Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1950-1951

[p. 212]

Jan Arend vor der Hake
(Loenen, 14 Maart 1880 - Zeist, 11 Mei 1951)

Jan Arend Vor der Hake is geboren op 14 Maart 1880 te Loenen aan de Vecht en overleden op 11 Mei 1951 te Zeist. In 1908 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op een proefschrift over De aanspreekvormen in het Nederlandsch tot doctor in de letteren en wijsbegeerte en na een studie in de Nederlandse Taal en Letterkunde. Zijn belangstelling ging aanvankelijk zeer naar de historische taalwetenschap uit en Vor der Hake had zich de loopbaan van een geleerde - met alle bescheidenheid die hem sierde - voorgesteld. Het leraarschap dat hij aanvankelijk koos, bevorderde de ontwikkeling van een andere kant in zijn wezen. Maar hij zou toch zijn leraarsbestaan nog weer in 1913 onderbreken om als bibliothecaris te gaan werken aan de Gemeentelijke Bibliotheek te Rotterdam tot vrienden hem - in wie zij de grote paedagogische gaven reeds lang gezien hadden - terugriepen naar het onderwijs. Leraar was hij te Alkmaar en Den Helder, vervolgens te Haarlem.

In 1919 werd hij de rector van het nieuwe gestichte Baarns Lyceum. Het devies der school werd: ‘Het pad der rechtvaardigen is als de morgenglans’; een zinspreuk die de kwintessens van zijn persoon tot uitdrukking brengt.

Acht en twintig jaar lang heeft hij zijn school geleid. Op 7 Februari 1948 nam hij zijn afscheid pas om vrijwel onmiddellijk in ander werk zijn arbeid voort te zetten.

September 1907 was hij zijn leraarswerk begonnen en, met de zojuist genoemde onderbreking, was zijn leven dat van een opvoeder. Nog zeer lange tijd blijft hij als lid van het dagelijks bestuur van de Centrale Vereniging van Openbare Leeszalen in aanraking met zijn tijdelijke werkkring van bibliothecaris. De Opbouwstichting voor Maatschappelijk Werk te Utrecht was de eerste die beslag wist te leggen in 1948 op zijn vrije tijd, in datzelfde jaar echter - in September - trad hij op als rector van het Paedagogisch Seminarium van de Nederlandse Hervormde Kerk, te Utrecht gevestigd. Dit laatste ambt wilde hij op 1 September 1951 neerleggen, omdat hij inmiddels in de eerste maanden van dat jaar opnieuw tot de opvoeding van kinderen, thans koninklijke kinderen, geroepen was aan de te Soestdijk in het leven geroepen afdeling van zijn eigen oude school te Baarn.

[p. 213]

Op zijn vijf en zestigste verjaardag bood men Vor der Hake een bibliografie van zijn geschriften aan. Daarbij werd tevens een bloemlezing uit zijn werk afgedrukt¹. Acht en dertig dicht bedrukte bladzijden leggen getuigenis af van zijn arbeidzaamheid als schrijver van artikelen en boeken. Zijn stijl is altijd keurig en eenvoudig, zijn toon op de man af of causerend. Zijn dissertatie over De aanspreekvormen in het Nederlandsch bleef bij een eerste deel: De Middeleeuwen (Utrecht, S. den Boer, 1908. IX, 240 blz.). Doch ook in deze vorm werd ze spoedig bekend om haar degelijke nauwgezetheid.

In de strijd voor de vereenvoudiging der spelling stond hij aan de zijde der vereenvoudigers. Ook daarvan legde hij, reeds in 1912, in geschrifte getuigenis af (De tegenwoordige stand van de spellingkwestie. Baarn, Hollandia-drukkerij, 1912. 20 blz.). Dat hij zijn studievak trouw blijft, blijkt ons o.a. uit de Proeven van zestiende eeuws Oosters Nederlands (Groningen, J.B. Wolters. 32 blz.), die hij nog in 1919 uitgeeft.

Daarnaast treffen ons zeer talrijke uitgaven op het terrein van de bibliothecaris en zijn vak, maar de grote meerderheid zijner publicaties ligt op paedagogisch terrein. Ik noem er slechts drie: Wij, onze kinderen en de school (Baarn, Hollandia-drukkerij, 1928. 72 blz.), een drietal voordrachten; Fouten van kinderen, van leraren, van ouders, met betrekking tot de school (Amsterdam, H.J. Paris. 1931, 60 blz.; 2e dr. 1934); Rondom het schoolleven van onze dagen (t.z.p. 1934, 53 blz.). Drie brochures uitmuntende door heldere gedachtengang, direktheid van toon en rake stilering.

De zojuist genoemde Bibliographie kon nog geen melding maken van de bundel Hoogtij. Vijf toespraken (Amst., H.J. Paris 1948, 55 blz.). En minst van al kon zij zijn grootste pennevrucht vermelden: zijn talloze, door ieder warm begeerde brieven. Zo de kunst van het briefschrijven sterk geleden heeft sedert makkelijker direkt kontakt verkregen werd dank zij betere middelen van verkeer en telefoon en sedert het leven haastiger geworden is, bij Jan Arend Vor der Hake vindt men ze nog in volle fleur en rijkdom. Een schat van wijsheid in een vorm die ernst en humor verbindt, een schat van hartelijkheid en oprechte genegenheid, oprechtheid ook in verontwaardiging, een schat van vroomheid en

1 Dr. J.A. Vor der Hake, Bibliografie zijner geschriften, gevolgd door een bloemlezing uit zijn werk, aangeboden ter gelegenheid van zijn vijf en zestigste verjaardag. Uitg. & Drukkerij Hollandia, Baarn z.j. (1948 gedrukt, 1945 samengesteld).

[p. 214]

stichting is er in die brieven, verspreid over de wereld, opgetast. De brieven zelf, altijd op het juiste ogenblik, zijn toonbeeld van zijn grote trouw.

Hoe heeft hij zijn Bijbel gekend en liefgehad, hoe dierbaar is hem de Nederlandse taal geweest, hoe diep verbonden was hij met alle mensen.

Een enkel woord willen wij wijden aan de van Dr. Vor der Hake bestaande afbeeldingen.

Er bestaat een bronzen portret-buste door de beeldhouwer Frank de Miranda omstreeks 1941 gemaakt. Hiervan bestaat één exemplaar in gips, hetgeen in mijn bezit is. Het bronzen exemplaar is eigendom van Mevrouw de Weduwe C.L. Vor der Hake-Planten te Zeist. Eveneens in haar bezit is een portret, getekend door de kunstschilder G. Boon, Bilthoven, en een getekend portret door J.H. van Winkoop. Van deze laatste kunstenaar is een geschilderd portret aanwezig in de rectorskamer van het Baarns Lyceum. Eveneens ten huize van de Weduwe bevindt zich een portret, getekend door de kunstschilder Adamse ter gelegenheid van Vor der Hake's vijftigste verjaardag.

Er bestaan vele foto's van uiteraard uiteenlopende kwaliteit. Als zeer goed wordt algemeen de foto beschouwd, opgenomen in de bovengenoemde bibliografie van zijn werken.

M.J. Langeveld