Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1965

[p. 140]

Eugène Jacques Hippolyte Paul van de Pitte
(Oostnieuwkerke, 11 juli 1890-Wassenaar, 4 februari 1964).

Eugène van de Pitte werd, als vierde van zeven kinderen, op 11 juli 1890 geboren in het gezin van de gemeentesecretaris van Oostnieuwkerke. Eugène volgde in het nabijgelegen stadje Roeselare de klassieke humaniora aan het college (klein seminarie), hetzelfde seminarie waar Guido Gezelle een halve eeuw tevoren ‘leraar van poësis’ was geweest, waar Hugo Verriest had gedoceerd, en waar Albrecht Rodenbach, 25 jaar eerder, de Blauwvoet had laten opwieken. Na zijn eindexamen ging hij te Leuven economie studeren. Daarna legde hij een examen af voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken, en werd op 1 september 1912 toegevoegd aan het Belgische consulaat te Rotterdam.

Op 25 april 1916, tijdens de eerste wereldoorlog, ging hij als vrijwilliger naar Engeland en maakte de zware gevechten aan het IJzerfront mee. Hij maakte deel uit van het 22ste Linieregiment en werd bevorderd tot luitenant. Enkele dagen voor de wapenstilstand werd hij, bij het bevrijdend offensief in het Bos van Houthulst, door granaatsplinters aan het linkeroog gewond. Naderhand, in 1926 moest het zieke oog verwijderd en door een kunstoog vervangen worden. Nadat hij op 24 maart 1919 gedemobiliseerd was, hervatte hij zijn werk te Rotterdam, werd op 31 december 1923 adjunct-kanselier, en twee jaar later kanselier. In 1933 volgde zijn bevordering tot consul-kanselier.

In 1925 was hij inmiddels getrouwd met een Rotterdams buurmeisje, Francina Lodeizen; zo was hij later de oom van de Nederlandse dichter Hans Lodeizen. Uit het huwelijk werden twee dochters geboren. In 1930 verhuisde het gezin van Rotterdam naar Wassenaar. Consul Van de Pitte reisde nu elke dag met het forenzentreintje op en neer naar Rotterdam; juist dit forenzenbestaan bezorgde hem veel relaties.

In de meidagen van 1940 kwam aan het idyllische bestaan te Wassenaar een abrupt einde. Op de avond van 13 mei 1940 ontsnapte het gezin, samen met het personeel van de Belgische Ambassade in Den Haag, met de Engelse torpedojager ‘Windsor’ uit Hoek van Holland naar Engeland. Hoewel het schip even buiten de haven gebombardeerd werd, kwam het op 14 mei behouden in Londen aan. Men vond een voorlopig onderdak bij een zuster van Mevrouw Van de Pitte in Chiselhurst (Kent). Naderhand kreeg men te Bovingdon de beschikking over een bungalow, die men samen met ambassaderaad Baert - de latere Belgische ambassa-

[p. t.o. 140]

VAN DE PITTE

[p. 141]

deur te Bonn - betrok. Vanaf 1942 bewoonde men eindelijk een ‘eigen’ gemeubileerd huis te Amersham (Buckinghamshire).

Te Londen werd Van de Pitte eerst toegevoegd aan de Belgische ambassade, en belast met het organiseren van een bureau voor de behartiging der belangen van de Belgische vluchtelingen en voor de schifting van de politiek verdachte Belgische staatsburgers die via Duinkerke in Engeland waren beland. Naderhand werd hij toegevoegd aan het Belgische Ministerie van Buitenlandse Zaken te Londen (beheer afdelingen Kanselarij en Consulaire Zaken). Tenslotte werd hij benoemd tot Belgisch gedelegeerde bij de intergeallieerde conferentie van de E.C.I. T.O. (European Central Interallied Transport Organisation), om eindelijk in 1945 naar Rotterdam terug te keren.

Het Rotterdamse consulaat moest toen van de grond af opnieuw opgebouwd worden, een taak waar Van de Pitte zich met volle toewijding aan gaf. Op 1 januari 1943 reeds bevorderd tot consul-generaal 3de klasse, werd hij op 31 maart 1952 consul-generaal 2de klasse. Op 1 februari 1957 ging hij als honorair consul-generaal met pensioen. Hij was toen 44 jaar lang aan het Rotterdamse consulaat verbonden geweest, en had al die tijd op een tactvolle en bekwame manier zijn land als diplomaat gediend.

Hij was drager van vele Belgische burgerlijke en militaire onderscheidingen. Verder was hij ook commandeur in de Orde van Oranje Nassau. In 1955 werd hij voorzitter van de Belgische Vriendenkring te 's-Gravenhage, waarvan hij een der oprichters was; naderhand werd hij erevoorzitter van de Kring.

Als we het beeld van de mens Van de Pitte pogen te schetsen, dan kunnen we dat niet beter doen dan door hem zelf aan het woord te laten. Een lezing die hij eens heeft gehouden over de taak van een consul, eindigde met een tafereel uit ‘En waar de ster bleef stille staan’ van Felix Timmermans. Op de vraag waar Jozef, Maria en het Kerstkind, die noch brandstof noch voedsel, noch geld hadden, toch van leefden, antwoordt Pietje Vogel ‘zij leven van de vreugde’. ‘Wij ook’, zo besloot Van de Pitte zijn lezing, ‘leven van de vreugde, omdat wij hebben het geloof, de hoop en de liefde. Laten wij ons daarom gedragen naar de spreuk van de wijsgeer: bene agere et laetari, wel doen en blij zijn’. En in dezelfde lezing zei hij, dat hij zijn ambt altijd met enthousiasme vervuld had, dat zijn werk steeds groter bekoring voor hem had gekregen, en dat zijn arbeid hem altijd datgene had verschaft wat ons aller droom is: levensvreugde. Zijn

[p. 142]

opgeruimd karakter is hem goed van pas gekomen tijdens de beproevingen van twee wereldoorlogen. In de jaren 1940-'45 leerden de leden der Belgische kolonie in Engeland elkaar goed kennen. Van de Pitte kon daar later smakelijk over vertellen: hoe vasthoudend hij had moeten vechten om onschuldige Belgische burgers die in de verwarring der meidagen van 1940 als verdachten naar Engeland waren meegevoerd, uit de handen der Engelse militaire politie te krijgen, òf de verzuchting van Paul Henri Spaak als antwoord op een vraag van Van de Pitte, hoe het stond met zijn vorderingen in het Engels: ‘Ik versta mezelf het beste’!

De Westvlaming Van de Pitte was door zijn lange verblijf in de Maasstad zo langzamerhand een echte Rotterdammer geworden. Tweemaal werd hij door onze oosterburen uit Rotterdam verjaagd, een eerste keer als jongeman van 26, een tweede keer toen hij 50 geworden was. Twee keer is Van de Pitte naar Rotterdam teruggekeerd, hij hoorde er blijkbaar thuis. Hoezeer hij met de grote Nederlandse havenstad vergroeid was, bleek bij zijn afscheid in 1957; hij kreeg toen van de burgemeester een beeltenis van Erasmus ten geschenke. De stad en haar hardwerkende bevolking lagen hem nauw aan het hart. Hij had er vele vrienden en genoot het volle vertrouwen en de sympathie van allen, die met het bestuur van de stad en de belangen van de haven te maken hadden. Zijn hoffelijkheid en beminnelijkheid werden in Rotterdam zeer gewaardeerd. Een niet gering deel van zijn consulaire activiteit kwam trouwens Nederlandse belanghebbenden ten goede.

Van de Pitte was ook een oprecht vriend van Nederland. Het naar elkaar toegroeien van Nederland en België in Beneluxverband, het uit de weg ruimen van moeilijkheden voortvloeiend uit de concurrentie Rotterdam-Antwerpen en de oude kanalenkwestie waren bij hem in vertrouwde handen. Toen de tijd van zijn otium cum dignitate was aangebroken, heeft hij erover gedacht naar zijn geboortedorp terug te keren. Maar hij was zo met Nederland vergroeid, niet in het minst door zijn huwelijk en familie, dat hij zich in Den Haag vestigde, om na verloop van korte tijd weer in het oude vertrouwde Wassenaar te gaan wonen.

Hoewel Van de Pitte geboren werd op 11 juli, de dag van de Guldensporenslag, en een leerling was geweest van het college der Rodenbachstede, was hij hoegenaamd geen radicaal - dat had als consul ook moeilijk gekund -, doch een uiterst voorzichtig en gematigd vlaamsgezinde. Hij was te Roeselare een tijdgenoot van Pater Callewaert, maar stond vrij kritisch tegenover diens opgaan in de traditioneel romantische

[p. 143]

‘blauwvoeterie’. Wèl had ook hij in zijn Roeselaarse collegetijd te lijden onder het hatelijke signe-systeem, dat elke leerling die ook maar één woord Vlaams durfde te spreken, met een soort van jodenster begiftigde. En al kon hij maar weinig bewondering opbrengen voor de funeste fransdolle mentaliteit van sommige Belgische legerofficieren tijdens de eerste wereldoorlog, zijn oordeel over het activisme, dat toch wel in enige relatie stond tot die mentaliteit, was zeer ondubbelzinnig: het stond voor hem zonder meer gelijk met verraad. Dit deed echter geen afbreuk aan een zekere persoonlijke waardering voor sommige door hem als idealisten beschouwde Vlaamse activisten, die na de eerste wereldoorlog in Nederland waren terecht gekomen. Hij heeft verschillenden onder hen naderhand zonder aarzelen geholpen. Na de tweede wereldoorlog, toen het Vlaamse separatisme een politiek anachronisme was geworden, is elke federalistische gedachtengang, ook al stond deze nog zo loyaal tegenover de Belgische staat, hem vreemd gebleven.

Van de Pitte voelde, evenals zovele andere Westvlamingen, sterk taalparticularistisch. Aan zijn Westvlaams dialect was hij zeer gehecht. Ik herinner mij hoe hij me omstreeks 1939 eens vertelde, dat hij reageerde tegen het naar zijn smaak al te Hollandse Nederlands dat zijn kinderen, hoe kon het ook anders, spraken en op school leerden. Ik kreeg echter de indruk dat zijn particularisme met de jaren wel aan scherpte had ingeboet.

Dit laatste punt brengt ons tot Van de Pitte als lid van de Leidse Maatschappij. Als ik het goed heb, is hij destijds door zijn vriend Prof. R. Verdeyen uit Luik voorgedragen als lid van Letterkunde. Deze voordracht en zijn benoeming in 1946 hadden niet slechts een honorair representatief karakter. Immers Van de Pitte was een liefhebber van het oude boek; hij graasde alle boekenmarkten af en wist vaak voor luttele penningen de prachtigste bandjes te verwerven. Zo was hij in het bezit gekomen van een mooie collectie 17de-eeuwse perkamenten banden. Met hoeveel trots placht deze Westvlaming het eigen handexemplaar van Guido Gezelle's Loquela, dat hij in zijn kast had staan, te vertonen. In 1940 vluchtte Van de Pitte naar Engeland zonder één enkel boek. In 1945 kwam hij terug met kisten vol boeken: ook in de Engelse boekenstalletjes had hij toen blijkbaar gegrasduind. Vooral het genre der Engelse biografie en der memoires interesseerde hem toen. Zijn tweede liefhebberij was de geschiedenis van zijn geboortedorp en geboortestreek. Van zijn historische belangstelling getuigt trouwens ook zijn

[p. 144]

lidmaatschap van het Historisch Genootschap ‘De Maze’ te Rotterdam.

Reeds kort na zijn pensionering werd zijn gezondheid slechter. Hij die zo van ‘blij zijn’ hield, werd stiller en zwijgzamer. Op 4 februari 1964 overleed hij in zijn 74ste levensjaar, in de door hem gekoesterde, en enkele jaren tevoren bij zijn afscheid van Rotterdam uitgesproken overtuiging ‘dat de mens voor een betrekkelijk korte poos op deze aarde is geplaatst om geschikt te worden gemaakt voor een hogere ontwikkeling en roeping’.

F. DE TOLLENAERE

Publikaties

De Vervlaamsching van het bestuur in West-Vlaanderen Biekorf, 36, 167-171 [1930]. Zeispreuken, Biekorf, 39, 249-251 [1933].