Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1982

[p. 35]

Levensberichten

[p. 37]

Frederik Christiaan Ludolph Bosman
Kuilsrivier 17 Mei 1898 - Pretoria 25 Mei 1981

Professor Frederik Christiaan Ludolph Bosman - onder sy vriende as Freddie bekend - was kultuurmens deur en deur: sy entoesiasme en besielende werkkrag, tot met sy dood op 25 Mei 1981, was 'n inspirasie vir sy mede-kultuurbouers en vriende.

Prof. Bosman is op 17 Mei 1898 op Kuilsrivier in die Kaapprovinsie gebore. Ná sy hoërskoolopleiding aan die Suid-Afrikaanse Kollegeskool, studeer hy verder aan die Universiteit van Kaapstad, waar hy agtereenvolgens beide sy b.a.- en m.a.-graad met lof behaal. Intussen (1919-1920 en weer 1921-1922) gee hy ook onderwys. Sedert die einde van 1922, nadat hy die Koningin Victoria-beurs ontvang het, studeer hy aan die Gemeentelike Universiteit van Amsterdam, waar hy in 1928 promoveer op die proefskrift Drama en Toneel in Suid-Afrika, Deel i, 1652-1855. Vanaf 1928 tot 1947 was prof. Bosman lektor aan die Universiteit van Kaapstad, waar hy aanvanklik Afrikaans en Nederlands, en later ook Toneelgeskiedenis gedoseer het.

In 1938 word prof. Bosman lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. In 1939 word prof. Bosman organiseerder van die Kaaplandse Werkgemeenskap, en stel hy ook onder meer die reglement vir die Werkgemeenskappe op. In 1942 is hy benoem tot lid van die Akademieraad, en ook lid van die Raad van die Fakulteit Taal, Lettere en Kuns. Sy aanstelling in 1948 as eerste voltydse Sekretaris van die Akademie, was die uitvloeisel van sy vurige ywer vir en belangstelling in Akademiesake. 'n Erepenning is dan ook in 1959 aan hom toegeken vir getroue diens aan hierdie liggaam.

Die jare wat prof. Bosman aan die Akademie verbonde was, het gulde geleenthede gebied vir die ontplooiing van sy inspirerende persoonlikheid: dit was byvoorbeeld op aandrang van prof. Bosman dat die Regering in 1939 genader is met die versoek om fondse beskikbaar te stel vir die finansiering van die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns. r 500 is aanvanklik toegestaan, totdat dit later, toe prof. Bosman Sekretaris van die Akademie geword het, verhoog is na r 1000.

Bygestaan deur prof. T.H. le Roux en prof. P.J. Nienaber, verkry prof. Bosman ook die nodige finansiële steun van die Afrikaanse Persfondsraad vir die publikasie van die Hertzog-Annale. Sedert prof. Bosman in

[p. 38]

1948 as redaksiesekretaris van die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns aangestel is, het dié blad gegroei tot die prestige-tydskrif wat dit vandag is.

Prof. Bosman se bydrae tot die ontwikkeling en uitbouing van die Akademie enersyds, en die Suid-Afrikaanse kultuur andersyds, was fenomenaal. Toe die nuwe Akademiewapen byvoorbeeld in 1946 ingestel is, het prof. Bosman die slagspreuk ‘Kennis en Skoonheid’ ontwerp, 'n voorstel wat onmiddellik deur die Raad aanvaar is. Ook die titel Tegnikon vir die tydskrif van die natuur- en wiskundige wetenskappe, is deur hom geskep.

Prof. Bosman het hom voortdurend daarvoor beywer om die inwerking van die Akademie nie beperk te laat bly tot sy onmiddellike invloedsfeer nie, maar om dit ook na buite uit te dra. Met die totstandkoming van die Kultuurverdrag tussen Nederland en Suid-Afrika, het hy veral gesorg dat die Akademie homself laat geld by die opstel van die verskeie bepalings, en dat hulle ook die blywende reg verkry het om die helfte van die lede van die Kommissie van Toepassing en Advies in Suid-Afrika te benoem. Hieruit het onder meer die gebruik ontwikkel om besoekende Nederlandse akademici onder hierdie Kultuurverdrag, in die Engelenburghuis te ontvang, 'n plegtigheid wat sekerlik veel bygedra het tot die erkenning van die Akademie as prestigeliggaam in Suid-Afrika.

Sedert 1948 was prof. Bosman sekretaris van die Kuratorium van die Engelenburghuis, tot 1954 ex officio as Akademiesekretaris, sedertdien benoem deur die Minister en gekies deur die Kuratorium. Veel is gedurende hierdie tydperk gedoen om onder meer die gebou te vergroot en op te knap.

Prof. Bosman het altyd 'n besondere belangstelling gehad vir werk van kulturele aard, veral wat betref die Afrikaanse taal en kultuur. So het hy byvoorbeeld vanaf 1938 tot 1952 op keurkommissies vir die Hertzogprys vir Drama gedien, en het hy in 1969 die proefskrif van wyle dr. L.W.B. Binge, Ontwikkeling van die Afrikaanse Toneel, 1832-1950, versorg. In 1972 help hy dr. Thelma Gutsche om die nodige finansiële middele te kry om haar gesaghebbende werk, The History and Social Significance of Motion Pictures in South Africa, 1895-1940, gepubliseer te kry. Op daadwerklike wyse help hy baanbrekende tentoonstellings vir Fanie Eloff en Coert Steynberg reël, en verseker op hierdie wyse erkenning vir die werk van hierdie twee Suid-Afrikaanse kunstenaars. In 1979, tydens die inwyding van die f.c.l.-Bosman-navorsingsentrum vir Drama

[p. 39]

en Toneel in die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum in Bloemfontein, het dr. Coert Steynberg 'n borsbeeld (deur hom) van prof. Bosman aan hom oorhandig vir die kamer.

Die Suid-Afrikaanse toneel was altyd 'n besondere belangstelling by prof. Bosman. Die omvangryke versameling boeke, dokumente en koerant- en tydskrifartikels wat prof. Bosman in 1979 aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum bemaak het, lewer 'n tastbare bewys van die liefde, ywer en toewyding waarmee hy op hierdie besondere gebied gearbei het. Hierdie versameling is die grootste van sy soort in Suid-Afrika en sluit onder meer in toneelstukke (in velerlei tale), Nederlandse jaarboeke uit die neëntiende eeu (hoofsaaklik die oorspronklike biblioteek en argief van die Rederykerskamer Aurora in Kaapstad), programme van opvoerings, oorgeskrewe koerantartikels en -berigte wat verband hou met die Suid-Afrikaanse toneelgeskiedenis, asook duisende uitknipsels uit koerante.

In 1950 ontvang prof. Bosman 'n toekenning van die (destydse) Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, en besoek hy Amerika, waar hy 'n studie maak van die toneelopleiding en -praktyk aan die Amerikaanse universiteite, asook hul beoefening van kinder- en amateurtoneel. In Suid-Afrika het prof. Bosman telkens, weer opgetree as beoordelaar vir dramawedstryde, en het hy talle tydskrifartikels die lig laat sien. Hy was ook sedert die stigting in 1948 van die Raad van Beheer van die Nasionale Toneelorganisasie, totdat hierdie liggaam in 1962 ontbind is. Daarná dien hy in die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste.

Prof. Bosman was steeds geï nteresseerd in die Afrikaanse kultuur en het 'n geweldige bydrae tot die kultuurlewe van sy tyd gelewer. As student was hy byvoorbeeld reeds medestigter van die atkv aan die Kaapstadse Universiteit. Talle artikels van kultuurhistoriese aard het gereeld in Die Huisgenoot, Ons Eie Boek en die Tydskrif vir Wetenskap en Kuns verskyn, terwyl hy ook meegehelp het aan die uitbouing van Lantern, 'n daadwerklike bewys van sy liefde vir en intense belangstelling in die beeldende kunste.

Daar is haas geen kultuurorganisasie waarin prof. Bosman nie in een of ander stadium van sy leeftyd gedien het nie. In Kaapstad was hy onder meer ere-ondervoorsitter van die Afrikaanse Eisteddford en die Kaapstadse Afrikaanse Toneelvereniging; verder was hy lid van die Hugenote-Gedenkfeeskomitee en bestuurslid van die Patriotvereniging vir Ou Afrikaanse Tekste. Hy was lid van die Maatskappy der Nederlandse Letter-

[p. 40]

kunde, voorsitter van die Musiekkomitee van truk en in 1953 stigter van die Suid-Afrikaanse Musiekraad. Ook was hy lid van die Raad van die Nasionale Kultuurhistoriese en Opelugmuseum, en lid van die Kommissie vir Beeldende Kunste. As lid van die Akademie kon prof. Bosman steeds staatmaak op die hartlike en heelhartige samewerking, nie net van die kant van die Regering nie, maar ook van organisasies soor die fak, die Suid-Afrikaanse Kunsverenigings en die Departement van Nasionale Opvoeding.

In 1968 is prof. Bosman paslikerwyse geëer deur benoem te word tot ere-professor in die Departement Dramatologie aan die Universiteit van Pretoria, 'n sigbare erkenning van sy bydrae en betekenis op die gebied van die Suid-Afrikaanse toneel. Ook die Universiteit van die Oranje-Vrystaat het in Maart 1979 'n ere-doktoraat in die Lettere aan prof. Bosman toegeken.

Prof. Bosman is op 25 Mei 1981 in Pretoria oorlede. Dit was 'n leeftyd waarin hy veel bereik het, vir baie nuwe dinge die pad óópgemaak het, en steeds, met sy entoesiasme, besieler was vir diegene wat hom kon ken. Dr. Coert Steynberg het hom 'n ‘simpatieke denker en soekende gees’ genoem. 'n Mens sou kon byvoeg: 'n hartlike méns, en 'n kultuurvriend wie se gelyke jy nie altyd bevoorreg is om te ken nie.

P.J. Nienaber

Voornaamste geschriften

Drama en toneel in Suid-Afrika, Deel i, 1652-1855. Kaapstad en Pretoria, 1928.

Hollandse joernaliste in Kaapstad, gedurende die 19de eeu (met A. Dreyer, Lewenssketse van Hollandse joernaliste in Kaapland). Kaapstad, 1930.

Pluksels. Kaapstad en Pretoria, 1932.

Bedriegers, Di, Magrita Prinslo an ander Afrikaanse dramas en samesprake tot 1900. (Red.) Johannesburg, 1942 (Uitgawe van die Patriotvereniging, 15).

Vier uitgesoekte eenbedrywe. Johannesburg, 1949 (met Jaco van der Merwe).

Hollandse en Engelse toneel in Suid-Afrika 1800 tot vandag, en Die Afrikaanse drama. Pretoria, 1951 (ook afsonderlik in Engels).

Die Afrikaanse drama in P.J. Nienaber, Perspektief en Profiel. Johannesburg, 1951.

De Nieuwe Ridderorde of De Temperantisten, 1832, door C.E. Boniface. Tekstuitgawe met toeligting van oudste gepubliseerde drama in Suid-Afrika. 1954 (Patriotreeks, 12).