Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1987

[p. 84]

Hendrik Houwens Post
Soerakarta 18 september 1904 - Utrecht 1 september 1986

Hendrik Post werd geboren als jongste kind van de rubberplanter Albert Egges Post en van Johanna Wilhelmina Gerardina Veerman. Zijn vader, zoon van een Gronings plattelandsarts, had de medische studie afgebroken, en was op Java in de cultures gegaan. Zijn moeder was van Euraziatische afkomst. Zeven weken na zijn geboorte werd er voor de kleine Hendrik een rekest tot naamsverdubbeling ingediend. Vanaf 13 mei 1906 mocht hij zich Hendrik Houwens Post noemen.

Voor een Europese opvoeding werd hij in 1911 door zijn vader naar Nederland gebracht. Hij kwam in de kost bij de heer Wartena, leraar oude talen aan het gymnasium te Groningen, en later rector van het gymnasium te Winschoten. Houwens Post volgde het lager onderwijs te Groningen en Winschoten, en het gymnasium te Winschoten. In de zomervacanties van 1920, 1921 en 1922 maakte hij reizen naar Frankrijk, Duitsland en Engeland. In juni 1923 slaagde hij voor zijn eindexamen. Aansluitend studeerde hij romanistiek aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Het candidaatsexamen werd afgelegd in oktober 1926, en het doctoraalexamen in maart 1929. Iedere zomer reisde hij naar het buitenland, voornamelijk naar Frankrijk.

Van 1929 tot 1931 was Houwens Post leraar Frans aan de Rijks-hbs in Ter Apel. In die tijd begon hij aan zijn dissertatie te werken, en om haar te voltooien nam hij ontslag. Op 24 september 1932 promoveerde hij te Groningen op het proefschrift La société des nations de l'Abbé de Saint-Pierre. Na een tijd ambteloos in Den Haag en Parijs te hebben doorgebracht, vertrok hij begin 1934 naar Nederlands Oost-Indië. Daar vond hij een baan als leraar Frans aan de Gouvernements-hbs te Soerabaja.

Na een korte periode in Batavia reisde hij in 1936 naar Nederland terug om aan de Rijksuniversiteit van Utrecht Indisch Recht te gaan studeren. Hij had een afkeer van het leraarschap gekregen en hoopte mettertijd als ambtenaar bij het Binnenlands Bestuur in Indië aangesteld te kunnen worden. In oktober 1937 legde hij het candidaatsexamen af, en in juli 1940 behaalde hij de meesterstitel. Maar inmiddels was Nederland door de Duitsers bezet, zodat er van uitzending naar Indië geen sprake meer kon zijn. Voor zijn broodwinning was hij opnieuw op het leraarschap aangewezen. Hij vond een betrekking in Breda, waar hij tot 1956 als leraar Frans

[p. 85]

aan het Gemeentelijk Gymnasium verbonden zou blijven.

De droge feiten uit het voorgaande kunnen aangevuld worden met mondelinge informatie van personen die hem in die tijd gekend hebben. Het zevenjarig knaapje, dat ver van zijn familie in een Gronings kostgezin was ondergebracht, werd daar door andere kostjongens intens getreiterd. Als beginnend leraar in Ter Apel had hij grote ordeproblemen. Weldra droeg hij de bijnaam ‘How is it Possible’. Als Indische jongen kon hij zich moeilijk in het Groningse milieu handhaven.

Daar Houwens Post zich voor het Euraziatische bloed van zijn moeder schaamde, ging hij ertoe over zich ultra-Europees te gedragen, en ultrahoog Nederlands te spreken. Daarmee maakte hij zich onmogelijk. In de jaren vlak voor de Tweede Wereldoorlog had men te Batavia een door de toenmalige Italiaanse regering krachtig gesteunde afdeling van Dante Alighieri. Houwens Post werd er lid van, gaf er Italiaanse lessen, en regisseerde er enkele toneelstukken. Dáár kon de jonge Doctor in de Romaanse Letteren als Europees cultuurdrager schitteren. Maar na zijn terugkeer in Nederland hervatte hij in Utrecht het bestaan van hospitabewoner. Omdat hij ongehuwd bleef en niet in staat was zelfstandig een huishouding te voeren, zou hem tot zijn dood het lot van kamerhuurder beschoren blijven.

Nadat hij in de zomervacantie van 1921 bij een antiquaar op de Hausvogteiplatz in Berlijn het boek Metoula Sprachführer für Portugiesisch had gekocht, was hij met de bestudering van het Portugees begonnen. Tijdens zijn rechtenstudie in Utrecht had hij vanaf 1938 aan de Universiteit van Amsterdam de Portugese colleges van de Lusitanist dr. M. de Jong gevolgd. In de zomer van 1939 had hij voor het eerst Portugal bezocht, en sindsdien wist hij zich voor de bestudering van de taal en de cultuur van dat land voorbestemd en uitverkoren. Die mening was niet op rationele maar op intuïtieve basis gegrond.

Ieder mens leidt naast zijn werkelijke leven een fantasiebestaan. In een levensbericht blijft de droomwereld meestal verzwegen, maar zodra zij het reële leven gaat beïnvloeden, behoort dat vermeld te worden. Houwens Post had genoeg Indische trekken om er een sterk magisch-mystieke instelling op na te houden, die aan enkele familielegendes een veelbetekenend reliëf verlenen.

Legende een laat zijn moeder afstammen van een Bretonse, en dus Keltische grootvader, Riesz geheten, die na de Napoleontische tijd naar Indië was gekomen, en in het koloniale leger tot generaal was opgeklommen.

[p. 86]

Deze man zou gehuwd geweest zijn met een Chinese prinses, die als kind door toedoen van Riesz' troepen tijdens een veldtocht bij Bandjermasin op Borneo wees was geworden. Het is echter bekend dat generaal Riesz afstamde van een houtvester uit Hessen, en dat hij als militair nooit bij acties op Borneo betrokken is geweest.

Legende twee vermeldt dat Houwens Post op vierjarige leeftijd met zijn vader een kampong bij Depok op West-Java heeft bezocht, die door de afstammelingen van Portugezen bewoond zou zijn. Daar zou hij voor het eerst (Creools-)Portugees hebben gehoord, wat zo'n onuitwisbare indruk op hem maakte, dat het hem later tot de wetenschappelijke bestudering van het Portugees zou brengen. Het is echter bekend dat de zo genaamde ‘Kampong Portugis’ bij Depok bevolkt werd door gekerstende en Maleis sprekende Balinezen.

Legende drie vermeldt dat Houwens Post in de periode die hij van 1934 tot 1936 op Java doorbracht, de Hindoetempel Boroboedoer bij Jogjakarta heeft bezocht, waar hij in een visioen van Boeddha de opdracht kreeg zich tot Eurosatva te ontwikkelen, een profeet van het Europeanisme.

Legende vier vermeldt dat Houwens Post tijdens zijn eerste bezoek aan Lissabon in de zomer van 1939 tot het inzicht kwam dat hij in een vorig leven een zestiende-eeuwse Portugees moest zijn geweest. In Lissabon herkende hij de zestiende-eeuwse paleizen, hij wist er de weg, en de taal hoefde hij zich alleen maar te herinneren.

Zijn Europeanisme en zijn Lusitanisme raakten sindsdien verstrengeld, en vonden een gemeenschappelijke basis in het Keltisme. In het vóór-Christelijke Europa waren het immers de Kelten geweest die hun Druïdische cultuur over het hele continent hadden verspreid. Die oude pan-Europese Keltische cultuur, waar Houwens Post zich door de vermeende Bretonse herkomst van overgrootvader Riesz in hoge mate mee verwant voelde, had zich ook sterk in Portugal gemanifesteerd, en nog veel krachtiger in het Spaanse Galicia. In later tijden hadden de Germaanse Zwaben een diep stempel op dat gewest gedrukt. Uit Galicia stamde de familie van de zestiende-eeuwse Portugese dichter Luis Vaz de Camoẽs, dus evenals Houwens Post, een gegermaniseerde Kelt en aanhanger van het pan-Europese Keltisme. De verwoording van die gewaagde theorie is terug te vinden in Houwens Posts onuitgegeven geschriften Félicien en Un voyage au Portugal. Enkele citaten uit laatstgenoemde titel kunnen het racistische karakter van die leer toelichten: ‘Encore aujourd'hui le Portugais est extrêmement dolichocéphale, en comparaison avec les mésocéphales et les bra-

[p. 87]

chycéphales du continent castillan. Les Portugais s'en enorgueillisent, aussi de leur stature supérieure du corps, bien que leurs jambes soient plus courtes que celles de leurs voisins espagnols. [...] 600 ans avant Jésus-Christ les Celtes ont envahi la partie occidentale de la péninsule [Ibérique] et y en fait épanouir leur culture comparable à celle des Bretons, des Britaniques celtes, des Irlandais, des Écossais et des Gallois. C'étaient des Lusitaniens. [...] En Portugal, le fonds germanique suève explique pourquoi surtout dans le nord, en rencontre encore aujourd'hui des types purement germaniques, aux cheveux blonds et aux yeux bleus, surtout parmi les femmes, qui gardent toujours mieux les traits ataviques que les hommes, mais aussi parmi les hommes on trouve la haute stature des germaniques. [...] Les Lusiades: c'est une épopée nationale, la seule grande épopée européenne, à la glorification de l'Europe de la Renaissance, dans ses relations avec l'Outre-Mer, le poème héroïque des hommes aux yeux clairs en face des hommes aux yeux noirs, c'est-à-dire dans leurs rapports avec les Nègres, les Indiens du Brésil, les Hindous et les Indonésiens.’

Toen Houwens Post in de zestiende eeuw in Lissabon leefde, had hij Camoẽs persoonlijk ontmoet. Door hun gemeenschappelijke ethnische en filosofische basis was de gereïncarneerde twintigste-eeuwse Eurosatva kosmisch voorbestemd de exegeet en propagandist van de Portugese dichter te worden. Hij hoefde maar in zijn herinnering af te dalen om Camoẽs te zien en te horen. Bij het schrijven van zijn meest omvangrijke boek Het heroïeke leven van Luís Vaz de Camoëns zou hem dat zeer te stade komen. Op p.91 leest men de volgende beschrijving van de door hem zelf aanschouwde Germaans-Keltische gestalte van zijn zestiende-eeuwse tijdgenoot: ‘Nu moet men zich Camoëns niet voorstellen als een geleerde die zich opsloot met zijn boeken. Hij was jong en genoot op zijn eigen jeugdige manier met vrienden en studiegenoten van het volle leven. Hoewel eerder klein dan lang van gestalte, was hij goed gebouwd. Men moet zich hem voorstellen als een slanke jongeman met brede schouders, een hoog en breed voorhoofd met blauwe ogen, vlammend rossig-blond haar en een opkomende rossige baard, die de Portugezen in die eeuw lieten groeien. Zo werd hij ook op oudere leeftijd met een welverzorgde ringbaard afgebeeld.’

Gedurende de Tweede Wereldoorlog hield Houwens Post zich vooral bezig met de bestudering van het oeuvre van Camoẽs en het schrijven van diens biografie. Voor het volgen van de Portugese colleges had hij een editie van de Lusíadas moeten kopen, maar in de oorlogsjaren was het hem onmogelijk de tekst van Camoẽs' lyrische gedichten aan te schaffen. Dus

[p. 88]

copieerde hij die in zes dikke cahiers van elk tachtig bladzijden uit een exemplaar der Hamburgse editie van 1834 van de Obras completas, dat hij uit de Utrechtse universiteitsbibliotheek geleend had.

Behalve met Camoẽs heeft Houwens Post zich in deze periode ook onledig gehouden met het vertalen van de Profetieën van Nostradamus, die in 1941 onder het vertalerspseudoniem W.L. Vreede in Den Haag verschenen.

In de oorlog moest Houwens Post als leraar Frans pas op de plaats maken in Breda. Hij voelde zich echter niet gelukkig in die functie. In het najaar van 1946 deed hij een poging via het Institute of International Education in New York een studiebeurs voor de Verenigde Staten te krijgen. Maar de poging mislukte, en vooralsnog moest hij zich tevreden stellen met een Portugese zomercursus in 1948 aan de Universiteit van Coimbra. Hoewel Houwens Post als Lusitanist amateur-autodidact was, verstoutte hij zich een privaatdocentschap in de Portugese taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit van Utrecht aan te vragen. De Coimbraanse zomercursus was zijn voorbereiding op die functie, die hij met ingang van het studiejaar 1948-1949 in deelbetrekking begon te vervullen. Op 18 oktober 1948 hield hij in Utrecht zijn Openbare Les, uiteraard over Camoẽs.

In 1950 verscheen bij Van Oorschot te Amsterdam Het heroïeke leven van Luis Vaz de Camoëns, een subjectief, dithyrambisch en imperialistisch werk, waarin vol bewondering gesproken wordt over Portugals verheven roeping met innig vroom gemoed Mohammedanen en Heidenen te kerstenen. In de woorden van Houwens Post koesterde Camoẽs de volgende opvatting over zijn taak als koloniaal soldaat (p.124-125): ‘Deze vesting moest tot elke prijs voor het land behouden blijven, als eeuwigdurend symbool van wat het Christendom vermocht tegen de Islam. Daarvoor had hij zijn eigen beste bloed veil, wijl het hier een metaphysische taak en een levende nationale traditie gold. Hij tesamen met alle edellieden uit zijn natie, hadden dit als hoogste roeping: zij waren immers soldaten Gods! Bij deze gedachte zal de dichter de huivering gevoeld hebben, die de beste individuen van een koloniserende natie ondervinden, wanneer ze zich op koloniale bodem bevinden: ze voelen, dat zij een sociale en bovenzinnelijke taak hebben uit te voeren.’ Door het boek verspreid kan men een weelderige verzameling van dergelijke citaten aantreffen, waarin de auteur steeds zijn persoonlijke opvattingen onder woorden brengt.

Het heeft Houwens Post zeer gespeten dat dit werk weinig reacties opriep. In de pers werd er ternauwernood aandacht aan besteed. De Gro-

[p. 89]

ningse hispanist G.J. Geers besprak het in Vrij Nederland van 19 mei 1951. Hij was er niet geestdriftig over, en kon lang niet alle meningen van de auteur onderschrijven. Hij vond Houwens Post een slecht psycholoog en een uiterst slordig stilist. De zuinige conclusie van zijn bespreking luidde: ‘Doch hij levert de materialen voor anderen die het portret willen verscherpen.’

In de naoorlogse jaren werden er aan de faculteit der letteren aan de Rijksuniversiteit van Utrecht plannen gesmeed om ter compensatie van het verlies van Nederlands Oost-Indië te komen tot de oprichting van een ook voor het bedrijfsleven interessant, op Latijns Amerika georiënteerd instituut. In 1951 werd daar het Spaans Instituut opgericht met de hoogleraar C.F.A. van Dam als directeur, en Prins Bernhard als beschermheer. Gezien het economische belang van Zuid-Amerika's grootste land, het Portugeestalige Brazilië, kon aan dat jonge instituut het onderwijs van het Portugees niet gemist worden. Nederlands beste Lusitanist, dr. M. de Jong, was voor Utrecht onbereikbaar, zodat men ertoe overging de ter plaatse reeds aanwezige privaatdocent Houwens Post uit te nodigen voor het geven van Portugese colleges. Met ingang van september 1952 kreeg hij de leeropdracht voor Portugese taal- en letterkunde. De naam van het Spaans Instituut werd daarop in januari 1955 gewijzigd in Spaans, Portugees en Ibero-Amerikaans Instituut, en in 1956 werd Houwens Post in volledige aanstelling bevorderd tot bijzonder hoogleraar aan de Rijksuniversiteit van Utrecht in de Portugese taal- en de Portugese en Braziliaanse letterkunde.

Omdat er vrijwel geen Portugese leermiddelen voor Nederlanders bestonden zette Houwens Post zich in de beginjaren van zijn Utrechtse loopbaan aan het schrijven van zulk materiaal. Een idioomboekje verscheen in 1952, een bewerking van de Portugese grammatica van Van der Kemp en Van Wijk in 1953, eveneens in 1953 een lijst van vervoegde Portugese werkwoorden, en een eigen Portugees taalboekje in 1958. Daarnaast besteedde hij zijn tijd aan de voorbereiding van colleges in de Portugese en Braziliaanse letterkunde, die herhaaldelijk uitmondden in artikelen over lievelingsschrijvers als Gil Vicente, Camoẽs, en Machado de Assis. Houwens Post baseerde zich daarbij veelal op algemeen erkende standaardwerken van auteurs als Jacob Burckhardt, Johan Huizinga, Marcel Bataillon, Johan Brouwer en de Franse existentialisten, wier principes hij vervolgens in voortrekkersfunctie in de Portugese en Braziliaanse literatuur terugvond. De achterliggende idee was steeds dat de Portugese taal en de

[p. 90]

Portugeestalige literaturen en culturen superieur aan alle anderen zijn, maar uit laakbare nalatigheid ten onrechte onbekend zijn gebleven. ‘Ik ben allang gewend aan het misprijzen van Portugees als wereldtaal. Men toont alleen maar daarmee zijn eigen barre onwetendheid: een taal die door 100 miljoen Brazilianen en door 20 miljoen Portugezen overal op de wereld wordt gesproken met een eigen cultuur, die veel genuanceerder is dan het Spaans en de Spaanse cultuur.’ (Brief 12-2-1974.) ‘Het is jammer dat Portugees niet meer gelezen wordt, want dan zou men weleens tot de ontdekking komen dat deze taal en letterkunde vaak universeler zijn dan menig boek in een of andere wereldtaal.’ (Brief 1-1-1978.)

Tot 1969 was de hispanist C.F.A. van Dam de directe chef van Houwens Post. De ambitieuze Van Dam stond voortdurend op hoge tenen naar De Deftigheid te reiken, zodat hij zijn instituut wagenwijd openzette voor edelen, grootindustriëlen, diplomaten en bankiers. In dat milieu viel de enigszins ontactvolle Houwens Post volmaakt uit de toon.

Omdat Houwens Post er al snel achter was gekomen dat zijn Portugese handboekje van 1958 niet aan de eisen van een universitair leerboek voldeed, begon hij in 1959 aan het schrijven van een Portugese grammatica, in de veronderstelling dat hij aan een Absoluut Standaardwerk arbeidde. In 1969 diende hij bij de Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek een subsidie-aanvraag voor publicatiekosten in. Bij die gelegenheid gaf hij de volgende omschrijving van zijn manuscript: ‘Deze grammatica werd geschreven van juli 1959 tot 1969. Tot nu toe is er nog nooit een volledige grammatica van het Portugees in enige West-Europese taal verschenen. In Nederland verschenen er slechts enige school-grammatica's, o.a. van mij zelf. Dit werk zal ongeveer 750 à 800 bladzijden in 4^o omvatten. De laatste min of meer alle onderwerpen omvattende spraakkunst van Joseph Dunn dateert van 1930, is volkomen achterhaald ook wat de spelling betreft, en is bovendien uitverkocht. Deze mijn grammatica omvat ook de afwijkingen van het Braziliaans Portugees.’ Op grond van een negatief rapport van een te hulp geroepen deskundige weigerde zwo echter subsidie te verlenen. Houwens Post liet daarop de tekst in het Engels vertalen, met de bedoeling de grammatica te laten verschijnen in de reeks Janua Linguarum bij de Haagse uitgever Mouton. In een brief van 21 februari 1973 schreef hij mij: ‘De grammatica heb ik gisteren bij Mouton ingeleverd. Het is een zuiver Descriptive Grammar of the Portuguese Language, zonder oefeningen etc. Alle voorbeelden, meest uit de beide literaturen genomen (Braziliaans en Portugees), zijn oefeningen op zichzelf met

[p. 91]

een zekere normatieve strekking, al is de taal weinig gestandaardiseerd, want ik geef noch regels noch uitzonderingen, alleen algemeen gangbare normen met veel noten, waarin de norm steeds weer tot nul wordt gereduceerd of bijna tot nul. Dit maakt de zaak weliswaar niet overzichtelijker, maar ik ben bezig de Index samen te stellen, die uitgebreid is, zodat men de use of de no use kan naslaan. Daarmee meen ik voldoende tegemoet te komen aan de bezwaren die een dergelijke Grammatica heeft. Men beschouwe het als een naslagwerk, als een - naar ik meen - vrij volledige radiografie van de taal, zoals die in beide landen door volk zowel als door schrijvers wordt gebezigd. Het is een monnikenwerk geweest, waaraan ik van juli 1959 tot nu toe in al mijn verloren ogenblikken bezig ben geweest. Ik draag het op aan de gehele Portugese Natie. Ik hoop nu maar dat het genoemde volk het niet afwijst.’ Maar ook ditmaal werd het manuscript afgewezen. Teleurgesteld heeft Houwens Post het in acht volumes gebonden manuscript in de bibliotheek van het Spaans, Portugees en Ibero-Amerikaans Instituut in Utrecht gedeponeerd.

Bij het bereiken van de zeventig-jarige leeftijd werd Houwens Post met ingang van 1 oktober 1974 eervol ontslag verleend. Hij is zich toen intensief gaan bezig houden met het concipiëren van een Franstalige roman Félicien van Ranelagh, européen. Bij de bestudering van het oeuvre van de Portugese dichter Fernando Pessoa had hij het principe der heteroniemen ontdekt. Het Novo Dicionário da Língua Portuguesa van Aurélio Buarque de Holanda Ferreira geeft de volgende definitie van het in Nederland weinig bekende begrip heteroniem: ‘Een andere, bedachte naam die een schrijver aan sommige van zijn werken geeft, waarbij hij aan de door hem gecreëerde auteur eigen literaire kwaliteiten en eigenschappen toekent die verschillen van die van de schepper.’ Ook Houwens Post had een aantal heteroniemen in zichzelf ontwaard, waarvan zijn super-ego Félicien van Ranelagh de belangrijkste was. Deze persoon met zijn Keltische achternaam was evenals zijn schepper in Indië geboren. Félicien bezat alle eigenschappen die Houwens Post graag zelf had willen hebben: hij was universeel, elegant, sportief en dolichocefaal. In de roman houden de beide personages, Félicien en Houwens Post onder het pseudoniem Anatole, lange gesprekken over de toekomst van een Verenigd Europa als culturele eenheid op Keltische basis. Ook zitten er vele elementen uit Houwens Posts eigen levensgeschiedenis in verwerkt. Het werd in het Frans geschreven, want zo hoopte de auteur een groot publiek te bereiken. De onvoltooide, in vijftien dunne schoolschriften genoteerde kladversie werd onlangs in het Uni-

[p. 92]

versiteitsmuseum te Utrecht gedeponeerd.

Naast zijn werkzaamheden in Utrecht was Houwens Post van 1954 tot 1959 voorzitter van het Centro Cultural Holanda-Portugal-Brasil in Den Haag, en gaf hij van 1956 tot 1970 colleges Portugees aan de Landbouwhogeschool te Wageningen. Wegens zijn grote verdiensten voor de vereniging werd hem in april 1985 het erelidmaatschap van het Centro Cultural verleend. Bij die gelegenheid sprak Houwens Post een rede uit over De studie van de taal en de cultuur van Portugal sedert de zeventiende eeuw in Nederland.

Aan de Rijksuniversiteit van Utrecht heeft Houwens Post weinig bijvakstudenten, zeer weinig hoofdvakkers, en geen promovendi gehad. Wie zijn karakter verdroeg hield de studie vol, anderen verlieten hem voortijdig. Want hij kon niet luisteren, was over-enthousiast voor zijn vak, en verpletterde zijn toehoorders onder gloedvolle monologen. Niet voor niets had hij in de Openbare Les van 1957 zijn onderwijsideaal aldus geformuleerd: ‘Doordringt U steeds van de zeer grote schoonheid en de bijzondere oorspronkelijkheid in de gedachten en de gevoelens der literaire en andere artistieke uitingen van dit edel-begaafde Lusitaanse volk. Gij zult ruimschoots beloond worden voor alle moeite die Gij er aan geeft.’

Wie in de Nederlandse Lusitanistiek kwam bovendrijven kon rekenen op zijn steun en warme belangstelling. Als er buiten Utrecht een nieuwe universitaire voorziening voor het Portugees of Braziliaans werd opgericht, zond hij daar prompt de overdrukken van al zijn artikelen heen, en de doubletten waar zijn eigen Instituutsbibliotheek op dat moment over beschikte. Wie van student tot collega evolueerde ontving zijn onvoorwaardelijke sympathie, al was die vaak bevoogdend. Vol waardering schreef hij in de laatste brief die ik van hem ontving, van 16 mei 1986, over onze collega August Willemsen, bij diens voordracht als lid van de Maatschappij: ‘Zeer terecht, want hij heeft de beide Lusitaanse letterkundes meer toegankelijk gemaakt bij het Nederlandse publiek dan wij docenten in die taal en letterkunde die ‘ex cathedra’ de wereld kond doen hoe belangrijk die taal en die cultuur zijn, maar als verloren stemmen in de woestijn. Maar in de woestijn klinkt het roepen toch ook goed.’

Zo was prof. dr. mr. Hendrik Houwens Post in zijn laatste levensfase tot mildheid gekomen, en kon hij ten volle aanspraak maken op het affectieve element in zijn titel. Want bijzonder is hij zeer zeker geweest, als hoogleraar en als mens.

Leiden, mei-juni 1987

B.N. Teensma

[p. 93]

Voornaamste geschriften

La société des nations de l'Abbé de Saint-Pierre. Amsterdam 1932. (Dissertatie.)

La glorieuse folie de l'Abbé de Saint-Pierre. Parijs/Groningen 1933.

Franse vertaling van De jure praedae van Hugo de Groot.

Manuscript 193?. (Bibliotheek Vredespaleis Den Haag.)

Bergson, De philosophie der intuitie. Den Haag 1940.

Montesquieu en de Westerse geest. Den Haag 1941.

L'origine germanique du mot et de l'institution de ‘Hermandad’ en Espagne. In Neophilologus, 26, 1941.

De profetieën van Nostradamus. Nederlandsche vertaling, voorafgegaan door een levensschets en een inleiding, en van aantekeningen voorzien door W.L. Vreede (pseudoniem van H. Houwens Post). Den Haag 1941 (derde druk, Amsterdam 1981).

Democratie op kwalitatieve grondslag (met H.J. Kolkman en Johanna C. Hudig). Den Haag 1945.

Luiz de Camoẽs, 1524-1580, dichter van Voor-Indië en de Indische Archipel. In Het Baken, Onafhankelijk Orgaan voor Principiële Voorlichting, 2, 1946.

Jules Michelet (1798-1874) en de Romantiek. In Het Baken, 2, 1946.

Het leven van den vernuftigen ridder Don Miguel de Cervantes Saavedra. Den Haag 1947.

Culturele stromingen en intellectuele invloeden der Renaissance in het werk van Luis de Camoẽs. Groningen/Batavia 1948. (Openbare Les.)

Het heroïeke leven van Luís Vaz de Camoëns, Portugees renaissancedichter en avonturier, 1524-1580. Amsterdam 1950.

Palavras e expressões portuguesas da língua cotidiana. Portugese woorden en uitdrukkingen uit de dagelijkse spreektaal. Den Haag 1952.

D.W.A. van der Kemp en H.L.A. van Wijk, Portugees-Braziliaanse spraakkunst voor Nederlanders, met oefeningen en lectuur. Derde herziene en verkorte druk, bewerkt door H. Houwens Post. Den Haag 1952.

Hélio A. Scarabôtolo. Beknopte geschiedenis van de Braziliaanse letterkunde. Uit het Portugees vertaald door H. Houwens Post. Amsterdam 1952.

De etymologie van de stadsnaam Breda. In De Oranjeboom, 6, 1953.

Het Portugese werkwoord. Lijst van vervoegde Portugese werkwoorden. Den Haag 1953.

Het Portugees van Brazilië. Utrecht 1957. (Openbare Les.)

Brazilië, een eigen stem in de literatuur. In Elseviers Weekblad, 19 oktober 1957.

Gesproken Portugees. Handboekje voor de moderne Portugese omgangstaal. Den Haag 1958.

O Português do Brasil In Revista de Portugal, sér. a, 23, 1958.

Fernando Pessoa, een Portugese pendant van Apollinaire. In Nieuwe Rotterdamse Courant, 15 augustus 1958.

Machado de Assis. In Nieuwe Rotterdamse Courant, 27 september 1958.

Joaquim de Carvalho. In Nieuwe Rotterdamse Courant, 30 mei 1959.

As relações marítimas entre Portugueses e Holandeses na Idade-Média. In Olísipo, 23, 1960.

A little known source of The Lusiads. Groningen 1960.

Eine wenig bekannte Quelle der ‘Lusiaden’. In Aufsätze zur Portugiesischen Kulturgeschichte, 1, 1960.

João Huyghen van Linschoten, administrador da casa do arcebispo de Goa e espião da Holanda, 1583-1587. In Ocidente, 58, 1960.

[p. 94]

A terminologia portuguesa ou aportuguesada do ‘Itinerario, viagem ou navegação à India Oriental ou Portuguesa’ de João Huyghen van Linschoten, 1563-1611. In Revista de Portugal, sér. a, 25, 1960.

W. Ph. Coolhaas, As notícias neerlandesas mais antigas dos Baixos de Pero dos Banhos e das Chagas. Vertaald door H. Houwens Post. In Studia, 5, 1960.

L'auteur brésilien Machado de Assis et le mythe de Sisyphe. In Annali dell'Instituto Universitario Orientale, sezione romanza, 2, 1961.

Meesters der Braziliaanse vertelkunst. Bijeengebracht en vertaald door H. Houwens Post. Amsterdam 1961 (tweede druk, Amsterdam 1965).

A moderna literatura neerlandesa. In cna, Órgão de Divulgação e Cultura dos Colégios Nun'Álvares, 2, 1961.

Une source peu connue des ‘Lusiades’. In Actas do ix Congresso Internacional de Linguística Românica, 1961.

De Lusitanismen in de Itinerario van Jan Huyghen van Linschoten 1563-1611. In De Nieuwe Taalgids, 55-56, 1962-1963.

Camoẽs et l'épopée hollandaise de J.F. Helmers de 1812. In Ocidente, 67, 1964. Item in Revista Camoniana, 2, 1965.

Mário de Sá-Carneiro, premier poète surréaliste portugais, 1890-1916. In Neophilologus, 49, 1965.

Gil Vicente's werken als overgang van het Middeleeuws drama naar het toneel der Renaissance. Voorwoord bij: Gil Vicente, Het Helleschip, het Vagevuurschip, en het Paradijsschip, Zinnespelen. Vertaling van H.G.F. du Puis. Den Haag 1967.

Gil Vicente proto-érasmien. In Caravelle, 9, 1967.

O ensino da língua portuguesa no estrangeiro: Universidade de Utreque. In Revista de Portugal, sér. a, 32, 1968.

Mário de Sá-Carneiro 1890-1916, precursor do Surrealismo português. In Ocidente, 74, 1968.

Un voyage au Portugal. Manuscript 1968. (Universiteitsmuseum Utrecht.)

A cronologia da composição de várias passagens de ‘Os Lusiadas’. In Occidente, 83, 1972.

Cinetism in the imagery of Mário de Sá-Carneiro's modernista poetry. In Ocidente, 84, 1973.

Cornelis Frans Adolf van Dam, Amsterdam 6 maart 1899-Utrecht 25 januari 1972. In Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 1972-1973. Leiden 1974.

L'idée du temps dans l'oeuvre de Marcel Proust et ses rapports avec la philosophie heideggerienne de ‘Sein und Zeit’. In Bulletin de l'Association des Amis de Marcel Proust et de Combray. Parijs 1974.

Portugese grammatica. Manuscript 1974. (Bibliotheek Spaans, Portugees en Ibero-Amerikaans Instituut, ruu, signatuur p. vib.532.)

Félicien van Ranelagh, européen. Manuscript 1974-1980. (Universiteitsmuseum Utrecht.)

As obras de Gil Vicente como elo de transição entre o drama medieval e o teatro do Renascimento. In Arquivos do Centro Cultural Português, 9, 1975.

O escritor brasileiro Machado de Assis, existencialista ‘avant la lettre’, 1839-1908. In Boletim Cultural da Assembleia Distrital de Lisboa, sér.3, 83, 1977.

Camoẽs visto através da sua obra lírica. In Leituras de Camoẽs, 1980.

Luis Vaz de Camoëns, victime héroïque du sort et de la destinée In Revista Camoniana, sér.2, 3, 1980.

[p. 95]

O governo de João Maurício de Nassau como Governador-Geral do Nordeste do Brasil [...] e as influências erasmianas na sua filosofia política, vista através do ambiente cultural dos Países-Baixos na sua época. In Centro Holanda-Portugal-Brasil, extra bulletin, 1984. (Auteursnaam ontbreekt.)

La thèse de Hugo Grotius sur la liberté des mers et du commerce dans les Indes Orientales et l'argumentation opposée de Serafim de Freitas en ce qui concerne les droits des Portugais sur les mers et le commerce de l'Orient. In Forum litterarum. Miscelânea de estudos [...] oferecida a J.J. van den Besselaar, publ. por Hans Bots e Maxim Kerkhof. Amsterdam/Maarssen 1984.

O estudo da língua e da cultura portuguesa na Holanda. Manuscript 1984. (Archief Instituto de Cultura e Língua Portuguesa Lissabon.)

Dr. Johan Brouwer. Manuscript 1986. (Universiteitsmuseum Utrecht.)