Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1961

[p. 89]

Karel Hendrik Eduard de Jong
(Biebrich, 9 februari 1872 - Zeist, 27 december 1960)

K.H.E. de Jong was het enige kind van Willem de Jong (1819-1871), theeplanter te Wonosobo op Java en Anna Maria Schnell (1835-1918). Zijn vader, die in Duitsland herstel van gezondheid had gezocht, overleed te Marburg drie maanden voor de geboorte van zijn zoon. Karel de Jong volgde in Duitsland en ook te Genève de lagere school; later vestigde zijn moeder zich te den Haag, waar hij het Haagse gymnasium bezocht. Daarna studeerde de Jong klassieke talen te Leiden om er 8 dec. 1900 cum laude te promoveren (1). Van zijn leermeesters heeft vooral de Latinist J.J. Hartman grote indruk op hem gemaakt (43). Ook Bolland werd door de Jong gevolgd, maar de voorkeur voor een eigen mening, die de Jong's hele leven gekenmerkt heeft, moet ook toen reeds aan de dag zijn gekomen: een medestudent herinnert zich, dat Bolland van de katheder neerzag zeggende: ‘de Jong knabbelt aan mijn voetstuk!’. De Jong ging privaatlessen geven in de oude talen, hetgeen hij steeds heeft voortgezet. In 1910 werd hij toegelaten als privaat-docent te Leiden voor het onderwerp ‘De wijsbegeerte in de Romeinse keizertijd’ (4). Dit privaatdocentschap heeft hij tot 1958 vervuld. In 1940 is hier een privaatdocentschap voor de parapsychologie, in opvolging van dr. P.A. Dietz, bijgekomen (17). Als zodanig heeft de Jong nog in de cursus 1960-'61 college gegeven.

Het hoofdwerk van de Jong is Das antike Mysterienwesen (3; vgl. 1, 19, 22, 35). Hierin verdedigde hij o.a. de stelling, die nogal verzet wekte, dat zich in de oude mysteriën verschijnselen hebben voorgedaan, die in die tijd vaak als spiritistische werden aangeduid en die men thans parapsychologische zou noemen. Voor dit soort verschijnselen heeft de Jong altijd een grote belangstelling aan de dag gelegd. Carl du Prel (1839-1899), zo vertelde hij, had hem hier de weg gewezen. In hetzelfde verband moet men ook zijn studies over de geschiedenis van het occultisme zien (7, 14, 24, 44, 45). Als klassicus was de Jong in het bijzonder in de Stoa (13, 15, 37) en in het Neo-Platonisme (5, 6, 18, 45) geïnteresseerd. Hier komen andere studies en ook vertalingen op het terrein der klassieke letteren bij (21, 25, 26, 32, 34, 39, 42, 47, 48, 51, 54).

Als zovele klassici bewoog de Jong zich ook op wijsgerig gebied (4, 9, 15, 27, 31, 38, 46, 53). Hier had speciaal het z.g. dualistisch materialisme - een vorm van wat wij elders ‘hylisch pluralisme’ hebben

[p. 90]

genoemd - zijn belangstelling (10, 31, 40). Dit nam niet weg, dat hij ook voor de parapsychologie als geheel een open oog had (12, 17, 20) en ook de nieuwere statistische onderzoekingen op dit gebied waardeerde (17 pag. 123 e.v.).

Het meest was K.H.E. de Jong volgens ons in zijn element als filoloog. Hoe verontwaardigd kon hij zijn, wanneer aan de zuivere vaststelling van teksten wat haperde (5, 6); hoeveel studies heeft hij aan hun vertolking niet gewijd (15, 18, 32, 39, 47, 54). Vandaar, dat ook de letterkunde in het algemeen (8, 29) en de Nederlandse letterkunde (46, 47, 49, 51, 52, 53) zijn aandacht hadden. De Jong placht trouwens ook zelf te dichten - of in dichtvorm te vertalen (33, 41) -, waarvan het volgende puntdicht, getiteld Adversariis Nietzschii een voorbeeld is:

Wollt ihr an Nietzsche euch rächen? Verhasst war tief ihm das Mitleid.

Habt drum Mitleid mit ihm! Rache ist dieses genug.

De geschiedenis leefde ook zeer voor de Jong (11, 28); zijn conversatie kruidde hij vaak met historische bijzonderheden.

In wereldbeschouwelijk opzicht stond de Jong op een merkwaardig standpunt. Hij geloofde enerzijds zeer bepaald aan een voortbestaan na de dood (16, 31) en hij onderhield contacten met de spiritistische beweging. Maar hij was anderzijds pluralist (31: dit korte geschrift zou men zijn geestelijk testament kunnen noemen): de wereld was voor hem géén gelukkige eenheid. Hij vond verscheidene inrichtingen des levens maar twijfelachtig. Op de vraag naar de theo-dicee is zijn antwoord negatief geweest, getuige het bittere:

Het goud aan 's keizers kroon heeft steeds in God geblonken

En wanhoops schrikb're kreet heeft steeds in God weerklonken.

Het sonnet De dans van šiwa ademt een zelfde geest.

De Jong heeft tot haar dood in 1918 met zijn moeder samengewoond en is altijd vrijgezel gebleven. Gedurende een veertig jaar woonde hij op het adres Beeklaan 356 te den Haag in een voormalig atelier, waar hij slechts zelden stookte. Toch was de Jong geen eenzaam mens. Hij werd in menig huis gastvrij ontvangen en had vele vrienden, b.v. W.G. van der Tak, J.B. Ubink en de industrieel T.J. Twijnstra en hun echtgenoten. Velen van zijn oud-leerlingen hielden de band met hem aan.

[p. 91]

Met Willem Kloos, wiens echtgenote een nicht was van de Jong, stond hij in levendig contact. Terwijl de Jong begaan was met het lijden van anderen, leidde hij zelf een zeer sober, men kan bijna zeggen ascetisch leven. Als zodanig herinnerde hij aan vertegenwoordigers van sommige der socratische scholen, die hem zo na aan het hart lagen, en waarvan men o.i. nog niet voldoende de overeenkomst met Indische yogi's van diverse pluimage heeft onderkend. Bekend was de Jong om zijn onverzorgd uiterlijk. Men kan hieruit leren, hoeveel eigenaardigheden van iemand getolereerd worden, wanneer zij gedragen worden door de sterke wil zichzelf te zijn. In het kader van deze zelfverzekerdheid moet men ook de vanzelfsprekendheid zien, waarmee de Jong de viering door de vriendenkring van een reeks jubilea accepteerde. De opmerking is wel gemaakt, dat het drama in de Jong's leven is geweest, dat hij niet - in een tijd, toen universitaire functies schaarser waren dan thans - tijdig tot een professoraat is geroepen. (Een aanbod van 1916 om te Gent hoogleraar in het Grieks te worden heeft hij intussen afgeslagen). En toch - de Jong zou de Jong niet geweest zijn zonder zijn karige levenswijze, zijn eigenzinnigheden - zijn devies was, zo zei hij wel eens: nitor in adversum - en zijn critiek. Daarin kon hij fel zijn; hij had zo zijn antipathieën en sympathieën. ‘Bêtes noires’ waren voor hem b.v. Immanuel Kant (9), Rudolf Steiner en Leo Polak. Grote waardering koesterde hij daarentegen voor Origenes (18, 54), Andreas Rüdiger (9), Willem Bilderdijk (11, 33, 47, 50, 51) en Carl du Prel.

De Jong was lid van het Prov. Utrechts Genootschap sinds 1911; van de Maatschappij der Ned. Letterkunde vanaf 1916. Hij was erelid van de Haagse Kunstkring en is o.a. bestuurslid geweest van de Ned. Studievereniging voor ‘Psychical Research’, van de Vereniging ‘Het Spinozahuis’ en van de Vereniging voor Wijsbegeerte te 's-Gravenhage. Aan de werkzaamheden van de laatste heeft hij altijd levendig deel genomen; hij was een der oprichters ervan (1907) en vaak voorzitter of vice-voorzitter. Naast een Leidse was de Jong vooral ook een Haagse figuur, o.a. door zijn vele spreekbeurten aldaar en zijn frequenteren van de Koninklijke Bibliotheek. Vermeld moeten ook worden de talloze kleine stukjes, dikwijls van historisch-filologische aard, die hij in een reeks van tijdschriften schreef. De Jong heeft zich ook geïnteresseerd voor de Anti-vivisectie-beweging; in een minder gelukkige periode van zijn leven voor het actualisme; voor de Werkgroep der Paranormale Genezers en, in zijn laatste jaren, voor het Islamitisch Genootschap te den Haag (30).

[p. 92]

Op Oudejaar 1960 is het stoffelijk overschot van ‘K.H.E.’ op Nieuw Eik en Duinen aan de aarde, waar ook dat van zijn moeder rust, toevertrouwd. In de aula hadden de zeer talrijke aanwezigen, na de gehouden toespraken, in wat men zeide zijn eigen vertaling was, gezongen:

Horae, dies, menses, anni

Sicut umbrae fugiunt.

J.J. POORTMAN

Geschriften

1900	De Apuleio Isiacorum mysteriorum teste. (Dissertatie).	(1)
1905	Dienstweigering bij de oude Christenen.	(2)
1909	Das antike Mysterienwesen. (2de druk 1919).	(3)
1910	De wijsbegeerte in den Romeinschen keizertijd. (Openbare Les).	(4)
1910	Wijsgeerig broddelwerk.	(5)
1916	Hegel und Plotin.	(6)
1921	De magie bij de Grieken en Romeinen. (2de druk 1948).	(7)
1927	Heeft letterkundige kritiek waarde?	(8)
1931	Rüdiger und ein Anfang! Kant und ein Ende!	(9)
1932	Die andere Seite des Materialismus.	(10)
1934	Bilderdijk's ‘Geschiedenis des Vaderlands’.	(11)
1936	De parapsychologie. (2de druk 1954).	(12)
1937	De Stoa. Een wereld-philosophie.	(13)
1938	De zwarte magie. (2de druk 1956).	(14)
1939	Spinoza en de Stoa.	(15)
1940	Groote verkondigers van het voortbestaan.	(16)
1940	Wat is parapsychologie? (Openbare Les).	(17)
1941	Plotinus of Ammonius Saccas?	(18)
1943	De Grieksche mysteriën.	(19)
1947	Parapsychologische verschijnselen in en buiten de mens.	(20)
1949	Antieke welsprekendheid.	(21)
1950	De Oosters-Hellenistische mysteriën.	(22)
1950	Wat is het onderbewustzijn?	(23)
1951	De witte magie.	(24)
1952	Antieke wijsheid.	(25)
1952	De hymnen van Proclus.	(26)
1954	Philosofen en dieren.	(27)
1954	Wereldgeschiedenis.	(28)
1958	Zwerftocht door de wereldliteratuur.	(29)
1960	Islam en cultuur.	(30)
1960	Monadologie.	(31)

Voornaamste artikelen

1903	Plutarchus en het Christendom. (Theologisch Tijdschrift).	(32)
1906	Vertalingen van Bilderdijk's werken. (In: Mr. Willem Bilderdijk).	(33)
1909	Over het Schoone. Vert. van Plotinus, Enn. I, 6. (Het Nieuwe Leven).	(34)
1910	Spiritisme en Bijbelverklaring. (Theologisch Tijdschrift).	(35)

[p. 93]

1911	De kerkelijke richtingen in Nederland. (Vragen van den Dag).	(36)
1917	Een staatsman en moralist uit de eerste eeuw, Seneca. (Vragen van den Dag).	(37)
1921	Leibniz over de reïncarnatie. (De Nieuwe Gids).	(38)
1921	De Danteo ac Lucano. (In: Dante Alighieri, Omaggio dell'Olanda).	(39)
1922	Materialisme en voortbestaan. (De Nieuwe Gids).	(40)
1925	Inedita quaedam. (In: Coena apparata in hon. C.H.E. de Jong).	(41)
1928	De Horatio Hannibali inimico. (Mnemosyne).	(42)
1928	Levensschets Prof. Dr. J.J. Hartman. (In: Nagelaten Geschriften).	(43)
1928	Plato en het occultisme. (Tijds. v. Parapsychologie I).	(44)
1930	De Neo-Platonici en het occultisme. (Tijds. v. Parapsychologie II).	(45)
1934	De wijsgeerige gedachte bij de Noord-Nederlandsche tooneelschrijvers. (In: Na tien jaar. Gedenkboek Bond Ned. Tooneelschrijvers).	(46)
1936	De Bilderdijkio Manilii vestigia secuto. (Mnemosyne).	(47)
1936	Observationes quaedam de Hofman-Peerlkampii et Hartmani studiis Horatianis. (Mnemosyne).	(48)
1937	Helden en heldinnen in Vondels treurspelen. (De Delver).	(49)
1938	Bilderdijk te Leiden. (In: Bilderdijkherdenking).	(50)
1938	Bilderdijk en Sophocles. (Verslag Prov. Utr. Genootschap).	(51)
1940	Vondel en Lessius. (Vondelkroniek).	(52)
1940	Vondel als philosoof. (Vondelkroniek).	(53)
1948	Origenes. (Mens en Kosmos).	(54)
1961	Gods wil en het kwade. (Corr. met L. Hoyack). (Spiritische Bladen) en vele kleinere artikelen.	(55)
	en vele kleinere artikelen.