Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1975

[p. 25]

Levensberichten

[p. 27]

Lucien Alois Pieter Maria Debaene
Antwerpen 21 april 1920 - Berchem 29 augustus 1974

Toen prof. dr. Luc. Debaene, na een langdurige ziekte, op 29 augustus 1974 te Berchem bij Antwerpen overleed, was hij amper vierenvijftig jaar. Niet alleen verloor een gezin met nog zes studerende kinderen een liefhebbende en zorgzame echtgenoot en vader, maar velen moesten afstand doen van een trouwe en dienstvaardige vriend, terwijl aan het Antwerpse kultuurleven een actief organisator, en aan de Nederlandse literatuurgeschiedenis een leiding-gevend en nog-veel-belovend geleerde ontviel.

Luc. Debaene werd geboren op 21 april 1920 te Antwerpen waar hij aan het St.-Lievenscollege zijn humaniora-studies voltooide. In 1942 behaalde hij aan de Katholieke Universiteit te Leuven de graad van licentiaat in de Wijsbegeerte en Letteren (Groep Germaanse filologie) en promoveerde er in 1949 op een proefschrift over de Nederlandse volksboeken. Aan de universiteit wist Luc. Debaene zijn toeleg op de wetenschap en zijn deelneming aan wat wij het studentikoze leven plegen te noemen zeer evenwichtig te doseren.

Van 1942 tot zijn laatste levensjaar vervulde Luc. Debaene, die met een dochter van de bekende Vlaamse criticus Jules Persyn in het huwelijk was getreden, een functie als docent in het middelbaar en het hoger onderwijs, eerst aan het Antwerpse Koninklijk Atheneum en van 1961 af, steeds te Antwerpen, aan het Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken, waar hij met de colleges Vertaling Engels-Nederlands en Engelse stilistiek belast werd en vanaf 1969 bovendien als lesgever Nederlands aan het Provinciaal Hoger Instituut voor Bestuurswetenschappen aangesteld.

Zijn zware onderwijsopdrachten beletten Luc. Debaene niet actief op te treden in verscheidene kulturele en wetenschappelijke genootschappen en zitting te nemen in meer dan één letterkundige jury. Zo was hij sectie-secretaris op de Vlaamse filologencongressen in 1951 en 1953 (respectievelijk in de afdelingen Volkskunde en Literatuurgeschiedenis), waar hij ook als spreker optrad, voorzitter van de Katholieke Vlaamse Hogeschooluitbreiding in zijn geboortestad (1958-1960), in welke vereniging hij ook de jury voor de jaarlijkse Prof. J. Persynprijs (voor het essay) voorzat en viermaal jurylid was voor de Interprovinciale prijs van de poëzie (in 1950, 1955, 1962 en 1966).

Luc. Debaenes pedagogische taal- en letterkundige bekwaamheden en

[p. 28]

zijn door ervaring opgedane vertrouwdheid met het onderricht in de moedertaal in het secundair onderwijs maakten hem tot een geschikt ontwerper, leider en opsteller van een reeks leerboeken voor dergelijk onderricht, waarvan de kwaliteiten blijken uit de ruime verspreiding die deze publicaties-meest alle onder de benaming Taalrijkdom-in de scholen van het Vlaamse land kenden en blijven kennen. Voor de hoogste klassen van het middelbaar, technisch en normaalonderwijs, stelde hij ook een zeer gewaardeerde Nederlandse bloemlezing met literatuurgeschiedenis samen die in 1969 haar zesde bijgewerkte druk beleefde.

Zijn interesse voor het Engelse kultuurleven, waartoe hij geprikkeld werd door zijn colleges aan het Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken, zette hem aan tot het schrijven van een studie over het universitaire leven in Engeland, zoals dit weerspiegeld wordt in de romans van Evelyn Waugh C.P. Snow, Angus Wilson en Kingsley Amis die voor 1964 verschenen waren, het jaar waarin Debaenes essay De universiteit in de hedendaagse Engelse romans van de pers kwam.

De grootste verdiensten van prof. Debaene liggen evenwel op het gebied van de studie der Nederlandse letterkunde der zestiende eeuw, in het bijzonder op dat van het onderzoek der zogenaamde prozaromans. Reeds zijn licentiaatsscriptie was aan dat onderwerp gewijd, en toen in 1951 zijn bijgewerkt proefschrift over De Nederlandse volksboeken. Ontstaan en geschiedenis van de Nederlandse prozaromans, gedrukt tussen 1475 en 1540 verscheen, werd het boek zeer spoedig als een standaardwerk erkend. Hoewel vóór Debaene vorsers als P. Ph. van den Bergh, Fr.-J. Mone, G.D.J. Schotel, G.J. Boekenoogen en Em. van Heurck aangaande de volksboeken reeds zeer verdienstelijk onderzoek hadden verricht, was de definitieve studie over het genre nog steeds niet geschreven en ontbrak er nog een volledige bibliografie van alle bekende drukken in dat genre. Het was Debaenes opzet in de bestaande leemte te voorzien, maar om dit zo grondig mogelijk te doen verplichtte hij zich ertoe zijn onderwerp langs verschillende zijden te beperken. Van de ‘volksboeken’ behandelde hij alleen de categorie der ‘prozaromans’, door hem met een daarna algemeen-aanvaarde bepaling gedefinieerd als ‘fictieve wereldlijke verhalen hoofdzakelijk in proza geschreven, deels gebaseerd op oudere ridderwereld en -literatuur, deels behorende tot de laatmiddeleeuwse maatschappij, aanvankelijk vooral voor een burgerlijk publiek bestemd (en gedrukt), later geleidelijk meer en meer tot gezonken cultuurgoed vervallend,’ en koos daarvan alleen die werken die vóór 1541 gedrukt waren. Ook met deze begrenzing bleef Debaenes onder-

[p. 29]

neming een niet te onderschatten opgave die hij tot een zeer goed einde heeft gebracht, zoals blijkt uit de wijze waarop de kritiek het werk onthaald heeft en uit de verscheidene bekroningen die het boek ten deel viel. In 1952 ontving deze publicatie de prijs voor de beste monografie vanwege de provincie Antwerpen, in 1956 verwierf zij de Baron de Saint-Genoisprijs van de Koninklijke Belgische Academie, Klasse der Letteren en in 1964 behaalde prof. Debaene hiermee de Caron de Wiartprijs van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde.

De belangstelling voor de Nederlandse volksboeken is bij Luc. Debaene vroeg ontwaakt en steeds blijven voortleven. Zoals hij vóór het verschijnen van zijn proefschrift reeds bewijzen van deze interesse gegeven had, onder meer met de publicatie van Het volksboek van Ulenspieghel en de De historie van broeder Russche, bleef hij daarna op datzelfde terrein bedrijvig met onder andere de uitgave van Marieken van Nieumeghen (dat zelfs wanneer het als toneelstuk werd opgezet toch helemaal in de sfeer der volksboeken thuishoort), met nieuwe bijdragen tot de Uilenspiegel-studie en een onderzoek naar de Spaanse bronnen van Nederlandse prozaromans.

De hand die nog aan vele plannen-en die waren er!-gestalte had kunnen geven, ligt nu voor altijd stil. Toch werd door deze al te jong gestorven filoloog reeds zoveel tot stand gebracht dat wij van hem het beeld van een gezaghebbend geleerde zullen bewaren. En over dat beeld schuift voor al wie Luc. Debaene ook als mens heeft mogen kennen, nog een ander, dat door de dichter Anton van Wilderode, tot hun troost, aldus werd getekend:

Zijn glimlach en zijn zorgen zijn voorbij;
zijn lieve aandacht voor de daagse dingen
die door zijn hoofd en door zijn vingers gingen;
én alles wat hij was voor u en mij.

Wij kunnen vragen stellen, maar géén vraag
en zelfs geen antwoord doet de pijn vergeten
die wij tezamen om zijn heengaan leden
en die zal blijven schrijnen nà vandaag.

Wat doen wij zonder hem in het gezin
dat hij met trots en tederheid vereerde?
Wat doen zij zonder hem, die van hem leerden?
Wij gaan een tijd van lange koude in.

[p. 30]

 

Maar in zijn dapper réchtgetrokken spoor

 

naar Gods oneindig land mogen wij lopen

 

hém achterna, die hoopte wat wij hopen;

 

hij is niet méér dan enkele stappen voor.

 

 

 

En tot zolang: vertroost elkander dan

 

met dat hij was en blijft voor nu en later:

 

groothartig echtgenoot, beminde vader,

 

vriend zonder weerga en rechtvaardig man.

 

 

 

l. roose

Voornaamste geschriften

Nieuwe varianten van refreinen uit de bundels van Jan van Doesborch en Jan van Styevoort in Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 65, 1947, p.181-185.

Volkskunde en letterkunde in Handelingen van het zeventiende Vlaamse Filologencongres, 1947, p.190-195.

Het volksboek ‘Den Strijt van Roncevale’ en de ‘Alder excellenste cronyke van Brabant’ in Miscellanea J. Gessler, Leuven 1948, p.348-353.

Rederijkers en prozaromans in De Gulden Passer 27, 1949, p.1-23.

De historie van broeder Russche. Antwerpen, 1950 (tekstuitgave).

Middelnederlandse ridderepiek en latere prozaromans in De Nieuwe Taalgids 43, 1950, p.84-92 en p.144-152.

Het ontstaan van de Nederlandse volksboeken in Jaarboek van de Vereniging van Oudheidkundige en Geschiedkundige Kringen van België 22-23, Antwerpen 1950, p.339-348.

Letterkundige bedrijvigheid in het begin der zestiende eeuw in Mariken van Nieumeghen, Antwerpen 1951, p.xvi-xx (editie onder leiding van A.L. Verhofstede; inleiding door Debaene).

De Nederlandse volksboeken. Ontstaan en geschiedenis van de Nederlandse prozaromans, gedrukt tussen 1475 en 1540. Antwerpen 1951 (diss.)

Volkskarakter en literaire voorkeur in Dietsche Warande en Belfort, mei 1951, p.208-220.

De structuur van de roman in De Vlaamse Gids 37, 1953, p.641-649.

De voornaamste nieuwe spelregels. Antwerpen 1954 (elfde druk: 1962).

Nederlandse bloemlezing met literratuurgescheidenis voor de hoogste klassen van het middelbaar, technisch en normaalonderwijs. Antwerpen 1955 (vijfde deel van de reeks De Bron; samen met F.B.J. Jansens en F. Verbiest; zesde bijgewerkte druk: 1969).

Uilenspiegel te Damme in Damme. Antwerpen 1956, p.187-192 (editie stond onder leiding van Huib Hoste).

Marieken van Nieumeghen. Zwolle 1958 (tekstuitgave; vierde omgewerkte druk: 1969).

De universiteit in de hedendaagse Engelse roman. Antwerpen 1964 (Verhandeling kvhu).

Nederlandse prozaromans en Spaanse ‘Libros de Caballerias’ in Liber Alumnorum prof. dr. E. Rombauts. Leuven 1968, p.129-144.

Uilenspiegel de onsterfelijke in In het Spoor van Uilenspiegel, Hasselt 1968, p.18-24.

De betekenis van het oudste Vlaamse volksboek van Ulenspieghel in Hulde-Album prof. dr. J.F. Vanderheyden, Langemark 1970, p.81-89.

[p. 31]

Medewerking aan de Moderne Encyclopedie der Wereldliteratuur (een aantal artikels over Nederlandse volksboeken-prozaromans, en over Mariken van Nieumeghen en Reinaert).

Medewerking aan de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging.

Boekbesprekingen in Boekengids en in Revue belge de Philologie et d'Histoire-Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis.