Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1988

[p. 263]

Benedek Elemér Vidos
Budapest 7 februari 1902 - Nijmegen 18 maart 1987

B.E. Vidos werd op 7 februari 1902 in Budapest geboren. Hij doorliep er de lagere en de middelbare school. In 1920 ging hij economie studeren aan de Universiteit van Budapest, maar al in zijn eerste jaar zwaaide hij om naar de studie Frans en Latijn. Na het behalen van zijn doctoraalexamen in 1926, met Italiaans en Spaans als bijvakken, kreeg hij in de twee daarop volgende jaren verscheidene malen een beurs om in het buitenland te gaan studeren. Hij volgde toen colleges bij bekende romanisten zoals Guilio Bertoni (Bologna) en Ernst Gamillscheg (Berlijn). Terug in Hongarije promoveerde hij in 1928 aan de Universiteit van Budapest op een dissertatie getiteld Szóföldrajzi kutatások (Taalgeografische onderzoekingen). Van 1929 tot 1932 oefende hij het ambt uit van leraar Frans en Latijn aan een middelbare school in Budapest. In 1932 werd hij benoemd tot lektor in de Italiaanse en Spaanse filologie aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, waar hij op 15 november van dat jaar zijn openbare les hield onder de titel La forza di espansione della lingua italiana.

In hetzelfde jaar verscheen van zijn hand de studie Profilo storico-linguistico dell'influsso del lessico nautico italiano su quello francese, en een jaar eerder had hij zijn Contributo alla storia delle parole francesi di origine italiana het licht doen zien. Met deze studies legde hij de basis voor zijn standaardwerk over Italiaanse nautische leenwoorden in het Frans, getiteld Storia delle parole marinaresche italiane passate in francese. Contributo storico-linguistico all'espansione della lingua nautica italiana (Florence 1939). Met een indrukwekkende hoeveelheid aan bibliografisch materiaal en een zeer solide argumentatie toont de auteur aan dat vooral de nautische lexikons van Genua en Venetië, in het verleden de belangrijkste zeemachten aan de Middellandse Zee, vanaf de xiiie tot in de xviie eeuw de Franse nautische terminologie diepgaand beïnvloed hebben. Bekende romanisten zoals bijvoorbeeld Ernst Gamillscheg en Max Leopold Wagner spreken in hun recensies van de Storia respectievelijk van een ‘wirklich grosse Leistung’ en een ‘Leistung von gigantischen Ausmasse’ (E. Gamillscheg, in Zeitschrift für französische Sprache und Literatur, lxiii, 1939, p.84-91; M.L. Wagner, in Volkstum und Kultur der Romanen, xii, 1939, p.174-176). Met zijn Storia manifesteerde Vidos zich als een van de grootste specialisten op het terrein van de uitstraling van de Italiaanse nautische terminologie.

[p. 264]

In de daarop volgende jaren breidt hij zijn onderzoeksgebied aanzienlijk uit. Alhoewel de bestudering van nautische leenwoorden een belangrijke plaats blijft innemen, betrekt hij ook andere semantische velden in zijn onderzoek, zoals de benamingen van stoffen, de oorlog, de paardrijderskunst, de handel, de zoölogie, de botanica, de geneeskunde, etcetera, en de talen waarin dit technische vocabulaire wordt bestudeerd zijn vooral de Romaanse talen, gevolgd door de Germaanse talen, het Turks, de Slavische talen, het Nieuwgrieks en het Arabisch van de noordkust van Afrika. In 1965 bundelt Vidos eenentwintig studies die hij gedurende tweeëndertig jaar had gepubliceerd in verschillende wetenschappelijke tijdschriften, aangevuld met twee nog niet eerder uitgegeven titels (Migrazione popolare e migrazione dotta, en Les termes techniques et l'emprunt), onder de titel Prestito, espansione e migrazione dei termini tecnici nelle lingue romanze e non romanze (Florence 1965), zijn tweede standaardwerk. Interessant vanuit theoretisch oogpunt is het door Vidos gelanceerde concept ‘organische etymologie’, dat door hem als volgt wordt omschreven: ‘un mot dont l'origine est inconnue peut avoir, si d'autres facteurs ne s'y opposent pas, la même origine que les mots appartenant organiquement à la même catégorie idéologique, surtout si la date d'apparition du mot en question est plus ou moins identique à celle des autres mots de la même catégorie idéologique. Si le mot en question indique en outre un objet faisant partie intégrante d'un autre objet, donc si le rapport idéologique est encore plus étroit et organique et si les dates d'apparition sont plus ou moins les mêmes, la probabilité de l'identité d'origine sera encore plus grande’ (Prestito, p.271). Verder zij gewezen op zijn boeiende methodologische beschouwingen aangaande taalkundige interferentie in een tweetalige gemeenschap. Vooral wanneer een technisch woord in het geding is ‘nous avons constaté que ce qu'on appelle emprunt d'un terme technique dans un milieu bilingue n'est autre chose qu'une création. Nous en présenterons le schéma de la façon suivante. Soient la langue a et la langue b. Un objet emprunté au peuple de langue b porte dans la langue a un nom qui a l'air emprunté à la langue a. En réalité le mot de la langue b a été déguisé en mot de la langue a par des individus plus ou moins bilingues de langue b en relation avec des individus de langue a dans le milieu où se produit l'emprunt de l'objet. Le mot de langue b déguisé en mot de langue a a été admis dans la langue a dans le milieu considéré, puis il s'est généralisé dans la langue a, donnant faussement l'impression d'avoir été emprunté à la langue b. Ce ne sont donc pas les gens de langue a qui ont emprunté le mot

[p. 265]

à la langue b et lui ont donné une forme adaptée à leur propre langue. Ce sont les gens de langue b qui lui ont donné une forme de langue a et l'ont introduit dans cette langue’ (Prestito, p.309-310). Terecht kwalificeerde de vermaarde romanist Gerhard Rohlfs Prestito als een ‘Handbuch der europäischen Lehnwortkunde’ (G. Rohlfs, in Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Literaturen, cciii, 1967, p.203-204).

Intussen had Vidos in 1956 zijn Handboek tot de Romaanse taalkunde gepubliceerd. Het werd vertaald in het Italiaans, Spaans, en Duits. Vooral met dit werk kreeg hij grote bekendheid in de wereld van de romanistiek. Het Handboek is een uitstekende algemene inleiding tot de Romaanse taalkunde, waarin de auteur zich niet tot een beschrijving van de gangbare opvattingen beperkt, maar ze aan een kritische analyse onderwerpt. Het werk bestaat uit twee delen: in het eerste bespreekt de auteur de verschillende methoden die gebruikt zijn bij de bestudering van de Romaanse talen, tot en met het structuralisme; het tweede deel wijdt hij aan de romanisering, substraat- en superstraattheorieën, het ontstaan en de ontwikkeling van de Romaanse talen en hun dialecten, en aanverwante onderwerpen.

Volgens Vidos is de Romaanse taalkunde een bij uitstek ‘historische wetenschap’. Hij is dan ook nogal sceptisch in zijn oordeel over het structuralisme, waaraan - zoals gezegd - het laatste hoofdstuk van het eerste deel is gewijd. Zo schrijft hij bijvoorbeeld over de phonologie dat ‘dit veelbelovende hoofdstuk van de structurele taalwetenschap op ons gebied nog geen noemenswaardige resultaten [heeft] bereikt’ (p.143).

Maar laten we nu terugkeren naar het curriculum vitae. In 1946 werd Vidos benoemd tot hoogleraar in de Romaanse taalkunde aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, waar hij tot zijn emeritaat in 1971 doceerde. Vanwege zijn grote verdiensten voor de kultuur van Italië en Spanje, eerden beide landen hem in 1968 met een hoge onderscheiding, respectievelijk de orde Al Merito della Republica Italiana, en die van Alfonso x el Sabio.

Na zijn pensionering bleef Vidos intensief doorwerken; tot 1985 publiceerde hij niet minder dan vijftien artikelen.

Een slopende ziekte verhinderde dat hij zich in de laatste jaren van zijn leven nog met wetenschappelijk werk bezighield. Op 18 maart 1987 overleed hij in Nijmegen. Met de dood van professor Vidos verloor de romanistiek een van haar grote representanten.

Nijmegen

Maxim. P.A.M. Kerkhof

[p. 266]

Voornaamste geschriften

Boeken

Szóföldrajzi kutatások (Taalgeografische onderzoekingen; proefschrift). Budapest 1928.

Storia delle parole marinaresche italiane passate in francese. Contributo storico-linguistico all'espansione della lingua nautica italiana. Firenze, Leo Olschki 1939.

Handboek tot de Romaanse taalkunde. 's-Hertogenbosch, L.C.G. Malmberg 1956. (Italiaanse vertaling: Manuale di Linguistica Romanza. Firenze, Leo Olschki 1959; 1975³.

Spaanse vertaling: Manual de Lingüística Románica. Madrid, Aguilar 1963; Madrid 1977³. Duitse vertaling: Handbuch der romanischen Sprachwissenschaft. München, Hueber Verlag 1968.)

Prestito, espansione e migrazione dei termini tecnici nelle lingue romanze e non romanze. Problemi, metodo e resultati. Firenze, Leo S. Olschki 1965.

Artikelen

A neolinguista iskola, in Magyar Nyelv, xxv, 1929, p.204-210.

Contributo alla storia delle parole francesi di origine italiana, in Archivum Romanicum, xv, 1931, p.449-479. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Profilo storico-linguistico dell'influsso del lessico nautico italiano su quello francese, in Archivum Romanicum, xvl, 1932, p.255-271; in Revue de Linguistique Romane, ix, 1933, p.320-335 (Troisième Congrès International de Linguistique Romane). (Opgenomen in Prestito. 1965.)

La forza di espansione della lingua italiana. Discorso pronunziato per l'inaugurazione dei corsi di filologia italiana e spagnuola all'Università Cattolica Carlo Magno di Nimega, martedi 15 novembre 1932. Nijmegen/Utrecht, N.V. Dekker & Van de Vegt en J.W. van Leeuwen 1932. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Beiträge zur französischen Wortgeschichte, i, in Zeitschrift für französische Sprache und Literatur, lvii, 1933, p.1-19. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Nochmals fr. nervin, in Zeitschrift für französische Sprache und Literatur, lviii, 1934, p.156-159. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Beiträge zur französischen Wortgeschichte, ii, in Zeitschrift für französische Sprache und Literatur, lviii, 1934, p.448-481. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Fr. marsolin, marzolin, marsoleau, in Archivum Romanicum, xviii, 1934, p.471-472.

Nachtrag zu galie, galee, galère, in Zeitschrift für französische Sprache und Literatur, lix, 1935, p.341-342. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Beiträge zur französischen Wortgeschichte, iii, in Zeitschrift für französische Sprache und Literatur, lx, 1936, p.155-164. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Taalkunde, geschiedenis en aardrijkskunde, in Annalen van de Vereeniging tot het Bevorderen van de Beoefening der Wetenschap onder de Katholieken in Nederland, xxxi, 1939, p.181-196.

Contribution a l'étude du lexique français, in Le Français Moderne, viii, 1940, p.133-142; 249-256; 351-353. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Bijdrage tot de studie van de Nederlandsche woorden in het Fransch, in Neophilologus, xxvii, 1941, p.7-10. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Voguer, in Neophilologus, xxvii, 1942, p.183-185. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

[p. 267]

De dichtertaal van Pascoli en Leopardi, in Neophilologus, xxvii, 1942, p.110-115.

Nieuwe onderzoekingen over Nederlandsche woorden in Romaansche talen. Methode. Resultaten. Nijmegen/Utrecht 1947 (rede).

Recherches sur l'histoire et les origines du lexique roman, in Neophilologus, xxxii, 1948, p.3-11. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Over gemene zelfstandige naamwoorden in de Romaanse talen afkomstig van Vlaamse en Nederlandse eigennamen, in Handelingen van het xviiie Vlaamse Filologencongres (Gent, 19-21 april 1949), p.144-148.

Noms de villes et de provinces flamands et néerlandais devenus noms communs dans les langues romanes, in Estudios dedicados a Menéndez Pidal, i, Madrid l950, p.165-194. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

El castellano holán que no viene de Holanda, in Clavileño, ii, 1951, p.39.

Mots créés, mots empruntés et curiosités lexicologiques, in Revista Portuguesa de Filologia, iv, 1951, p.269-309. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Fr. gouffre, golfe. Note méthodologique, in Revista Portuguesa de Filologia, vii, 1954, p.1-15. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Les problèmes de l'emprunt et les relations qui ont existé entre la Péninsule Ibérique et les Pays-Bas (Flandre et Hollande), in Revista Portuguesa de Filologia, vi, 1954, p.235-273. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Gouffre-golfe ou golfe-gouffre?, in Le Français Moderne, xxiv, 1956, p.139-141.

Etymologie organique, in Revue de Linguistique Romane, xxi, 1957, p.94-105. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

It. Caravella, in Bolletino dell'Atlante Linguistico Mediterraneo, i, 1959, p.179-183. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Le bilinguisme et le mécanisme de l'emprunt, in Revue de Linguistique Romane, xxiv, 1960, p.1-19. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

La place du vocabulaire technique dans le Thesaurus de la langue française, in Lexicologie et Lexicographie Françaises et Romanes. Actes du Colloque International du Centre National de la Recherche Scientifique (Strasbourg, 12-16 Novembre 1957), Paris 1960, p.185-194. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Osservazioni metodologiche sui termini nautici turchi provenienti dell'Italia, in Romanische Forschungen, lxxiii, 1961, p.85-131. (Opgenomen in Prestito. 1965.)

Emprunt et termes techniques, in Actas do ix Congresso Internacional de Linguística Românica, Tomo i (Boletim de Filologia, xviii, 1959), Lisboa 1961, p.295-300.

I problemi dell'espansione della lingua nautica veneziana con particolare riguardo all'oriente balcanico, in Bolletino dell'Atlante Linguistico Mediterraneo, 4, 1962, p.13-20.

S'arrasser, in Revue de Linguistique Romane, xxvi, 1962, p.163-164.

Il latino volgare come esempio di protolingua, in Atti del iv Convegno Internationale di Linguisti, Milano 1965, p.15-33.

Italianismi francesi adattati diventate italianismi crudi, in Omagiu lui Alexandru Rosetti la 70 de ani, Bucuresti 1965, p.989-991.

I problemi dei termini nautici turchi di origine italiana, in Bolletino dell'Atlante Linguistico Mediterraneo, 10-12, 1968-1970, p.263-269.

[p. 268]

Italianismi in un trattato di nautica francese del Cinquecento, in Studi linguistici in onore di Vittore Pisani, Brescia 1969, p.1033-1041.

Le structuralisme américain et sa théorie des morphèmes envisagés sous l'angle de la linguistique romane, in Actas del xi Congreso Internacional de Lingüística y Filología Románicas (Madrid 1965), c.s.i.c., Madrid 1969, p.1405-1412.

Français frise, espagnol frisa, in Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Literaturen, 205, 1969, p.376-378.

Fr. bonace, bonasse, in Mélanges de linguistique et de philologie romanes dédiés à la mémoire de Pierre Fouché (1891-1967), Paris, Editions Klincksieck 1970, p.45-49.

L'etimologia di avaria. (Colonizzazione nel Mediterraneo e contatti con altri mari), in Bolletino dell'Atlante Linguistico Mediterraneo, 13-15, 1971-1973, p.393-397.

In margine al nuovo Glossaire nautique dello Jal, in Bolletino dell'Atlante Linguistico Mediterraneo, 13-15, 1971-1973, p.665-672.

Contributo ai portoghesismi nel Diario di Cristoforo Colombo, in Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Literaturen, 208, 1972, p.49-60.

Relaciones antiguas entre España y los Países Bajos y problemas de los préstamos holandeses (flamencos) en castellano, in Revista de Filología Española, lv, 1972, p.233-242.

Sobre la penetración de hispanismos en napolitano e italiano, in Revista de Filología Española, lvii, 1974-75, p.65-78.

Jábega [Spaanse vertaling van de p.313-318 van Storia (1939)] in Revista de la Diputación Provincial de Málaga, Málaga 1976, p.71-74.

La traduzione come criterio del prestito dei termini tecnici, in Studi italiani di linguistica teorica ed applicata, vi, 1977, p.59-73.

Saggio sugli iberismi in Pigafetta, in Actas del v Congreso Internacional de Estudios Lingüísticos del Mediterráneo, Málaga 1977, p.57-67.

Etimología del español ‘agolar’, con un ensayo sobre la terminología náutica de Eugenio de Salazar, in Boletín de la Real Academia Española, lviii, 1978, p.25-45.

Ballestriglia. (Origine e storia linguistica di uno strumento), in Lingua Nostra, xl, 1979, p.1-5.

Un episodio linguistico ispano-portoghese e la scoperta dell'America, in Stimmen der Romania. Festschrift für W. Theodor Elwert, Wiesbaden 1980, p.671-679.

Il posto eminente di Genova medievale nel campo dei termini tecnici, in Studi Mediolatini e Volgari, xxvii, 1980/1981, p.233-241.

Alcuni problemi dell'espansione dei termini nautici genovesi di origine bizantina, in Biblios, lvii, 1981, p.235-239.

Il nome di città inglese Stamford e l'ait. stanforte, afr. estanfort, asp. estanfort(e), (e)stamfort, in Scritti linguistici in onore di Giovan Battista Pellegrini, Pisa, Pacini Editore 1983, p.1031-1040.

El nombre y los productos de la ciudad de Bagdad en las lenguas románicas, in Philologica Hispaniensia, in honorem Manuel Alvar, ii, Lingüística, Madrid, Gredos 1985, p.641-644.

Boekbesprekingen in Archivum Romanicum, xiv, 1930; xvii, 1933; xviii, 1934; xix, 1935. Cultura Neolatina, xxii, 1962. Le Français Moderne, xxv, 1957. Levende Talen, 1953. Lingua Nostra,

[p. 269]

xl, 1979. Museum (Leiden), 43, 1935/1936; 44, 1936/1937; 45, 1937/1938; 46, 1938/1939; 47, 1939/1940; 48, 1940/1941. Neophilologus, xxxiii, 1949; xlii, 1958; xliv, 1960. Orbis, ix, 1960; xiii, 1964. Revista Portuguesa de Filologia, vii, 1956. Revue Internationale d'Onomastique, xv, 1963. Romanistisches Jahrbuch, x, 1959. Studi italiani di linguistica teorica ed applicata, i, 1972. Vox Romanica, i, 1936. Zeitschrift für französische Sprache und Literatur, lix, 1935. Zeitschrift für romanische Philologie lvi, 1936; lx, 1940; lxxiv, 1959.