der Straelen 1863, 58-60; 2. Donnet 1907, 45-47 [1619a ANT1]
- Rekwest van de drie Antwerpse kamers aangaande de personagien met apostille door de magistraat (12 juli 1619): origineel verloren/ afschrift: Stadsarchief Antwerpen, PK 712 (Rekwestboek 1619), 136v [1619 ANT1+2+3].
rentetitels:
correspondentie:
- Antwoorden van de kamers uit Leuven, Mechelen, Zoutleeuw en Diest op de uitnodiging voor het landjuweel van 1561: origineel: Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nrs. 260-64 (april-mei 1561)/ editie: Van Even 1861, 49-50 en (voor de kamers van Diest) Van Ertborn s.d., 23-24.
- Brieven van de prinsen van Het Mariacransken van Brussel en De Groeiende Boom van Lier in verband met de prijzen voor het landjuweel van 1561: origineel: Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nrs. 267-68 (niet gedateerd)/editie: Van Even 1861, 52.
literaire productie:
- Bundel met allerlei stukken i.v.m. het landjuweel van 1561 (kaart, nota's, liederen, blazoenen, tekeningen,…): Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. II 13.368 C RP. Zie voor editie en bespreking: Van Even 1861 (ook andere stukken i.v.m. landjuweel) en Coigneau e.a. 1994.
- Spelen van sinne 1562.
- Salomon Tragoedie 1628.
historische nota's:
- 19de-eeuws verzamelhandschrift (afschriften van stukken i.v.m. de Sint-Lucasgilde en de drie rederijkerskamers) van de hand van V. Van Grimbergen: Stadsarchief Antwerpen, PK 2902.
- Bundel druksels en 19de-eeuwse afschriften i.v.m. de rederijkerskamers (F. Verachter): Stadsarchief Antwerpen, PK 2946.
- Diverse losse nota's en afschriften (19de eeuw) o.a. i.v.m. de rederijkerskamers en de landjuwelen (L. Torfs): Stadsarchief Antwerpen, PK 3035.
- 'Origine et splendeur de la Confrérie de peinture de St Luc à Anvers et de la société de rhétorique de la violette' (19de eeuw): Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. II 1379.
andere nota's:
- Kaart van het landjuweel van 1496: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 17264 (P. Berckmans, Antiquitijten der Stadt Lier), 131v-136r/ editie: Van Autenboer 1979, 143-49.
- Stukken i.v.m. het landjuweel van 1561: Algemeen Rijksarchief Brussel, Audiëntie (T105), 1687/1, 486 e.v.
- Oktrooi van Filips II voor het landjuweel van 1561 (22 maart 1561): origineel verloren/ afschrift: Stadsarchief Antwerpen, PK 78, 199v-202r/ editie: 1. Van Even 1861, 45-46; 2. Willems 1837 (b), 159-64.
- Nota i.v.m. de organisatie van het landjuweel van 1561: origineel: Koninklijke Academie Antwerpen, nr. 265 (niet gedateerd)/ editie: Van Even 1861, 50.
- Boek van Jan Moretus II, deken van de Sint-Lucasgilde in 1616-1617 (lijst van 'personaigen' en rekening voor het Sint-Lucasfeest waarbij ook de 'personaigen' vergoed worden): origineel: Museum Plantin-Moretus, Archief 184 /editie: Rombouts en Rooses 1878.
- Losse stukken (originelen en afschriften) i.v.m. de gilden waaronder de rederijkerskamers: Stadsarchief Antwerpen, Gilden en Ambachten nr. 4622.
verantwoording
broncitaten:
Koninklijke Academie Antwerpen, Archief Sint-Lucasgilde, nr. 70 (oudste liggere van de Sint-Lucasgilde), 36v (bij het jaar 1480):
‘Dit jaer wonnen onse guldebruers dlandjuweel te Lovene, 2 silveren scalen voir den hoochsten prys, daer Heer Jan de Buysenere, Ridder, als prince was. Doen wort onse camer geordineert de Violierbloeme metten woorde: Wt jonsten versaemt. Daer reysde mede Lucas Ariaens, deken, Heynderic de Bruyne, Jan de Costere, Ysebrant de Vriese, Tomas Viscob, Cornelis de Gheet, Jan van Broeke, Danckart de Herde, Tonis van Opdrorp. Item dese regerders vercreghen noch dit jaer dry silveren scalen, elc scale weghende 6 onsen sonder de Rendekens met Sint Lucas wapen’.
Archief Museum Plantin-Moretus, 1185 (6) (17 november 1490):
'Ter begheerten van den goede mannen van beide den gheselscapen van der Rethoriken der stad van Antwerpen, te weten van den Violieren ende van der Goudbloemen, ende om de selve Rethorike te onderhouden ter eeren ende cierhaet der selver stad, is by borgermeesteren ende scepenen aldaer overdraghen ende geaccordeert, dat men van nu voortaen elken van den Rethoriken houden selen van der stad goede vutreycke ende gheven sal alle jaere drie ponde groote Brabants tot onderstanden ende behulpe van heuren camerhueren ende andren lasten. Gedaen des goensdaegs 17 dage in Novembri 1490. Ysbrant De Bera. Exerpta int cleyn Acteboeck f° 157 verso'.
literatuur:
Kops 1774, 318; De Laserna Santander 1809, 162-65; Schotel 1871, 231; BB 1891-1923, 534-38; Van Elslander e.a. 1944, 24-25; Van Elslander 1968, 24-25.
Van Ertborn 1806; Visschers 1837; Willems 1837 (b); Serrure 1855 (a); Van Even 1861; Van Even 1863 (a); Van Even 1863 (b); Van der Straelen 1863; Raymaekers 1863; Donnet 1907; Verheyden 1923; Sabbe 1923; Prims 1940 (a); Prims 1940 (b); Steenbergen 1947; Keersmaekers 1952 (a); Keersmaekers 1957; Roose 1970; Keersmaekers 1977; Keersmaekers 1978; Van Autenboer 1979; Van Autenboer 1981; Waterschoot 1981 (a); Keersmaekers 1982; Waterschoot 1983; Vandecasteele 1986 (a); Cartwright 1993; Coigneau e.a. 1994; Waterschoot 1996 (a); Waite 2000, 51-78.
naar bibliografie
Auteursrechtelijk beschermd