Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1942

Amy Geertruida de Leeuw
[Geertruida Carelsen]
Haarlem, 10 April 1843-Haarlem, 4 Juni 1938

Geertruida Carelsen werd in 1843 geboren en overleed in 1938. Zij bereikte dus den hoogen leeftijd van vijfennegentig jaar en toch kunnen zij, die haar gekend hebben, zich deze kleine pittige figuur niet voorstellen als dat van een oude vrouw. Zij is in den geest jong en frisch gebleven tot zij, blind geworden, op het ziekbed geworpen werd en ook zelfs dit ziekbed werd haar niet tot last, neen, eerder tot zegen, want zij scheen geheel in haar prille jeugd te herleven en geen andere gedachten te hebben dan die van dankbaarheid aan dat leven!

Zij was een karakter. Dat was haar groote aantrekkingskracht. Zij was oprecht, nuchter oprecht; daarom deed zij mij, (die menig trouwen vriendenraad en bijstand van haar mocht ontvangen) menigmaal denken aan dat groot open stuk Noord-Holland, waar zij haar jonge jaren had doorgebracht: de Anna Paulowna polder.

Als omstandigheden mede een karakter vormen dan zeker deden het deze wijde aan het water onttrokken vlakten waar onze, van voorvaders geërfde werkkracht zoo volledig tot uiting kwam. Land winnen van water, land ontginnen en vruchtbaar maken.

Haar Vader, de ingenieur J.C. de Leeuw, die de indijking en droogmaking van de Anna Paulowna polder geleid had, werd in het jaar 1855 tot dijkgraaf aldaar benoemd en vertrok dientengevolge met zijn gezin naar het pas ontgonnen land. Amy was toen twaalf jaar en de oudste van vìer kinderen. Tot nu toe was zij te Haarlem op de zoo bekende school van Meester Prinsen Geerlings geweest, een tijd waarover zij in haar ‘Herinneringen’ zoo alleraardigst schrijft, maar hier in den Polder was van geen schoolgaan sprake. Men las 's avonds voor, en zoo kreeg Amy haar eerste taallessen, waarbij zeker het Engelsch, daar haar Moeder van Engelsche afkomst was, een eerste rol speelde.

Verder leerde zij hier de praktijk van het leven kennen.

‘Ik hielp met lust en ijver aan al de bezigheden, die het primitieve huishouden meebracht’, schrijft zij in de Herinneringen. ‘Ik stelde er een eer in te leeren broodbakken van ongebuilde tarwe. Ik kreeg een geit die ik zelve voerde en molk...’ en ook andere werkzaamheden werden haar opgedragen. ‘Soms werd ik op het kantoor gehaald om een of ander verslag over te schrijven, als een klerk de koorts had.’ En op de

tochten die zij met haar vader deed als hij de dijken langs ging, zette zij haar ooren wijd open als er over den polder geredeneerd werd. Zoo kreeg het kind reeds vroeg belangstelling in dat grootsche werk, zoo leerde zij natuur in al haar stadia van nabij kennen en zal er in haar karakter datgene zijn gelegd wat met die streek iets gemeen heeft: het recht op den man af gaan, zooals daar die glinsterende slooten door het land gaan, het ‘straight on’ van dezen door menschenhand gevormden grond, kaal, zonder versiering, zonder beschutting, maar open om te ontvangen en nederig wachtend onder den geweldigen hemelkoepel.

Op haar twintigsten jaar schreef zij haar: ‘In 't vrije veld. Brieven van een Landmeisje aan jonge dames’.

Deze ‘jonge dames’ die zij op een uitstapje naar de bewoonde wereld had leeren kennen, die zij o, zoo benijd had om haar meerdere ontwikkeling en waarschijnlijk ook om haar gemakkelijken conversatie-toon, bracht zij door dit werk, op eenvoudige en bescheiden wijze kennis bij van de natuur. Want ‘Zij kenden geen mees uit een musch en geen iep uit een beuk’, zooals haar toen gebleken was en geloofden zelfs aan haar grapje: dat spinazie aan boomen groeit!

Deze brieven van een landmeisje zijn het debut van haar schrijfsters loopbaan. De schuilnaam ‘Een landmeisje’ werd later verwisseld door dien van ‘George Zeemeeuw’, maar daar een vrouw toch niet onder een mans naam kon schrijven (ten spijt van de beroemde George Sand!), volgde zij den raad van haar Vader en noemde zich Geertruida Carelsen, beide namen naar hemzelf en zijn Moeder. Ook Amy had er den naam Geertruida bij en was zij niet de dochter van een Carel? Zoo was deze pennenaam slechts een variant op den gewonen en nam zij, zooals zij schrijft ‘de volle verantwoordelijkheid op zich’, van hetgeen zij onderteekende. Zij kreeg nu ook werk aan tijdschriften en hulde al wat zij merkwaardigs zag ‘ongedwongen in een novellistisch kleed’.

Dit was alles nog van den poldertijd. Maar er kwam een andere, waarin zij alleen stond. De ouders gestorven, de broers hier en daar verspreid en Amy - zou Amy niet geweest zijn als zij zich weer niet tot het volle leven gekeerd had. Zij verbond zich te Amsterdam aan een ziekenhuis. Er bestond in dien tijd nog geen officieele opleiding daartoe. Er werden geen examens of diploma's gevraagd. Hoe zij die taak opvatte, kan men lezen in haar mooie kleine schets: ‘Mijn eerste waaknacht’, een juweeltje uit haar ‘Herinneringen’. Maar behalve dat een jonge vrouw als zij niets deed zonder er met hart en ziel bij te zijn, zal ook wel de onder-

vinding van haar pioniersbestaan op het platte land hier in haar voordeel zijn geweest en zullen haar krachten en kundigheden hier goed te pas zijn gekomen.

Zij bleef tot het jaar 1888 in dezen nuttigen werkkring en vertrok wegens familie omstandigheden in dat jaar naar Londen. Het leven in Londen heeft een diepen indruk op haar ontvankelijke ziel gemaakt. Daar was de nijpendste armoede naast de grootste weelde, daar was de grootindustrie, zoovelen tot zegen, aan zoovelen tot verderf. Zij had het geluk in zeer intellectueele en geestelijk hoogstaande kringen ontvangen te worden en leerde daardoor de groote contrasten in de Maatschappij van hun standpunt bezien, echter niet om er onverschillig onder te worden, maar integendeel om er haar gedachten over te laten gaan en voor haar pennevruchen te gebruiken. Het buitenland toch drukte den eigenlijken journalistieken stempel op haar werk, zooals zij zelf zegt. Zij leerde zich daar, voornamelijk in Engeland, waar zij drie jaar bleef, als journaliste vormen. Nooit iets beschrijven, was haar stelregel, waarvan zij zich niet vooraf persoonlijk op de hoogte had gesteld en verder de verkregen impressies zoo schiften, dat de hoofdzaak behandeld werd en de bijzaken òf verzwegen òf slechts in puntige toespeling vermeld werden. ‘Daarvan de gewoonte te hebben beet gekregen is mij later goed te pas gekomen’ zegt zij.

Na Engeland voerde de weg haar naar Duitschland. Nu was zij aan verschillende Nederlandsche couranten verbonden en in de ‘Herinneringen’ wijdt zij menig bladzijde aan dezen Duitschen journalistentijd, die vol emotie en belangwekkende dingen moet zijn geweest. Haar langdurig verblijf aldaar maakte haar ten leste tot een bekende persoonlijkheid. Er had zich een groote kring van vrienden om haar gevormd; zij werd de vraagbaak van velen; en nieuwelingen zelfs werden geregeld naar haar toe gezonden, een omstandigheid die haar den bijnaam van ‘onzen Hollandschen consul’ bezorgde.

Een mij bekend uitgever heeft dienaangaande op haar 80-jarig feest een aardige herinnering opgehaald. Als jonge man zou hij voor de, voltooïng van zijn opvoeding naar Berlijn gaan en onder de referenties die hij van zijn Vader medekreeg was in de eerste plaats Geertruida Carelsen. De jonge man vond het een zonderlinge schikking. Wat deed een nieuweling als hij in een groote stad bij een alleen wonende dame, al was zij dan ook journaliste? Maar zijn twijfel was spoedig verdwenen toen hij in den kring van de alleenwonende dame werd opgenomen en later moest hij

erkennen geen beter geleide te hebben gehad in deze groote stad dan Geertruida Carelsen.

Een kring van vrienden om zich heen vormen, dat heeft zij volgehouden ook later toen zij weer in het Vaderland terug was en al slonk het aantal van hen die van eigen leeftijd waren, dat van een nieuwe jongere generatie stond weer om haar heen. Zoo is het gebleven tot het einde. Haarlem waar zij geboren was, heeft ook haar laatste jaren gehad en Haarlem heeft haar nog de voldoening van een oude liefhebberij geschonken n.l. het tuinvak. De groote Zocher, haar Grootmoeders tweede echtgenoot had haar op zijn kweekerij Rozenhagen reeds als kind die liefhebberij bijgebracht. Zij kreeg er haar eigen tuintje en leerde van een tuinman de handgrepen; zij mocht met Grootvader mede als hij het aanlegwerk inspecteerde. Als kleine kleuter wist zij reeds wat ‘een lamme bocht’ was en zie, nu bij haar wederkomst in het Vaderland, na den oorlog van 1914, werd haar weder een stuk grond op Rozenhagen afgestaan, later toen Rozenhagen verkaveld werd, een nieuwe tuin bij de firma Tubergen, twee terreinen waar zij haar leuze kon demonstreeren: Werken in harmonie met de planten. Geen stijve vierkanten om gracieuze planten en bloemen, die eischen zachte bescheiden lijnen! Dat velen, vooral architecten het niet met haar eens waren, wist zij, maar zij is er voor blijven strijden tot het eind toe... het eind dat zoo heel bijzonder is geweest van deze vrouw, blind, maar als ziende in een nieuwe wereld en terugblikkend in een oude, waar zij niet kon ophouden jubelend voor te danken.

Marie C. van Zeggelen

Lijst der geschriften

Voorts artikelen in een groot aantal periodieken.