Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2011-2012

[p. 85]

Jan Gerrit Bob Arend Leverman (Robert Long)
Utrecht 22 oktober 1943 - Antwerpen 13 december 2006

Toen Robert Long in juni 2006 tijdens de opnamen van het televisieprogramma Dit was het nieuws gevraagd werd wat nu de allermooiste regels waren van zijn nieuwste cd 'n Duivels Genoegen, wist hij daar niet meteen antwoord op te geven. Later dacht hij dat De schoonheid van gewoonheid uit het lied ‘Dwalende Zoeker’ weleens een van de mooiste regels zou kunnen zijn. Niet alleen omdat de regel in een paar woorden zoveel uitdrukt, maar ook omdat deze in een simpele zin weergaf hoe Robert zelf in het leven stond. Hij verbaasde zich vaak over hoe mooi de simpelste dingen van het leven zijn, en kon sprakeloos zijn bij het aanschouwen van een grote tomaat die uit een klein pitje gegroeid was.

Robert Long werd geboren in Utrecht op 22 oktober 1943. Toen hij vier jaar was, scheidden zijn ouders en verhuisde hij samen met zijn moeder naar Ederveen in Gelderland.

De overgang was groot. Van de grote stad naar een klein gereformeerd dorp. Strakke regels en wetten waaraan een ieder zich moest houden: voor een kleine jongen die de relatieve vrijheid van een grote stad gewend was, niet gemakkelijk. Hij zong hierover in het lied ‘Perebloesem’. Toen hij twaalf jaar was, overleed zijn moeder en kwam hij, na achtereenvolgens bij familie en in tehuizen te hebben verbleven, weer bij zijn vader te-

[p. 86]

recht, die inmiddels een nieuwe relatie had. Op zijn vijftiende jaar werd hij van de mulo verwijderd en daarna had de jonge Jan, zoals hij toen nog genoemd werd, verschillende baantjes. Uiteindelijk belandde hij bij de Hema als etaleur, wat hij zou blijven doen tot zijn vierentwintigste jaar.

De nacht die bij alle oudere Nederlanders in het geheugen gegrift staat als de nacht van Open het Dorp, was voor de toen negentienjarige Jan Leverman de nacht waarop hij defnitief het ouderlijk huis verliet. Inmiddels was hij voor zijn homoseksualiteit uitgekomen en hij was op bezoek bij een vriend; hij moest eigenlijk om elf uur thuis zijn, maar besloot daar te blijven. Vervolgens liet hij vijf dagen niets van zich horen. Het contact tussen hem en zijn vader is nooit meer helemaal hersteld, hoewel hij uiteindelijk wel aanwezig was toen zijn vader drie jaar later overleed.

Vanaf zijn veertiende jaar was Leverman lid van verschillende bandjes en begon hij zich ook van pseudoniemen te voorzien. Als eerste zong hij als Michael Hirschman, vanaf 1963 als Bob Revvel bij de Yelping Jackalls, en in 1968 ging hij deel uitmaken van de groep Unit Gloria. In die tijd veranderde hij zijn naam in Robert Long en werd de naam van de band veranderd in Robert Long & Unit Gloria. Als Robert Long werd hij ook bekend bij het grote publiek. Met Unit Gloria had hij een aantal hits, waaronder ‘The Last Seven Days’ en ‘Our Father’.

In 1972, toen hij met Unit Gloria op het punt stond internationaal door te breken (onder meer in Japan), besloot Long te kiezen voor een solocarrière. In eerste instantie in de Engelse taal, hij scoorde twee hitjes en de platenmaatschappij had grootse plannen met hem. Ze wilden een ster van hem maken met snelle auto's, mooie vrouwen. Maar Long zag dat helemaal anders, hij wilde in het Nederlands zingen en in 1974 kwam dan eindelijk, tegen alle adviezen in, zijn eerste Nederlandstalige lp uit: Vroeger of Later. Dit was wat hij wilde en de lp werd een groot succes. Hij stond 118 weken in de hitparade en er werden bijna 500.000 exemplaren van verkocht. Voor een volgend album nam hij de tijd. Na drie jaren bracht hij Levenslang uit, en ook deze lp werd met goud, platina en een Edison bekroond. De intervallen tussen zijn albums waren daarna steeds rond de drie jaren. Hij geloofde niet in zo snel mogelijk zoveel mogelijk uitbrengen en besliste pas over een nieuw album wanneer hij zelf helemaal tevreden was over de muziek en over de teksten, anders gezegd, wanneer hij het zelf mooi vond.

Inmiddels wilde het publiek hem ook in het theater zien en horen met zijn Nederlandse muziek. Al die mensen die Vroeger of Later kochten en

[p. 87]

beluisterden, wilden Long ook wel eens zelf die liedjes horen zingen, zodat in een ijltempo een theatershow gemaakt werd. Zijn eerste show bracht hij in 1974-1975. De eerste jaren stond hij altijd samen met iemand anders op de planken. In 1978 leerde hij tijdens het spelen in de musical Swingpop Leen Jongewaard kennen. De musical flopte, maar de kennismaking werd voortgezet en dit resulteerde in drie zeer succesvolle, maar ook controversiële theatershows: Duidelijk zo!? (1979-1981), Tot hiertoe heeft de Heere ons geholpen (1981-1983) en En het bleef nog lang onrustig in de stad (1983-1984). Zoals men al van Long gewend was uit zijn liedteksten, waren er geen onderwerpen die gemeden werden. De eerste show ging voornamelijk over homoseksualiteit. In Tot hiertoe... werd een situatie geschetst over wat er zou gebeuren wanneer de eo de macht zou grijpen. Een van de liedjes in deze show ‘Vrij en blij’ leidde zelfs tot een aanklacht van een dominee, maar volgens de rechter was de tekst niet godslasterlijk. Ook werden pogingen gedaan de opvoering te verbieden, onder andere in Sliedrecht en Franeker, maar dit lukte niet. De show werd met groot succes overal opgevoerd. De laatste show van Long en Jongewaard ging vooral over het naderende afscheid van beide heren. Dit afscheid werd nog bespoedigd doordat Jongewaard ziek werd en eerder moest stoppen dan voorzien.

Naast het zingen en componeren was ook het schrijven voor Long een belangrijk deel van zijn leven. Hij schreef naast al zijn eigen liedteksten ook veel teksten voor andere Nederlandse zangers en zangeressen zoals Conny Vandenbosch, Marga Bult en Gerard Cox. Daarnaast schreef hij columns voor het Algemeen Dagblad en bracht hij bundels uit met al zijn Nederlandse liedteksten. Voor een van deze bundels, (Jij wou mij totaal) werd het voorwoord en de samenstelling verzorgd door de schrijver/ dichter Cees van der Pluijm onder pseudoniem Paul Lemmens. Dit was het begin van een langdurige samenwerking en vriendschap. Samen publiceerden zij in 1991 de scabreuze schelmenroman Hete Klippen.

In 1995 en 1996 schreven de beide heren samen het brievenboek Beste Robert, Waarde Cees. Dit in 1998 uitgebrachte boek bevatte brieven die Long en Van der Pluijm elkaar schreven met het oog op publicatie. Na de dood van Long werd in 2008, door een nauwe samenwerking van Van der Pluijm met twee fans van Long, nog een laatste boek uitgegeven: Het Laatste Jaar, met daarin brieven die Long en Van der Pluijm na het hartinfarct van eerstgenoemde elkaar schreven, ook nu weer met het oog op publicatie. Tevens bevat dit boek een beurtelings door hen geschreven feuilleton.

[p. 88]

Toen hij een aantal jaren met veel succes had opgetreden en hij, zoals hij in een interview met de sp in het nieuwsblad De Tribune zelf zei, ‘alle Nederlandse theaters van binnen en van buiten kende’, wilde hij iets anders gaan doen en greep hij de kans programma's op tv te presenteren. Het begin daarvan was het tros-programma Mijn Geheim en na uitzending daarvan barstte de kritiek los. Zelf zei hij daarover in hetzelfde interview: ‘Van de kritiek die ik kreeg toen ik voor de tros Mijn Geheim ging presenteren heb ik me nooit iets aangetrokken. Ik denk dat die mensen zich verraden voelden. Als ze mij willen claimen als hun voorbeeld moeten ze dat zelf weten, maar dat betekent nog niet dat ik me daarnaar moet voegen. Zolang ik voor mezelf kan verantwoorden wat ik doe - en dat kan ik - heb ik geen enkele reden om me zorgen te maken.’

Wat Long deed, deed hij met vuur. Halfslachtigheid en onverschilligheid waren hem vreemd. Hij was boos, opstandig, agressief, sarcastisch, scherp, maar ook poëtisch, gevoelig, zachtmoedig, teder, warm. Hij had veel vijanden, vooral in de christelijke hoek. Hij maakte vijanden bij progressief Nederland en bij conservatief Nederland. Ze vonden hem te links, te anti-kerkelijk, te drammerig, te provocerend, of ze namen hem zijn emigratie naar Italië kwalijk, zijn verworven luxe en zijn succes met liedjes over het milieu, God, politiek, media, seks en liefdesverdriet. Long vond het allemaal prima. En zoals uit de uitspraak over het presenteren van het programma Mijn Geheim blijkt liet hij zich niet dwingen tot wat dan ook.

Hij werd ook vaak gezien als voorvechter. Mede omdat hij geen geheim maakte van zijn homoseksualiteit werd hij gezien als voorbeeld: hij schopte tegen heilige huisjes en nam geen blad voor de mond. Toch wilde hij zelf niet als zodanig gezien worden en wanneer hij in de rol van voortrekker gedwongen werd, hield hij het meestal snel voor gezien. Dat neemt niet weg dat hij stond voor zijn mening en deze ook verdedigde waar nodig. Dit bleek heel duidelijk toen hij ambassadeur was voor de stichting ‘Varkens in Nood’. In die functie deed hij uitspraken waardoor de varkensboeren van Nederland zich zeer gekwetst voelden; dat resulteerde uiteindelijk in een kort geding van de lto (Land- en tuinbouworganisatie) tegen ‘Varkens in Nood’ en Robert Long. Het ging daarbij onder andere om de uitspraken: ‘Wat Dachau was voor de joden, dat is de vleesindustrie voor varkens’ en ‘Aan concentratiekampen is een einde gekomen. Schuldigen konden worden gestraft, maar voor de varkenshouderij gaat dat nog niet op.’ (Bron: Uitspraak ljn: aa8696, Rechtbank

[p. 89]

Amsterdam, kg 00/2547ab). De organisatie lto vond deze uitspraken beledigend en schadelijk voor het aanzien van de veehouderij en eiste een dwangsom van 10.000 gulden. Long zelf zei hierover: ‘Ik heb namelijk niets gezegd dat niet deugt. En als weer naar mijn standpunt gevraagd wordt, zal ik dezelfde woorden zeggen’ (News.nl 21 oktober 2000). Op 30 november 2000 deed de Rechtbank te Amsterdam uitspraak: de eisen werden geweigerd en de lto werd veroordeeld tot het dragen van alle kosten.

Nadat Long zich tien jaar niet in het theater had vertoond en zich voornamelijk had bezig gehouden met schrijven en tv, kwam hij in 1996 met de show Nu. Dat er toeschouwers waren die in de pauze de zaal verlieten, maakte Long niets uit. Hij stuurde zelfs geen kaarten naar de schrijvende pers zoals gebruikelijk was. Niet omdat hij bang was voor slechte kritieken, die lieten hem onberoerd, maar omdat, zoals hij zelf zei: ‘de meeste krantenjongens en -meisjes heel duidelijk laten voelen dat ze de optredende man of vrouw plaatsen in een kader dat op hun eigen maat gemaakt is en wie daar niet inpast kan wel inpakken. Dus lijkt het me een eerlijke deal om die eventuele ergernis dan in elk geval ook niet nog eens zelf te financieren’.

Na Nu volgen nog drie shows. Met als laatste echte theatershow in 2002 de show Brand! met de liefde als leidraad. Een maand voor het einde van het eerste seizoen moest hij plotseling worden opgenomen voor een operatie aan zijn nekwervels waarvan hij meer dan een half jaar moest herstellen. In januari 2004 werden de voorstellingen van Brand! hervat en trok hij tot eind mei nog circa 80 keer volle zalen in Nederland en België. In december 2004 stond hij ter gelegenheid van zijn 30-jarig jubileum nog twaalf keer op de planken met een kerstshow. Het was een productie in samenwerking met mandolineorkest ‘Estrellita’ en het koor ‘Venloos vocaal ensemble’.

Wat men dan nog niet weet is dat dit zijn laatste show zal zijn. De nieuwe show 'n Duivels Genoegen die in december 2005 in première zou moeten gaan, moet worden afgelast doordat Long in september 2005 wordt getroffen door een hartinfarct. Hij herstelt hiervan voorspoedig maar het betekent wel het einde van zijn theatercarrière. In januari 2006 maakt hij offcieel bekend dat hij niet meer terug zal keren naar de Nederlandse theaters in een soloshow. Wel verschijnt in mei 2006 de cd 'n Duivels Genoegen met parallel daaraan het script van de theatershow in boekvorm.

[p. 90]

Dit is om de fans een idee te geven hoe de show eruit zou hebben gezien. Het wordt na de presentatie van de cd en het boek even stil rondom Long. Hij vertrekt naar zijn huis in Italië om te schrijven aan nieuwe liedteksten voor zichzelf en voor anderen. In december wordt bekend gemaakt dat Long lijdt aan buikvlieskanker.

Robert Long overleed in Antwerpen op 13 december 2006 in de leeftijd van 63 jaar. Hij werd op 23 december 2006 onder grote belangstelling begraven op de begraafplaats Sint Petrus' Banden in den Haag. Zijn goede vriend Gerard Cox ging in de uitvaartdienst voor. Op zijn graf staat een beeld van de Vlaamse beeldhouwer George Minne, een ‘geknielde jongeling’. Het oorspronkelijke ontwerp van dit beeld werd gebruikt voor een fontein in Gent. Op de steen is de zin te lezen die Long zelf schreef in zijn lied ‘Grafschrift’: ‘Iemand, in elk geval één, heeft er van hem gehouden’.

Wat Robert Long een leven lang heeft laten zien, is dat een mens eigen keuzes kan maken, tegen alles in: dat je afstand kunt nemen van je opvoeding, van de kerk, van het burgerlijk fatsoen, van de heersende moraal van de groepsnorm, van wat politiek correct is. Maar wat hij ook liet zien is dat je kunt en moet genieten. Van grote en kleine zaken. Hij genoot van zijn huis in Italië, hij genoot als zijn publiek tevreden was, hij genoot van de natuur.

In het lied ‘Dwalende Zoeker’ op zijn laatste cd 'n duivels Genoegen schrijft hij over een man die alle mooie dingen in het leven niet zag:

Hij vroeg aan dichters en geleerden: ‘Wat is schoonheid,
Is het te vinden in een beeld, een boek, een kerk?’
En hij bezocht verbeten ieder meesterwerk
Maar wat ie niet zag was de schoonheid van gewoonheid.

Dit gold niet voor Long. Long zag het wel en genoot!

Robert Long ontving 6 Edisons, de Visser Neerlandiaprijs (voor zijn totale oeuvre), 1 Zilveren Harp, 1 Gouden Harp, 1 Gouden Palm en de (Vlaamse) Marnixring

rose-marie schreuders-elands

[p. 91]

Voornaamste albums

1969	Mea Semper Gloria Vivet (Gloria)
1971	Ultraiectum (Unit Gloria)
1974	Vroeger of Later
1977	Levenslang
1980	Homo sapiens
1984	Dag kleine jongen
1986	Achter de horizon
1988	Hartstocht
1992	Voor mijn vrienden
1994	In die dagen
1996	Nu
1999	Lang genoeg jong
2002	Brand!
2006	'n Duivels genoegen

Voornaamste geschriften

Teksten. Aarlanderveen 1979.

Jij wou mij totaal. Amsterdam 1987 (alle liedteksten).

Wat wil je nou. Amsterdam 1988 (roman).

Vandaag geen nieuws. Baarn 1990 (columns).

Hete klippen. Baarn 1991 (roman, met Cees van der Pluijm).

Liegen mag. Baarn 1993 (columns).

Van vroeger en nu. Baarn 1996 (alle teksten).

Beste Robert Waarde Cees. Nijmegen 1998 (met Cees van der Pluijm).

Getekend. Schiedam 2005 (liedteksten in stripvorm getekend door Charles van den Broek).

'n Duivels Genoegen. Schiedam 2006.

Het laatste Jaar. Een briefwisseling tussen Robert Long en Cees van der Pluijm uit het jaar 2006. Nijmegen 2008.