Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1943

[p. 12]

Renward Brandstetter
Beromünster, 29 Juni 1860 - Lugano, 17 April 1942

In het ‘herinneringswoord’ van Dr. S.J. Esser, in het Tijdschrift v.d. Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië, uitg. door het Batav. Gen. v.K. en Wet., deel 70, blz. 147-156, geschreven naar aanleiding van den 75en verjaardag van ons overleden buitenlandsch lid, en in mijn In Memoriam, in deel 101, bl. 133-140 (met bibliographie) in de Bijdragen tot de T., L. en V.K.v.N.I. uitg. door het Kon. Instituut v.d.T., L. en V.K.v.N.I., alsmede in de herdenking in Cultureel Indië IV. Juli/Aug. 1942 van zijn landgenoot door A. Steinmann (waar nog enkele titels meer der bibliographie worden vermeld) kan men vele bijzonderheden over R. Brandstetter, doctor honoris causa van Genève, lezen.

Hij werd geboren te Bero-Münster (kanton Luzern), waar zijn vader geneesheer was. Te Luzern bezocht hij het gymnasium, te Bazel en te Leipzig de Universiteit, waar hij Duitsch, Sanskrit en Indogermanistiek studeerde. Na afloop zijner studie werd hij leeraar in het Duitsch aan de Luzerner Kantonsschule, welk ambt hij tot 1926, wegens leeftijd gepensionneerd, behouden heeft. Zijne vrouw, geboren Roos, was hooger op van Hollandsche afkomst. Men zoude vermoeden dat dit feit aanleiding was tot zijn voorkeur voor bestudeering van het Nederlandsch en de talen van Ned. Indië, doch dit is geenszins het geval. In Essers en mijne herdenkingen kan men lezen hoe hij (in zijn jonge jaren beoefenaar van dialectstudie, en in het Reallexicon der Deutschen Literaturgeschichte ‘einer der besten Meister in der kurzen Schwank- und Dorfgeschichte’ genoemd, en steeds bedacht op uitbreiding zijner talenkennis en taalvergelijking) op een boottochtje over het Vierwaldstättermeer kennis maakte met den Delftschen hoogleeraar in de Volkenkunde, en groot kenner van Indonesische talen, G.K. Niemann, en door hem gebracht werd tot bestudeering van het Maleisch en later van vele zustertalen, wat leidde tot een jarenlange samenwerking. Om de in het Hollandsch vervaardigde spraakkunsten en woordenboeken der Indonesische talen te kunnen begrijpen, ging hij zich toeleggen op onze taal, die hij door-en-door heeft leeren kennen, doch niet sprak, uit louter bescheidenheid, niet uit vrees om fouten te maken. Eigenaardig is het dat hij een reeks van jaren geabonneerd was op het Leidsch Dagblad om bekend te worden met de gewone taal der courant.

De taalvergelijking werd het voornaamste doel zijner studie. Hij

[p. 13]

schreef eene groote reeks van kleine geschriften van taalbeschrijvenden en taalvergelijkenden aard, alle aangenaam en onderhoudend van stijl, bracht niet de studie van eene bepaalde taal verder, maar behandelde de voornaamste fenomenen, worteltheorieën, vocalenwet, e.d. methodisch en ‘übersichtlich’.

Zijne theorieën zijn niet alle door vakgenooten aanvaard, maar hij heeft ordening en systhematiek gebracht in eene massa feiten; terecht getuigde de vertaler van vier zijner verhandelingen in het Engelsch: O.O. Blagden van hem: ‘his grasp of the subject is equalled by the soundness of his method and the perspicacity of his exposition. Though strictly scientific his work is cast into a form that renders it intelligible to the average reader as well as to the specalist, and while the advanced student will find much to learn from it, a beginner of ordinary intelligence and education can read it with profit and understanding.’ Zijne vergelijkingen waren leerzaam, maar niet altijd overtuigend; trouwens soms schijnen zijne voorbeelden, b.v. uit de Skandinavische talen, niet geheel juist te zijn.

Na eene reeks korte verhandelingen is Brandstetter eene serie begonnen: Wir Menschen der Indonesischen Erde, onderhoudend gestelde monographieën, waarin hij de door hem zoo bewonderde Indonesische menschheid aan het woord laat. In aandoenlijke, ja verheven bewoordingen, betoogt hij hare gelijkwaardigheid met (zgn. ‘hoogere’) Europeesche rassen, prijst haar fijn taal- en literatuurgevoel, hare kunst in de talen geuit, haar zin voor goede en sierlijke uitdrukking. Enkele titels mogen dit staven: Die indonesische und die indogermanische Volksseele, Eine Parallele auf Grund sprachlicher Forschung; der Intellect der indonesischen Rasse mit indogermanischen Parallellen aus Philosophie und Sprachwissenschaft; die primitiven Schöpfungen und die Höchstleistung des indonesischen Sprachgeistes; Grundsteine zur alt-indonesischen Literaturwissenschaft für Sprachforschung und Völkerpsychologie en, als laatste, té korte en daardoor niet geheel bevredigende, die Verwandtschaft des Indonesischen mit dem Indogermanischen (1937).

In de Encyclopedia Italiana komen verscheidene artikelen van Br. over Indonesische talen voor: meesterlijk is zijne bijdrage in deel XXII, 1934, van dat voortreffelijke werk: Lingue Maleo-Polynesiache, kolom 6-10.

Hij heeft steeds publiceerend doorgewerkt, nooit in Nederland of Indië geweest zijnde, en altijd de bewoners van het moederland en ‘het rijk overzee’ liefgehad. Twee maal gewerd hem van Fransche zijde eene

[p. 14]

uitnoodiging tot het samenstellen van een vergelijkend-etymologisch Indonesisch woordenboek, niet van Nederlandsche zijde, wat hij, de impressionabele en voor lof en blaam zeer gevoelige, man zich wel aangetrokken heeft.

Op eene wandeling van Lugano naar Gandria (waarheen hij evenals in de omstreken van Luzern, zoo velen Hollandschen vakgenooten tot gids gestrekt heeft, altijd onderhoudend en kinderlijk enthousiast, zij 't ook overgevoelig voor afkeurende critiek, niet zonder ijdelheid als geleerde en te zeer gesteld op erkenning, zich eerlijk uitende en zich oprechtelijk gevende, als goed vriend en getrouwe kameraad) is hij, door eene beroerte getroffen, plotseling aan zijne vrienden ontrukt.

Steinmann deelde in zijnen Nachruf mede dat Brandstetter tot in zijn laatste levensjaren is bezig geweest met de voltooiing van eene groote studie, als besluit van de reeks Malaio-Polynesische Forschungen, welke hij eerst dán wilde laten verschijnen (onder den titel Ein Muster für all-indonesische Sprachvergleichung) wanneer de wereld weder tot rust zou gekomen zijn. Hij, die als laatste woorden der inleiding tot de serie Wir Menschen der indonesischen Erde den volzin schreef: ‘Dieses unser Wort reden wir zu euch durch den Mund eines Mannes, dessen heissester Wunsch es ist, auch etwas beizutragen und wär's nur ein Sandkorn, zur Erbauung des hehren Weihtums der Rassen- und Völkerverständigung’ leed zwaar onder den oorlog van 1914-1918 en dien welken wij nu beleven; hij hoopte op het aanbreken van eenen beteren dageraad, en hij uitte zijne nobele gevoelens op eene wijze die menigeen kinderlijk, bijna onpractisch, té sentimenteel, maar altijd goedgemeend en idealistisch-eerlijk voorkwam, en heeft helaas het in vervulling gaan van zijn ideaal niet mogen beleven.

Een optimistisch, geheel onbaatzuchtig, in-goed menschenvriend als Brandstetter had dat wel verdiend!

Ph. S. van Ronkel