Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1939

[p. 52]

Levensberichten

[p. 53]

Durk van Blom
(Leeuwarden 19 December 1877-Leiden 29 November 1938)

Durk van Blom

Naast de talrijke levensberichten en herinneringen, die aan Durk van Blom gewijd zijn en die de harmonische eenheid van zijn persoon zoo goed als de veelzijdigheid van zijn werkzaamheden helder belichten, moge dit bericht in hoofdzaak volstaan met een korte beschouwing van de beteekenis, die de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde voor hem en hij voor haar heeft gehad, en slechts een zekere volledigheid nastreven in de opsomming van zijn talrijke geschriften.

Een dergelijke beperking behoeft niet te schaden. Weliswaar heeft Meyers er in zijn aan Van Blom gewijd levensbericht in het Jaarboek van de Koninklijke Akademie op gewezen, en terecht, dat men hem uit zijn geschriften alleen niet kon leeren kennen, maar dat neemt niet weg, dat Van Blom zelf blijk heeft gegeven van zijn overtuiging, dat in zijn publicaties een belangrijk deel van zijn geestelijk wezen tot uitdrukking was gebracht; hij heeft nauwgezet en volledig alles wat hij publiceerde gebundeld en geregistreerd en zijn kinderen daarvan op de hoogte gehouden.

En wat onze Maatschappij betreft, daar had hij klaarblijkelijk zijn hart aan verpand. Liefde op het eerste gezicht is dat niet geweest. Op de jaarvergadering van 1910 werd Van Blom tot lid gekozen; hij was toen sinds een jaar of drie hoogleeraar in het staats-, administratief- en handelsrecht te Delft en twee en dertig jaar oud. Maar het duurt tot 1922 eer zijn naam onder de aanwezigen ter jaarvergadering wordt vermeld en men kan veilig aannemen, dat hij in die twaalf jaren op geen bijeenkomst van de Maatschappij is verschenen. Zelfs zijn verhuizing naar Leiden, in 1915, bracht daarin geen verandering. Waarschijnlijk was hij van meening, dat hij in het milieu van ‘Letterkunde’ niet paste. Later, als hij, in 1928, tot voorzitter van de ‘Leidsche Maatschappij’ gekozen, de jaarvergadering toespreekt¹, verdeelt hij haar leden in vier groepen. Drie ervan zijn normaal: de taal- en letterkundigen, de geschied- en oudheidkundigen en de beoefenaren der schoone letteren; zij behooren er thuis. De vierde groep echter ontleent haar bestaansrecht enkel aan haar sterke belangstelling in het streven der vereeniging, het zijn de ‘zelfkan-

1 De toespraak zelf behandelde de boerenromans en de schaarschte hieraan in de Nederlandsche literatuur.

[p. 54]

ters’ en Van Blom rangschikt zichzelf bij deze categorie. Terecht? Het wil mij toeschijnen, dat hier overmatige bescheidenheid oordeelt. Zeker, in bepaalde opzichten moet hij zich altijd buitenstaander zijn blijven voelen. Reeds bij eerste kennismaking werd hij ongetwijfeld bekoord door de sfeer van de maandvergaderingen; hij zelf roemt hun trek van knusheid en geen ander paste zoo wel in den geest en de gebruiken, die daar heerschen. Wie kon zich met hem meten in het rooken van de lange pijp? Echter hij zat hier als genietend toehoorder; hij nam deel aan de gedachtenwisseling - altijd met de hem eigen hoofsche redelijkheid - maar hij trad niet op als spreker, nimmer heeft hij in een maandvergadering een voordracht gehouden. Inderdaad was hij in deze bijeenkomsten de belangstellende leek.

Doch zijn betrekking tot de Maatschappij is niet tot de maand- en jaarvergaderingen beperkt gebleven (de jaarvergaderingen, die hij zelf aanduidt als de festijnen op den tweeden Woensdag van Zomermaand). Al in 1924, reeds na twee jaren actief lidmaatschap dus, wordt hij opgenomen in de Commissie voor Geschied- en Oudheidkunde. En hier is hij eerst recht en volkomen in zijn element. Professor Knappert, wien ik iets over de tijdstippen van Van Blom's intrede in de werkzaamheden van de Maatschappij mededeelde, kon zijn ooren niet gelooven. In zijn herinnering had Van Blom altijd deel van deze huiselijke bijeenkomsten uitgemaakt, was hij er als mee samengegroeid.

Talrijk en van rijke veelsoortigheid zijn dan ook de onderwerpen, die hij in de vergaderingen van de Commissie ter sprake heeft gebracht. Natuurlijk vertelde hij er in de eerste plaats over zijn geliefde Waddeneilanden. Alles daar, op die kleine, geïsoleerde woonplekken, had zijn aandacht: het grondbezit, de kerkrekeningen en archieven, de gebouwen en hun inventaris, de politieke en staatsrechtelijke bijzonderheden, de konijnenplaag, de vogels, de daar geboren en getogen menschengeslachten, de kroniekschrijvers, de folklore en costumen, de monumenten en wat verder niet al. Maar ook zijn, al of niet ambtelijke, werkzaamheden, van welken aard die ook mochten zijn, bleken onder zijn handen nog wel eens iets op te leveren aan zijn immer waakzamen zin voor geschiedvorsching. Zoo het administrateurschap van de Weduwen Sociëteit van Leidsche Professoren, een dorre taak van beheer en boekhouding, waar hij echter het levende water uit wist te voorschijn te tooveren in den vorm van wetenswaardigheden over het leen Torenveld (een perceel van genoemde Sociëteit) en over het graf van Wyttenbach (een van haar wel-

[p. 55]

doeners). Zoo zijn lidmaatschap van de Zuiderzeecommissie. Men beweert niet te veel met te zeggen, dat hij alles om zich heen met de belangstelling van den historicus beschouwde. Op de bijeenkomsten van de Commissie houdt hij verhandelingen - ik noem slechts enkele onderwerpen ter kenschetsing - over ringen aan stadhuizen en andere publieke gebouwen, over het recht van ligplaats te Londen voor Friesche palingschuiten, over zadeldaktorens in de Noordelijke provinciën, over de Van de Velde in de Lakenhal. Allemaal uitingen van interesse voor historische details, die den geboren geschiedvorscher kenmerken.

Van Blom's geheele wetenschappelijke werkzaamheid is eigenlijk door dien hartstocht voor feiten, dien eerbied voor de werkelijkheid bepaald. De grauwe levenlooze theorie, de kleurige holle frase hebben hem nooit geïmponeerd of belang ingeboezemd maar tot kritiek en bestrijding gelokt. Hij schoof zwijgend het loof en de bloesems opzij om door te dringen tot den stam en daarvan de deugdelijkheid te onderzoeken. Eer dan te vreezen, dat men door de boomen het bosch niet zien zou, maakte hij zich bezorgd, dat veel wijsheid, over het bosch verkondigd, de kennis van de boomen ten eenenmale ontbeerde.

Nog twee eigenschappen zou ik met dien historischen kentrek van zijn geest in verband willen brengen: zijn bedachtzaamheid en zijn geduld. Zijn bedachtzaamheid. Wie heeft Van Blom ooit gehaast gezien? Uiterlijk was hij de verpersoonlijkte kalmte, iemand van voorbeeldige zelfbeheersching. Maar zooals hij het gebeuren buiten zich als een aaneensluitende en samenhangende reeks van feiten scherp onderscheidend waarnam en interpreteerde, als een voortgang ononderbroken doch in voortdurende gebondenheid aan het verleden, zoo eischte hij ook in den opbouw van elk wetenschappelijk betoog onderlingen samenhang in al zijn deelen, redelijke eenheid van het geheel, erkenning van den in de werkelijkheid van het verleden liggenden grondslag; de voeten moesten in den grond geplant zijn. Hij was een vijand van utopieën, van wilde, vrij dartelende ideeën, van theorieën zonder reëele historische basis.

Maar ook zijn geduld vindt in dienzelfden trek van zijn wezen zijn verklaring. Hij kon den tijd meten in zijn historische begrenzing, hij kon afstand nemen van de dingen, ze zien in de beperktheid van hun afmetingen en daardoor kon hij de voltrekking van de gebeurtenissen afwachten. Ik meldde reeds, dat het twaalf jaren duurde eer hij er toe overging zich als lid van de Maatschappij van Letterkunde te doen gelden. Nu kan men aanvoeren, dat in dit geval onbekend onbemind maakte en het

[p. 56]

geduld in het wachten niet groot behoefde te zijn. Er zijn echter sprekender voorbeelden. Want wat kan men duidelijker taal verlangen van geduld en zelfbeheersching dan dat twee jonge menschen, die den weg naar elkanders hart gevonden hebben, besluiten alle contact op te schorten tot voor hem de proeftijd van de studie ‘in Holland’ volbracht is en dat besluit getrouwelijk en volkomen gestand doen, totdat, na vier jaren, de gewezen student, nu opgeklommen tot ‘Mr.’ en ‘hoofdredacteur van het Vaderland’, den tijd gekomen acht de kluisters van zijn hart te verbreken?

Wil men nog een voorbeeld, uit rijperen leeftijd? Een goed vriend van Van Blom vangt in het Nieuwsblad van Friesland een persoonlijke herinnering aan den overledene aan met de woorden: ‘Meer dan twee derde deel van zijn leven heeft Durk van Blom in Holland doorgebracht en toch is hij steeds een echte Fries en Leeuwarder gebleven’. ‘Een echte Fries en Leeuwarder’? Veel meer dan dat! Voor Van Blom moeten die veertig jaren altijd iets hebben gehad van ballingschap. Zoo innig bleef hij aan zijn geboortestad en -land gehecht, dat hij zich geregeld allerlei Friesche bladen liet toezenden en daaruit de plaatjes bewaarde. In zijn collectie platen nam Friesland een groote plaats in en aan zijn geliefde Leeuwarden was daarbij weer een afzonderlijk album gewijd. Maar ook in dit geval was zijn geduld in staat die ballingschap te dragen in afwachting van het tijdstip, dat zijn maatschappelijke taak zou zijn volbracht. Wel speelden zijn gedachten en plannen gaarne met de mogelijkheid van een terugkeer daarna naar zijn geliefde geboortestad, als ambteloos burger, bevrijd van honderd-en-een sociale plichten en met volop tijd voor studie en onderzoek. Helaas heeft het noodlot niet gewild, dat ditmaal het geduld zijn belooning vond. Van Blom is in Holland, als Leidenaar en in het harnas gestorven.

Zijn liefde voor de Leidsche Maatschappij is hem tot het eind toe bijgebleven. De Maatschappij zal in hem een van haar trouwste leden blijven waardeeren. En van haar kant mag zij op haar credit schrijven, dat zij er toe heeft bijgedragen den historicus Van Blom aan zichzelf te ontdekken en dat zij hem vele uren heeft verschaft, die hij mee tot de rijkste van zijn leven zal hebben gerekend.

J.H. Boeke.

[p. 57]

I. Lijst der geschriften

1895	(ps. Floris) Cicero: Carmen Ciceronicum; Het weeuwtje van Stavoren; Die Feste.
1896	(ps. Floris) Nunt. Gymn.: Flavia; Eroos en de bij; Hymnus.
1896	Leidsch Dagblad, 19 en 23 December: Ingezonden Stuk met antwoord van W.F. Kaiser.
1897	De Natuur, 15 Juli: Het nut der vogels, vertaling en uittreksel.
1898	Minerva, 10 November: De Groningsche kwestie.
1899	Minerva, 26 Jan., 10 Febr., 2 en 17 Maart, 27 Apr., 12 Mei, 19 Oct.: Prinzipienreiterei; Over corpstoestanden; Incredibilia; Bona fides in het L.S.C.; Centraal bureau voor sociale adviezen; Sociaal dilettantisme; Beschuldiging en bewijs.
1899	Saphir, 9 Apr.: Sappho saphiro suo salutem.
1899	Almanak L.S.C.: Een eerste Meidag.
1900	Minerva, 25 Jan., 5 Apr., 22 Nov.: Het zevende gebod; Gelijkheid en vooruitgang; Praktijk en wetenschap.
1901	Alg. Handelsblad, 24 Mei en 2 Juni: Klaarheid in handelspolemiek en handelspolitiek.
1901	tot 1907 Vaderland: Kameroverzichten en artikelen.
1901	Vrij Ruilverkeer, No. 14: De praktijk van het protectionisme.
1903	Economist, 1 en 111: Sociaaldemocratie en handelspolitiek; Marxcritiek.
1904	De Prins, 24 Sept.: Prof. mr. W. van der Vlugt.
1905	Economist: In zake Marx (in samenwerking met R. Kuyper).
1907	Inaugureele oratie Technische Hoogeschool, Delft: Het recht der gemeenschap.
1908	Tijdspiegel, 197: De Eerste Kamer.
1908	Vaderland, 13 November: Advies uitgebr. op verzoek van de ver. voor vervroegde winkelsluiting te 's-Grav.
1909	Sociaal Weekblad, 17 Juli: Kan's Kritik der reinen Vernunft.
1909	Tijdschrift Armenzorg, 16 October: Werkloosheid.
1909	Tijdspiegel, 105: Van wetenschap tot utopie.
1909	Revue Ec. Internationale, III 113: La main-d'oeuvre dans la colonie de Surinam; zie ook Kol. Weekblad 21 en 28 Oct. en De West, 12 Nov.
1909	Vaderland, 10 April: Verantwoordelijkheid en vrijheid.
1909	De Gids, IV 264: De economist Christiaan Cornelissen. Zie ook: De Gids, 1928, II 135; ibid. 1931, IV 146.
1910	Het Volk, 18 Maart: De onontkoombaarheid; zie ook Tijdspiegel 1909, 105.
1910	Vrij Ruilverkeer No. 66 en No. 77: De Engelsche verkiezingen; Rapport aan het Internationaal Vrijhandelscongres.
1910	Vaderland, Apr. en Mei: Groentijd.
1910	Mannen en vrouwen van Bet., Aug.: Mr. N.G. Pierson; Zie ook Biografisch Woordenboek.
1910	De Gids, I 278: Roomsche sociologie; III 235: Protestantsche sociologie.
1911	Economist, I 441: Quousque tandem (mijnrecht).
1911	De Gids, III 80: Het roer om (tariefontwerp Kolkman).
1911	Gegevens betr. het St. Joris Gasthuis te Delft.
1911	Mij. Ned. Letterk.: Levensbericht van T.G. van der Kulk; zie ook Tijdspiegel, Oct.
1911	Economist, 890: Drie kwart minder (mijnrecht).
1912	Vrij Ruilverkeer, 126, 127, 128: Verbruik en volkswelvaart.
1912	Economist, 441: Staatsmijnen en particulieren.
1912	Diz. di legislazione sociale, 90: Lavoro delle donne e dei fanciulli (arbeidswet 1911).
1912	Vrij Ruilverkeer, 156: Op avontuur.

[p. 58]

1912	Schriften des Ver. f. Sozialpol., 147 II: Niederländisch West-Indien.
1912	Diz, di legislazione sociale, 277: Contratto collettivo di lavoro.
1913	Economist, 1: Een leerboek der protectie.
1913	Tijdschr. Ec. Geogr., Jan. en Maart: Hernieuwd aanzoek om een Duitsch-Ned. tolverbond.
1913	Weekbl. v.h. Recht 9447: Vonnis over art. 15 Militiewet (als plaatsverv. kan. tonrechter te Delft).
1913	De Wereld, 9 Mei: Het protectionisme is verwerpelijk.
1913	De Gids, II 537: De pisangs van de West.
1913	Vrij Ruilverkeer, 190: De tariefwet en het kanonieke recht; 191: Een gelukkig land.
1913	Diz di legislazione sociale, 298: Steenhouwerswet.
1913	Weekbl. v.h. Notariaat, 26 Dec. en andere bladen: Overblijfselen van gemeenschappelijk grondbezit. Een verzoek om inlichtingen.
1914	Economist, 288: Een belangrijke proef; zie ook ibid. 1917, 366: De collectieve arbeidsovereenkomst in het drukkersbedrijf; ibid. 1919, 639: Collectieve bedrijfsorganisatie; Ec. Stat. Ber. 1920, 157: Pax Romana?
1914	Jaarb. Geol. Mijnb. Gen., 66: Overz. der mijnwetg. i.d. Ned. kol. West-Indië.
1914	De Gids, III 192: L.W.J.K. Thomson †.
1914	De Gids, III 482: Een les van veertig jaar.
1914	Economist, 669: Bruto of netto?; zie ook ibid. 1917, 529: Uitvoerrechten voor Indië?
1914	Encycl. v. Ned. West-Indië, 286: Europeesche kolonisatie in Suriname.
1914	De Gids, IV 560: Oorlogseconomie; zie ook ibid., 1915, I 175, II 514.
1915	De Gids, I 276: Tien December.
1915	Verslag Ambachtsschool, 13: Rede opening ambachtsschool te Delft.
1915	Economist, 491: Prijsverschillen tusschen 1914 en 1915.
1915	Bijl. Hand. Gemeenteraad Delft, 12 Oct.: Verslag Slachthuiscommissie.
1915	Economist, 847: Boerenerfrecht (met name in Gelderland en Utrecht).
1916	De Amsterdammer (Groene), 2 Jan.: Dr. J. Sasse Azn. †.
1916	De Gids, I 181: Ondergrondsch Indië.
1916	Encycl. v. Ned. West-Indië, 470: Mijnwetgeving.
1916	Inaugureele oratie Leiden: De economie als juristenvak.
1916	Greven-boek, 14: Bijdr. tot de betrekkel. verschillen in voortbrengingsmoeite.
1916	Ingenieur, 38 732: De staatswetenschappen als ingenieursvak.
1916	De Gids, IV 150: Memoranda.
1917	De Gids, II 124: Van zee tot meer en land.
1917	Ec. Stat. Ber., 305: Het zout-wetje.
1917	Corresp. blad Broed. Notar., Juli: Praeadvies betr. Ned. Mijnrecht; ibid. Oct.: Rede ter verdediging.
1918	Ec. Stat. Ber., 109: Het bruinkoolwetje.
1918	Harmen Sytstra boek: It riedling fen it Amelân.
1918	Economist, 181: Naar aanl. van het scheuren van grasland.
1918	Ver. Dir. Electr. Bedr., 11 Dec.: Electriciteitsvoorziening-beschouwingen.
1918	De Gids, IV 459: De revolutionaire massa-actie.
1918	Jaarb. Mijnb. Ver. 1919/1920: Uit den ontwikkelingsgang van het mijnrecht.
1919	Ned. Administr. Recht, 323 en 325: Mijnwezen, Armwezen, Soc. voorzorg.
1919	Ver. voor Staathhk. en Stat.: Praeadvies over het woningvraagstuk.
1919	Het Boek der Koningin: De nieuwe maatschappij.
1919	It Heitelân, 254: De Eamelsmannen fen Skylge; 318: Eamelsman of Indersman?

[p. 59]

1920	ibid., 50; Eamelsman = Asega?
1920	Tijdschr. v. Rechtsgesch., 234: Een asega in de twintigste eeuw?
1920	West-Indische Gids, 345: Kolonisatie met Ned. boeren in Suriname. Zie ook De Standaard 27 Maart.
1920	Adres der Leidsche Huurcommissie aan de Tweede Kamer.
1920	De Gids, II 97: Socialistische crisis.
1920	Ec. Stat. Ber., 389: Landaanwinning.
1920	Economist, 344: Huurbijslagen en huurverhoogingen.
1920	Economist, 528: Kantteekeningen bij het socialisatierapport.
1921	It Heitelân, 561: Ta oantins aon Prof. S.J. Fockema Andreae.
1921	West-Indische Gids, 257: Nederlandsche boerenkolonisatie in Suriname.
1921	Ec. Stat. Ber., 926: De publiekrechtel. bedrijfsorganis. in de Ver. v. Staath. en Stat.
1921	Almanak Leidsch Stud. Corps, 183: In memoriam prof. mr. S.J. Fockema Andreae.
1922	Economist, 435: Socialisatie.
1922	Jaarboek 1922/'23 Jur. Fac. Leidsche Studenten: Het nieuwe statuut en de econonomie.
1922	Ec. Stat. Ber., 899: Het bevolkingsvraagstuk voor Ned. in ‘Staathhk. en Statist.’.
1923	Vrij Ruilverkeer, No. 235: Vrijhandel, ook thans!
1923	Vrij Ruilverkeer, No. 238: Holland op den tweesprong.
1923	Economist, 426: Adam Smith, de wegbereider.
1923	De Gids, III 429: Zuiderzeenieuws.
1923	Ec. Stat. Ber., 778: Opsporing van delfstoffen. Zie ook ibid. 1924, 127.
1923	Ec. Stat. Ber., 977: De jaarvergadering van ‘Staathhk. en Stat.’. Zie ook 1000 en 1061.
1923	Rapport der Comm. v. medezeggenschap v.d. Ned. Journalistenkring: Rede bij aanvaarding voorzitterschap.
1923	Ingenieur, 991: De economische zijde van het Zuiderzee-vraagstuk.
1924	De Gids, I 179: De gave gulden.
1924	De Gids, I 308: Een malligheid van zeventien jaar.
1924	Het Gemeenebest, Febr.: Bezuiniging.
1924	De Gids, I 414: Socialistische zorgen.
1924	De Gids, II 138: De ambtenaren en de bezuiniging.
1924	Ver. voor Staathhk. en Stat., Verslag verg.: De opleiding i.d. economie a.d. Univ.
1924	Economist, 401: Rome en rente; zie ook ibid., 1925, 253.
1924	De Gids, III 287: De socialisatie-commissie en het enquêterecht; Zie ook ibid, 448.
1924	Ec. Stat. Ber., 1000, 1022: Belastinggrondslagen en kapitaalvorming in ‘Staath. en Stat.’.
1924	Almanak L.S.C. 1925: Prof. mr. dr. J. Oppenheim.
1924	Sljucht en Rjucht, 610: It kastiel op 't Amelân.
1925	Ec. Stat. Ber., 230: Mijnconcessies bij de wet.
1925	Ec. Stat. Ber., 378: De gouden standaard 31 Juli 1914-29 April 1925.
1925	Gedenkboek R. Schuiling, 43: Dorpscommunisme uit geslachtenbezit?
1925	Ec. Stat. Ber., 562: Een Duitsche attentie voor Amsterdam.
1925	De Gids, III 132: De Haarlemmermeer.
1925	Virtus Conc. Fides, 12 Nov.: De studie ‘Staatswetenschap’.
1926	De Gids, I 31: Het internationale vraagstuk III.
1926	Ec. Stat. Ber., 124: Winst uit gemeentebedrijven.
1926	De Gids, II 129: Inzake overheidsbemoeiing.
1926	De Gids, III 441: Overvraagd.

[p. 60]

1927	De Gids, I 187: De jongste faze onzer handelspolitiek.
1927	Bedrijfseconoom, 112: Felicitatie-woord.
1928	De Gids, II 81: Van Marx tot De Man; zie ook ibid. 1931, IV 144.
1928	Handelingen der Mij. Ned. Letterk., 9: toespraak als voorzitter over agrarische romans.
1928	Wet. Meded. Inst. Doctr. Handelswetensch., 104: Sociale politiek.
1928	Jaarb. Mijnb. Ver. 1926-1928, 83: Verleden en heden van het begrip ‘Royalty’.
1929	De Gids, II 373: Rijk en gemeenten.
1929	Ec. Stat. Ber., 536: Eenige opmerkingen over woekerbestrijding.
1929	De Gids, III 366: De Amelandsche troebelen onder Marijke-Moai.
1929	Economist, 814: Drie eeuwen agrarisch Rusland.
1930	Leidsch jaarboekje 1929/30, 60: De Van de Velde in de Lakenhal.
1930	De Gids, IV 277: De pachtwet.
1931	Vrije Fries, 53: De onzijdigheidsverklaringen van Ameland.
1931	De Gids, I 321: ‘Wetenschappelijke onderscheiding’.
1931	Econ. Opst. aangeb. a. prof. dr. C.A. Verrijn Stuart: Uit de leer der belastingdelging.
1931	Ec. Stat. Ber., 693: Uitgifte van Zuiderzeegronden; zie ook ibid, 908.
1931	De Gids, IV 397: De Zuiderzee-werken; zie ook ibid. 1932, I 153 en Handelsblad 8 Febr. '32, Avbl. I.
1932	De Gids, I 309: Het Zuiderzee-debat.
1932	Festschrift für Carl Grünberg, 63: Über das Band zwischen historischem Materialismus u. Klassenkampflehre.
1932	De Gids, II 256: ‘Pro en Contra’.
1932	De Gids, II 257: Levend of dood, een orang pendek!
1932	De Gids, II 258: De eerste treuzelvrucht.
1932	De Gids, III 154: Het rapport-Welter c.s.
1932	Ned. Bestuursrecht, 699: Mijnwezen.
1933	De Gids, II 117: De Jodenvervolging.
1933	De Gids, III 119: IJselmeer-vraagstukken.
1933	Leidsch Univ. Blad, 22 Sept.: Universiteit en vakschool.
1934	De Gids, I 3: Oera Linda rediviva.
1934	Economist, 1: Mr. Hendrik Barend Greven †, zie ook Levensbericht Ned. Mij. v Lett. '34, Jrb Univ. Leiden en Almanak L.S.C. '35.
1934	De Gids, I 123: De burgerwachten.
1934	Dies-oratie: Economie en samenleving.
1934	De Gids, I 270: Moderne spoken.
1934	De Gids, III 1: Op zijn elf-en-eenendertigst?
1934	Encyclopaedia of the Social Sciences: Pieter Jelles Troelstra.
1934	Jaarb. Univ. Leiden, 84: Overdrachtsoratie.
1934	De Gids, IV 113: De nieuwe spelling.
1934	De Gids, IV 116: Papier of specie.
1934	Leidsch Univ. Blad, 16 Nov.: Zij die nog doctor moeten worden.
1935	De Gids, I 130: Saar-indruk.
1935	De Gids, II 4: Urkerpolder 1936.
1935	Economist, 293: Bibliografische opmerking over Zuiderzeegronden in erfpacht.
1935	De Gids, III 127: Donker uitzicht.
1935	De Gids, III 281: Niet opgeloste crisis.
1936	De Gids, II 270: Defensie en staatsrecht.
1936	De Gids, II 271: Plaatselijke protectie.

[p. 61]

1936	De Gids, III 370: Bestemd voor uitvoer.
1937	Almanak U.S.L.B.: Prof. mr. H. Krabbe †.
1937	De Gids, I 257: Arische paedagogie.
1937	De Gids, III 1: Monarchie en socialisme.
1937	Tijdschr. Ec. Geogr., 254: De jongste literatuur over Ameland.
1938	Jaarb. Kon. Ac. v. Wet. 1937/38, 201: Levensbericht van Gerard Vissering
1938	De Gids, II 121: E-wee.
1938	De Gids, III 107: De vlieghaven Leiderdorp.
1938	De Gids, III 213: De Fryske Akademy.

II. Boekbesprekingen

Algemeene Economie.

1904	Rechtsg. Mag. 527: T. de Vries, Revolutie en evolutie in de Staathuishoudkunde.
1905	Rechtsg. Mag. 351: T. de Vries, Beginselen der Staathuishoudkunde.
1910	Economist, 916; ibid. 1911, 573, 1027; 1912, 488; 1913, 332, 577: C.A. Verrijn Stuart, Verspreide economische geschriften van Mr. N.G. Pierson.
1911	De Gids, II 186, Vaderland 8 Mrt.: Van Suchtelen, De waarde als psychisch verschijnsel.
1912	De Gids, I 198: Herckenrath, De economische voorwaarden van het maatschappelijk leven.
1914	De Gids, III 398: Heringa, Economische beschouwingen over telegrafie en telefonie.
1914	De Gids, IV 591: Frijda, De theorie van het geld en het nederlandsche geldwezen.
1915	Economist, 354: Brailsford, De oorlog van staal en goud...
1915	De Gids, III 386: Verslag der Staatscommissie inzake de voorziening van electrische kracht.
1917	De Gids, I 195: Eisfeld, Das niederländische Bankwesen.
1917	De Gids, IV 193: Vissering, Het vraagstuk van de geldruimte in Nederland.
1918	Rechtsg. Mag. 115: C.A. Verrijn Stuart, De toekomst van het goud.
1919	Rechtsg. Mag. 195: F. de Vries, De ontwikkeling der theoretische economie.
1920	De Gids, I 182: Harthoorn, Staatscredietorganisatie.
1920	Het Museum, 87: Page, Commerce and Industry.
1920	De Gids, III 512: De Vooys, Duurte en duurtebestrijding.
1921	De Gids, II 521: C.A. Verrijn Stuart, De grondslagen der volkshuishouding.
1921	De Gids, III 153: Bölger, Productie en maatschappelijk leven...
1921	De Gids, III 322: Van Ginneken en Roels, Zielkundige verwikkelingen.
1921	Ec. Stat. Ber. 1088: Nederbragt, Proeve eener theorie der economie naar christelijke belijdenis.
1922	De Gids, I 149: Van Malsen, Frédéric Bastiat en zijn Nederlandsche beoordeelaars.
1922	De Gids, II 343: N.J. Polak, Eenige grondslagen voor de financiering der onderneming.
1922	De Gids, III 157: Smid, Landbouw en Democratie.
1922	Economist, 563: W.C. Mees, Overproductie en overkapitalisatie.
1923	De Gids, I 521: M.W.F. Treub, Ondernemersraad voor Ned. Indië.
1924	Tijdschr. Ec. Geogr. 149: Monod de Froideville, De oeconomische beteekenis der luchtvaart in het moderne snelverkeer.
1924	Tijdschr. Ec. Geogr. 152: Het betalingsvermogen van Duitschland.
1925	Ec. Stat. Ber. 263: Singer, Staat und Wirtschaft seit dem Waffenstilstand.
1925	Ec. Stat. Ber. 410; 1937 Economist, 676; Koenen-Bordewijk, Landhuishoudkunde.

[p. 62]

1926	Ec. Stat. Ber. 525: Bordewijk, Welvaart, duurte en economisch herstel.
1927	De Gids, I 299: Schaff, La question agraire en Russie...
1927	Economist, 632: Sobral, Principios de económica (Mexico)...
1928	De Gids, I 433: V.d. Tempel, Macht en economische wet.
1928	De Gids, II 136: Van Genechten, De ontwikkeling der waardeleer sinds 1870.
1929	De Gids, I 450: Irving Fisher, Muntillusie...
1929	Rechtsg. Mag. 113: Van Genechten, De wet der verminderende meeropbrengsten.
1930	De Gids, I 299: Gestions des entreprises publiques et privées aux Pays-Bas...
1931	Economist, 676: Bordewijk, De theorie der belastingen...
1931	De Gids, IV 147: Verwey, Hoe moet de algemeene welvaart komen?
1931	De Gids, IV 149: Het afbetalingsstelsel...
1932	De Gids, III 413: Bordewijk, Les finances aux Pays-Bas à la fin de la guerre (1918-1922).
1932	De Gids, III 413, ibid. 1935, 119: Bordewijk, Theor. hist. inleiding en Grondbeginselen economie.
1932	De Gids, III 415: F. Schaepman, Bijdragen tot verfrissching van de volkshuishouding.
1932	De Gids, III 415: Gunning, Goud, een sprookje voor volwassenen.
1932	De Gids, III 419: Verslag Commissie Goederentarieven Ned. Spoorwegen.
1933	Economist, 173: Verslag Commissie wettelijke regeling afbetalingsovereenkomst.
1933	Naaml. Vennootsch. Mei: Smeets, Inkomen en vermogen en hun beteekenis voor de welvaart.
1933	De Gids, IV 130: Muller, Constructieve welvaartspolitiek. mie in verleden en heden.
1937	De Gids, IV 129: Wolterbeek, Nationale economie.
1937	De Gids, IV 130: Muller, Constructieve welvaartspolitiek.
1938	De Gids, II 119: F. Schaepman; Rationalisatie of ordening?
1938	De Gids, II 242: Valk, De beheersching der wereldeconomie...

Economische geschiedenis.

1915	De Gids, I 434: Van Dillen, Het economisch karakter der middeleeuwsche stad.
1915	De Gids, III 560: Nieuwe uitgave van Bontekoe's Journael...
1917	De Gids, I 391: Eberstadt, Der Ursprung des Zunftwesens.
1917	De Gids, IV 194: M.G. de Boer, Van waagdragersveem tot modern grootbedrijf.
1918	De Gids, III 347 en Weltwirtsch. Archiv, Oct. 234: Rotterdams welvaren.
1918	De Gids, III 348: Memorieboek van Pakhuismeesteren van de thee...
1919	Ec. Stat. Ber. 37: Van Manen, Bedrijfsleven en de strijd tegen de armoede in Nederland.
1926	De Gids, II 306: I.J. Brugmans, De arbeidende klasse in Nederland in de 19de eeuw.
1927	De Gids, I 150: V.d. Velde, Het vijftigjarig bestaan van het Noordzee-Kanaal.
1927	Tijdsch. v. Rechtsgesch. T. VIII, 110: Sée, Les origines du capitalisme moderne.
1928	De Gids, II 138: Westendorp Boerma, Joh. van den Bosch als sociaal hervormer.
1928	De Gids, II 421: Gonggrijp, Schets eener economische geschiedenis van Ned. Indië.
1928	De Gids, III 425: Hasebroek, Staat und Handel im alten Griechenland.
1928	Ec. Stat. Ber. 776: Wisselink, De vestigingsfactoren der katoenindustrie in de Ver. Staten van N. Amerika.
1930	De Gids, I 298; ibid. 1935, IV, 358: Van Dillen, Bronnen tot de geschiedenis van bedrijfsleven en gildewezen van Amsterdam.

[p. 63]

Ethnografie en Sociografie.

1914	De Gids, III 401: De voorziening der bevolking van Amsterdam met versche levensmiddelen.
1916	De Gids, IV 384: Uilkema, Het friesche boerenhuis.
1916	De Gids, IV 557: Schrijnen, Nederlandsche Volkskunde.
1918	De Gids, I 581: Cohen, Ons mooi en nijver Nederland.
1918	Zwolle, Tijl: voorbericht bij De Graaf, Uit het archief der Marken van Holten.
1920	De Gids, III 509: V.d. Kl. Meyburg. De economische ontwikkeling van een Zuid-Hollandsch dorp.
1920	De Gids, III 510: Serton, Rotterdam als haven voor massale goederen.
1920	Int. Arch. f. Ethn. B. 25, 77: Koppers, Die ethnologische Wirtschaftsforschung.
1922	Economist, 565: Levy, Die englische Wirtschaft.
1925	Ec. Stat. Ber. 392: Nemry, Les Pays-Bas après la guerre.
1925	Economist, 383: Bousquet, L'évolution sociale aux Pays-Bas (1914-1922).
1925	De Gids III, 148: Roegholts, Het stadsgewest...
1925	Ec. Stat. Ber. 763, ibid. 1926, 187, 525: Kohlbrugge, Practische sociologie.
1926	Economist, 619: Levenbach, Arbeid in Amerika. De sociale beweging in de V.S.
1927	De Gids, I 294: Wumkes, Bodders yn de fryske striid.
1928	De Gids, III 423: Lübbing, Friesische Sagen von Texel bis Sylt.
1928	De Gids, III 424: ibid. 1929, 433: Heuvel, Achterhoek.
1930	Ec. Stat. Ber. 130: Het toekomstig landschap der Zuiderzeepolders.
1931	De Gids, IV 149: Steinmetz, Inleiding tot de Sociologie, en Endt, Sociologie.
1931	De Gids, IV 150: vier boeken in het friesch of over Friesland.
1932	De Gids, III 417: M. de Jong, Friesche cultuurproblemen.
1933	Economist, 450: De Vooys, De trek van de plattelandsbevolking in Nederland.
1933	Mensch en Maatsch. 540: Kuin, Het eiland Marken.
1935	De Gids, IV 356: Boot, De Twentsche katoennijverheid 1830-1873.
1935	De Gids, IV 357: Anson en De Booy, De visscherman en zijn werk.
1936	Economist, 73: V.d. Zee, De friesche boerencoöperaties in haar maatschappelijk verband...
1937	De Gids, III 244 en Economist, 755: Brouwer, Ameland een soc. geogr. studie.
1937	De Gids, III 371: De Vries e.a., Groot-Nederlandsch Boerenboek...
1937	De Gids, III 371: Frysk jierboek 1937.
1937	Texelsche Crt. 2 Oct.: Kamp, Zuiderzeeland.

Statistiek.

1910	De Gids, IV 361; ibid. 1914, I 203; 1916, III 386; 1918, I 392: C.A. Verrijn Stuart, Inleiding tot de beoefening der Statistiek.
1913	Grünberg's Archiv, B. IV, H. 1, 149: Centr. Bur. Stat. no. 175, Bijdragen tot de Statistiek van Nederland.
1918	De Gids, I 392: Gedenkboek 25 j. Centr. Comm. Statistiek, en Stat. Mededeelingen van Amsterdam no. 50.
1924	De Gids, III 143: Escher, De methodes der grafische voorstelling.

Vrijhandel.

1910	De Gids, IV 362: Stoop v. Strijen, Opmerkingen over Verbruik en Volkswelvaart.
1913	Weltwirtsch. Archiv, B. II, H. 1, 262: The Burden of Protection.
1927	Economist, 478: Beaujon, Handel en Handelspolitiek.
1928	Ec. Stat. Ber. 735: Vleeschhouwer, Prof. dr. P.A. Diepenhorst over handelspolitiek.
1931	Economist, 682: George, Protectie of Vrijhandel?

[p. 64]

Socialisme.

1911	De Gids, III 194, 620; ibid. 1912, I 196, 576, IV 569: Quack, De Socialisten.
1912	Grünberg's Archiv, II 487: V.d. Tempel, De Nederlandsche vakbeweging en haar toekomst. Ibid. 489: Van Ravesteyn, De stand der sociaal-democratie in verschillende landen.
1912	De Gids, II 574: De Vooys, De noodzakelijkheid der arbeidersbeweging.
1914	Grünberg's Archiv, VI H. 3, 498: Wibaut, De nieuwste ontwikkeling van het kapitalisme.
1915	Grünberg's Archiv, VI, H. 2, 314; ibid. 1919, VIII 429; 1921, IX 413: Schriften niederländischer Sozialisten über den Krieg.
1917	De Gids, I 570: Steinmetz, De vrouwenbeweging en vrouwenarbeid.
1920	De Gids, III 511: V.d. Helm, Socialisatie of Individualisatie?
1921	Ec. Stat. Ber. 519: Mautner, Der Bolschewismus...
1921	Economist, 419: R. Kuyper, Van burgerlijke staathuishoudkunde tot proletarische maatschappijleer.
1921	De Gids, III 323: V.d. Tempel, Kapitaal en Volksinkomen.
1922	De Gids, II 341: Henr. R. Holst, Uit Sowjet-Rusland, Beelden en Beschouwingen.
1922	De Gids, III 333: Sternheim, Het socialisme in zijn nieuwste schakeeringen.
1923	De Gids, I 522: H. Polak, De Vakvereeniging.
1923	Ec. Stat. Ber. 487: V.d. Tempel, Problemen der Socialisatie.
1924	De Gids, II 278: Horreüs de Haas, Godsdienst en socialisme.
1924	De Stroom, 27 Sept.: Skelton-Van Embden, Socialisme.
1925	Groene 21 Mrt.: Sidney-Webb, Het verval der kapitalistische beschaving.
1925	De Gids, II 138: Cl. Meijer, Bevrijding.
1927	Tijdschr. Ec. Geogr. 290: Rapport Staatscommissie voor Socialisatie.
1928	De Gids, I 435: 1931 Economist, 827: IJzerman, Het moderne kapitalisme.
1928	De Gids, III 424: De Gruyter, Levend Geloof.
1928	Economist, 795: Ten years of Soviet Power in Figures, 1917-1927.
1931	De Gids, II 266: Van V. Trip, Mientje Watsinga in den heilstaat.
1932	De Gids, III 417: Vliegen, Oorsprong, geschiedenis...... der socialistische beweging.
1933	Economist, 78: Henr. R. Holst, Kapitaal en Arbeid in Nederland.
1933	De Gids, II 248: Banning, Marx... en verder.
1936	De Gids, I 138: Vele boeken het socialisme rakend.
1937	De Gids, II 317: Rüter, De spoorwegstakingen van 1903...

Sociale wetgeving en vraagstukken.

1911	De Gids, II 187: W.J. Meijers, De rechtstoestand van gemeenteambtenaren en -werklieden.
1911	De Gids, III 193: Smissaert, Overheid en Volkswelvaart.
1914	De Gids, I 402: Tien jaren praktijk der Ongevallenwet 1901.
1917	De Gids, I 197: Wentinck, De Bouwverordening en het woningvraagstuk.
1919	Ec. Stat. Ber. 626: I.B. Cohen, De Landarbeiderswet en hare toepassing.
1920	De Gids, I 179: Wegerif, Bouw van middenstandswoningen.
1921	De Gids, III 152: Hintzen, Armwezen en Sociale voorzorg.
1921	De Gids, IV 184: Barnich, Essai de politique positive.
1922	Ec. Stat.Ber. 317: Veraart, Beginselen der economische bedrijfsorganisatie.
1922	Economist, 568: voordrachtenreeks over Bedrijfsorganisatie.
1923	De Gids, I 343: Scelle, Le droit ouvrier.
1925	De Gids, I 464: De Vereeniging van Ned. Werkgevers bij haar 25-j. bestaan, Gedenkboek 1899-1924.

[p. 65]

1925	Tijdschr. Ec. Geogr. 156: Sevenster, De nood van dezen tijd en het middel tot verbetering.
1926	Economist, 304: Keppler en Wibaut, De gemeente en de volkshuisvesting.
1927	Economist, 89: Austin en Lloyd; Het geheim van een hoogen loonstandaard.
1927	De Gids, I 300: Levenbach, Arbeidsrecht als deel van het recht...
1928	Economist, 231; 1932 De Gids, III 416: Van Meurs, Medezeggenschap bij de overheidsbedrijven...
1929	Economist, 455: V.d. Waerden, Over rationalisatie en werkeloosheid.
1930	De Gids, I 303: Jos. Jitta, De praktijk van de arbeidsgeschillenwet.
1930	De Gids, IV 137: V.d. Waerden, Verbindendverklaring van collectieve arbeidsovereenkomsten.
1931	De Gids, IV 148: Jos. Jitta en Bisschop Boele, Sociale wetgeving.
1932	De Gids, III 418: Hacke, De sociaal-economische beteekenis der arbeidswet.
1933	De Gids, II 247: Werkloosheid; werktijd 40 uur?
1933	De Gids, II 249: Schlingemann, Het voorkomen en beslechten van arbeidsgeschillen.
1937	De Gids, IV 131: Van Schilfgaarde, Arbeid.
1937	Economist, 754: Levenbach, Maatschappelijke verhoudingen, de achtergrond van sociale politiek en maatschappelijk werk.

Staats- en administratief recht, politiek.

1908	Tijdspiegel, 197: Elout, De Eerste Kamer.
1909	Rechtsg. Mag. 199: J. Cort v.d. Linden, Referendum en Volksinitiatief in Zwitserland.
1912	Rechtsg. Mag. 330: R.H. de V.v. Steenwijk, Stemplicht.
1913	N. Rott. Crt. 4 Febr. en 10 Sept.: J. Oppenheim, Het Nederlandsche Gemeenterecht.
1913	De Gids, II 552: Kleintjes, Verband en verschil tusschen rijks- en koloniaal staatsrecht.
1915	De Gids, III 191: Kiewiet de Jonge, Bouwschappen...
1916	De Gids, IV 559: Emonds, Gemeentebedrijven en Concessies in Nederland.
1919	De Gids, II 373: R. Kuyper, Leiddraad voor de studie der staatsinrichting...
1926	Ec. Stat. Ber. 418: Folmer e.a., Het Departement van Handel, Nijverheid en Arbeid onder minister Aalberse.
1927	Economist, 474: Wibaut, Gemeentebeheer.
1928	Ec. Stat.Ber. 196: Leppink, De Gemeentefinanciën.
1930	Naaml. Vennootschp. Febr.: Van Konijnenburg, Het beheer onzer waterschappen...
1937	De Gids, IV 128: Jos. Jitta, De corporatieve staatsgedachte in Nederland.

Mijnrecht en Mijnwezen:

1913	Rechtsg. Mag. 466: Boekhold, Mijnrecht.
1918	De Gids, I 393: Onze koloniale mijnbouw, I, II en III.
1928	De Gids, I 434: Gedenkboek Billiton 1852-1927.

Varia.

1907	Rechtsg. Mag. 134: Ferguson, De wetten der maatschappelijke ontwikkeling.
1907	Rechtsg. Mag. 321: Bertens, Hugo de Groot en zijn rechtsphilosophie.
1909	Rechtsg. Mag. 183: ibid. 1914, 400: Del Vecchio, Il concetto del diritto.
1911	Rechtsg. Mag. 625: Gerretson, Prolegomena der Sociologie.
1912	De Gids, II 575: Vauthier, Essais de philosophie sociale.
1912	Rechtsg. Mag. 581: Jung, Das Problem des natürlichen Rechts.

[p. 66]

1913	De Gids, I 393: Joly, Questions de sociologie. La Hollande sociale.
1913	Rechtsg. Mag. 498: Kuhlmann, Der Gesetzesbegriff beim H. Thomas......
1916	De Gids, III 387: Isr. de Haan, Rechtskundige Significa...
1918	De Gids, III 350: Fabius, Zes maanden in Albanië.
1919	De Gids, IV 350: R. Mees, De moraal in het handelsleven.
1919	De Gids, IV 352: R. Steiner, De kern van het sociale vraagstuk...
1920	De Gids, I 180: Leopold, De spiegel van het verleden...
1924	De Gids, II 422: Plemp v. Duiveland, Journalistiek in Nederland.
1925	De Gids, II 440: Prak, De psychotechniek der beroepskeuze, en Stroomberg, De beteekenis der psychotechniek voor het bedrijf.
1926	Ec. Stat. Ber. 187: Feiler, Amerika-Europa...
1930	De Gids, I 297: Zuid-Limburgsche problemen...
1930	De Gids, I 302: Knappert, Geschiedenis van de Nederlandsche Bovenwindsche eilanden in de 18e eeuw.
1930	De Gids, III 424: Andréadès, Philippe Snowden...
1935	De Gids, IV 335: De Kom, Wij slaven van Suriname.
1937	De Gids, IV 127: Priester, Das deutsche Wirtschaftswunder.