Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1950-1951

[p. 204]

P. Lucidius Verschueren, O.F.M.
(Venlo, 25 Juli 1895 - Maastricht, 10 December 1950)

Leonardus Hermanus Hubertus Verschueren werd 25 Juli 1895 te Venlo geboren. Na zijn gymnasiale studies te Venlo en te Megen, trad hij in 1913 in de Orde der Minderbroeders; als kloosterling droeg hij de naam Lucidius. Hij deed zijn filosofische en theologische studies in de kloosters der Orde te Alverna, Weert en Maastricht. In 1920 priester gewijd, ging hij in 1923 aan de pas opgerichte katholieke universiteit te Nijmegen ascese en mystiek studeren onder leiding van prof. Brandsma. Zijn wankele gezondheid verhinderde hem echter deze studie te voltooien. Van 1925 tot 1932 was hij leraar in de klassieken aan het gymnasium te Venray. Hier heeft hij zijn voornaamste wetenschappelijke publicatie tot stand gebracht: de heruitgave van Herp's Spieghel der Volcomenheit. Van 1932 tot 1938 was hij belast met de geestelijke vorming der theologanten in Alverna en Weert, in welke jaren (1934-1937) hij ook deel uitmaakte van het hoofdbestuur der Nederlandse Minderbroedersprovincie. Het was wederom zijn steeds wankele gezondheid, welke hem tot tijdelijke rust veroordeelde. Van 1939 tot 1946 ziet men hem optreden als leraar te Megen. In laatstgenoemd jaar volgde zijn aanstelling tot lector in de pastoraal-theologie te Maastricht, waar hij, sinds December 1949 zwaar lijdend, 10 December 1950 overleden is.

De werkzaamheid van P. Lucidius stond in dienst van één grote, al zijn doen en denken beheersende idee: de kennis en de praktijk te verbreiden van het inwendig leven. Dit ideaal heeft hij met inzet van al zijn krachten gediend tot hij letterlijk niet meer kòn. Zijn priesterlijke arbeid te beschrijven en de invloed, welke hij als geestelijke leidsman op velen heeft uitgeoefend, valt buiten het bestek van deze bijdrage. Slechts in het voorbijgaan zij hier gewezen op de talrijke artikelen van zijn hand, verschenen in tijdschriften als De Kloosterling en De Gewijde Rede en op het aantrekkelijke boekje over Het gebed, in 1938 bij ‘Het Spectrum’ ter perse gelegd. Deze vruchtbare activiteit heeft Verschueren niet verhinderd ook zijn gelukkige wetenschappelijke aanleg, slechts weinig belemmerd door een onvoltooid gebleven academische vorming, in dienst van datzelfde ideaal tot volledige ontplooiing te brengen.

Het heeft dan ook niet lang geduurd vóór zijn wetenschappelijke belangstelling haar definitieve oriëntatie mocht vinden. Na enkele kleinere studies over het Venrayse college in de Josefistische tijd (nn.

[p. 205]

1, 2, 3) heeft Verschueren tegen de dertiger jaren het terrein van de geestelijke litteratuur der Middeleeuwen betreden, waarop hij zich tot aan zijn dood met steeds groeiende deskundigheid zou blijven bewegen. Hij voelde zich sterker geboeid door het litterair-historische dan door het doctrinaire aspect van de problemen, welke hij ontmoette. Overeenkomstig zijn aanleg ging zijn voorliefde onmiskenbaar uit naar de geschiedenis van het boek, dat hij allereerst als bibliograaf benaderde. Hierbij stond hem een uitgebreide kennis van oude en nieuwe boeken ten dienste, welke hij niet ophield te verrijken, getuige zijn kronieken over de spiritualiteit van heden en verleden, welke hij regelmatig in tijdschriften als Studia Catholica (sinds 1932), Nederlandse Katholieke Stemmen (sinds 1936) en Revue d'histoire ecclésiastique (sinds 1939) publiceerde.

Twee studie-objecten vooral hebben zijn aandacht getrokken: de z.g. middelnederlandse mystiek, voor zover hij deze belichaamd zag in zijn vijftiende-eeuwse medebroeder Hendrik Herp, en de middeleeuwse kloosterbibliotheken. Van meetaf heeft hij zich naam gemaakt door de meesterlijke uitgave van Herp's Spieghel der Volcomenheit (n. 7), welke getuigt van zeer grote zorgvuldigheid bij het reproduceren van de tekst en haast scrupuleuze acribie bij het beschrijven van handschriften en drukken. Rondom deze publicatie groeperen zich bibliografische studies over oude uitgaven (nn. 4, 5, 6) en meer samenvattende verhandelingen over de leer van dit werk (nn. 8, 9, 10), welke alle, ieder op haar eigen manier, de invloed ervan in de Nederlanden en in Frankrijk demonstreren. Die invloed constateert hij niet alleen in de XVIe, maar tot diep in de XVIIe eeuw, bij een schrijver b.v. als Lucas van Mechelen (n. 13), behorend tot een milieu, waarin de eenzijdige toepassing van Herp's ideeën niet vreemd is geweest aan de verbreiding van een min of meer quiëtistische mentaliteit. Wat Herp ten deel viel bleef aan een figuur van bescheidener afmetingen niet onthouden: in een serie litterairhistorische studies heeft Verschueren Antonius van Hemert, een zestiende-eeuwse kanunnik van Eindhoven, uit het isolement zijner vergetelheid verlost (nn. 11, 12).

Waarschijnlijk is hij via de studie der middelnederlandse mystiek ongemerkt op het aanpalend terrein der middeleeuwse kloosterbibliotheken beland. Een samenvattend overzicht (n. 15) bleek een bruikbaar uitgangspunt voor meer gespecialiseerde onderzoekingen, waarbij het er vooral op aankwam de vage en summiere aanduidingen der oude cata-

[p. 206]

logen te identificeren. In het bijzonder hebben de Karthuizers zijn belangstelling gewekt, de Karthuizers van Vught (n. 14), Amsterdam (n. 16) en Roermond (n. 19), welke laatsten zelfs een monografie meekregen. Ten gevolge van de omstandigheden kwamen ook de kanonikessen van het Venrayse Jerusalem binnen zijn gezichtskring te staan; zij danken hem een brede schets van hun leven en werkzaamheid (n. 17) alsmede een uiterst minutieuze en erudiete beschrijving van hun voormalig bezit aan handschriften (n. 21). Een zelfde karakter zou vermoedelijk de studie over het klooster Bethleëm gedragen hebben, die, slechts aangekondigd door een kleine brochure (n. 20), onvoltooid moest blijven liggen. Tot dit genre verhandelingen dient ten slotte ook nog gerekend te worden een bijdrage over wat een zeventiende-eeuws klopje zoal aan geestelijke lectuur in haar eigen bibliotheek ter beschikking stond (n. 18).

In opdracht van de letterkundige afdeling van het Thijmgenootschap is Verschueren zijn laatste levensjaren onvermoeid bezig geweest met het verzamelen van materiaal voor een bibliografie van de Nederlandse spiritualiteit in de XVIe en XVIIe eeuw. Een 18.000 titels werden door hem en zijn medewerkers tot dit doel bijeengebracht. Dank zij de belangeloze toewijding van zijn confrater Dr. A. van Dijk, zal dit Repertorium van de katholieke geestelijke litteratuur der Nederlanden van 1500 tot 1727 in de loop van 1952 het licht zien (n. 22).

Dr. P. Polman, O.F.M.

Lijst van geschriften¹

1925	(1)	Beknopte geschiedenis van het gymnasium van Venray. Venlo.
1927	(2)	Josefistische geest in Noord-Limburg (Historisch Tijdschrift = H.T. VI, 241-248).
1928	(3)	In de dagen van het Collegium Philosophicum (Limburg's Jaarboek XXXIV, 61-65).
1929	(4)	De latijnse edities der ‘Theologia Mystica’ (Ons Geestelijk Erf = O.G.E. III, 15-21).
1930	(5)	Herpuitgaven in Frankrijk (O.G.E. IV, 183-196).
1931	(6)	Leven en werken van Hendrik Herp (Collectanea Franciscana Neerlandica II, 's Hertogenbosch, 345-393).

1 Tot 1940 in: Lijst van geschriften van leden der Vereniging (tot het bevorderen van de beoefening der wetenschap onder de Katholieken in Nederland, thans: Thijmgenootschap), 's Gravenhage 1941, 424-426.

[p. 207]

1931	(7)	Hendrik Herp, O.F.M., Spieghel der Volcomenheit. Opnieuw uitgegeven. I Inleiding (191 blz.); II Tekst (421 blz.). Antwerpen.
1931	(8)	De heraut van Ruusbroec (Jan van Ruusbroec, Mechelen-Amsterdam, 230-262).
1932	(9)	Invloed van Herp. ‘Die grote Evangelische Peerle’ en ‘Tempel onser sielen’ (O.G.E. VI, 194-208).
1933	(10)	Harphius et les Capucins français (Études franciscaines XLV, 316-329; XLVI, 1934, 272-288).
1933	(11)	Antonius van Hemert (O.G.E. VI, 405-422; IX, 1935, 341-354; XI,1937, 13-21).
1937	(12)	Antoine de Hémert (Dictionnaire de spiritualité I, 712).
1937	(13)	De mysticus Lucas van Mechelen in zijn tijd (Franciscaans Leven XX, 345-360; XXI, 1938, 7-19).
1935	(14)	De bibliotheek-cataloog der Kartuize S. Sophia te Vught (H.T. XIII, 372-402; XIV, 1936, 7-58).
1937	(15)	Kloosterbibliotheken in Nederland vóór de Franse Revolutie (Bibliotheekleven XXII, 161-177; herdrukt in Verslag van het 13e tot 16e Nederlandsche Bibliotheekcongres, 's Gravenhage 1940, 125-141).
1937	(16)	Iets over de bibliotheek der Kartuizers te Amsterdam (Bijdragen tot de geschiedenis van het bisdom Haarlem LIV, 444-453).
1938	(17)	Jerusalem, klooster der Reguliere Kanonikessen van St. Augustinus (Jerusalem, gedenkboek, 5-118).
1939	(18)	De boeken ener Geestelijke Dochter: het Roermondse klopje Johanna van Randenraedt, 1610-1684 (O.G.E. XIII, 183-209).
1941	(19)	De bibliotheek der Kartuizers van Roermond (H.T., serie studies, n. VI, Tilburg, 112 blz.).
1947	(20)	Het huis van Bethleëm, het laatste klooster van het Kapittel van Utrecht ('s Hertogenbosch, Geert Groote Genootschap, n. 641).
1949	(21)	Handschriften afkomstig uit het klooster Jerusalem te Venray (Publications ... Limbourg LXXXV, 693-730; Miscellanea Mgr Dr P.J.M. van Gils).
1952	(22)	Repertorium van de katholieke geestelijke litteratuur der Nederlanden van 1500 tot 1727 (ter perse).