Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1910

Levensberichten der afgestorven medeleden van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden

Bijlage tot de Handelingen van 1909-1910
Boekhandel en drukkerij voorheen E.J. Brill Leiden - 1910

Levensbericht van P.N. Muller.

Met verwijzing naar mijne levens- en karakterschets van Pieter Nicolaas Muller - afzonderlijk verschenen bij P.N. van Kampen en Zoon te Amsterdam - meen ik voor ‘Letterkunde’ met een kort overzicht te kunnen volstaan. Dit zal echter worden vermeerderd met de opgaaf van ongeveer alles wat hij geschreven heeft. Daardoor eerst vormt mijn reeds verschenen boekske met dit levensbericht één geheel.

Als jongste zoon van het achttal kinderen - vier zonen en vier dochters - van Dr. Samuel Muller en mevrouw de weduwe F.G. Loder-Mabé, werd hij te Amsterdam geboren 23 Sept. 1821 en overleed aldaar op 87-jarigen leeftijd, 23 September 1908.

Veertien jaar oud werd hij jongste bediende op het handelskantoor van den heer W. Vissering, 1835, daarna op dat van de firma S. en P. de Clercq. Van '41-'44 vond hij een uitnemende leerschool voor zijne ontwikkeling op handelsgebied bij de firma Hintz en Comp. te Londen. De Spaansche taal had hij geleerd van Dr. H. Pol, leeraar aan het gymnasium en van den heer Garcia, geboren Spanjaard, en het Italiaansch van il Signor Biancardi, licencié en droits te Amsterdam.

In 1850 vestigde hij zich als koopman in onze hoofdstad en liquideerde zijne zaken 31 Dec. 1895.

In verschillende betrekkingen is hij werkzaam geweest; aan hem hebben eenige nuttige instellingen haar ontstaan te danken gehad. Hij was secretaris van het Zeemanshuis, 1854 - medeoprichter van de Vrijdagsche vereeniging en van Handel en nijverheid (debating-club), medeoprichter van Handwerksnijverheid, later overgegaan in de Maatschappij van Nijverheid; medeoprichter van het Leeskabinet 't Vosje op het Rokin; lid van het Hoofdbestuur der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, 1857 - lid van het Bestuur van het Staatkundig en Staathuishoudkundig jaarboekje, 1857. Hij werd tot candidaat voor de Tweede Kamer gesteld, maar bedankte, 1858 - was directeur der Credietvereeniging, 1863 - lid van het Bestuur der Kanaalmaatschappij, 1865 - lid van den gemeenteraad, 1864-75 en lid der Provinciale Staten van Noord-Holland, 1868 - medeoprichter en commissaris der Kasvereeniging, 1858 - lid der Rijkscommissie voor het Internationaal Congres voor Statistiek, 1868 - lid van het Bestuur van het Vondelpark, 1874 - lid der Rijkscommissie der Tentoonstelling van Nederlandsche kunst en nijverheid, 1877 - president der Vereeniging Suriname, 1877 - lid der Rijkscommissie voor de internationale Tentoonstelling te Melbourne, 1879, - medeoprichter en commissaris der Koloniale Bank, 1881, - medeoprichter van den West-Indischen maildienst 1882. Hij werd tot lid der Eerste Kamer gekozen, maar bedankte, 1882, en kreeg de benoeming tot president-commissaris van het Rijksentrepôtdok, 1884, en werd medeoprichter der Handelsvereeniging Curaçao en commissaris der Surinaamsche Bank, 1889.

In 1901 werd hij door de Regeering tot ridder in de orde van den Nederlandschen Leeuw benoemd.

Het Provinciaal Utrechtsch Genootschap koos hem in '56 tot lid en de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde nam hem in '59 onder hare leden op.

Mullers zelfstandig optreden als koopman in zijne vaderstad viel samen met dien merkwaardigen omkeer op het gebied van handel, scheepvaart en nijverheid, welke van het eind der eerste helft van de negentiende eeuw dagteekende (1849). Hij had de dertig nog niet bereikt, maar zijn scherpen blik was het geenszins ontgaan, hoe met het jaar '50 een oude orde van zaken afgesloten was en een nieuwe zich geopend had op het terrein van den voortbrengenden arbeid en in de wijze van uitoefening der verschillende bedrijven. ‘De toepassing van het stelsel van vrijheid van verkeer: dat was - schreef Muller - de talisman, waarmede wij de verborgenste schatten weten te ontdekken, omdat wij niet langer afhankelijk zijn van de gunsten eens grilligen weldoeners, die ons heden de eereplaats aan zijn disch aanwijst, om ons morgen als een bedelaar uit te stooten, en omdat nu alleen in eigen arbeid en in eigen kennis en in eigen ondernemingsgeest de middelen moeten gezocht worden, die ons tot welvaart kunnen leiden.’ Het stelsel van bescherming - tegenover vrijhandel - vond dan ook in hem een even onvermoeiden als hartgrondigen bestrijder.

Behalve op het gebied van handel, scheepvaart en nijverheid heeft hij met zijne altijd vaardige pen tal van opstellen geschreven op dat van Staathuishoudkunde. Hij was een der bekwaamste en ijverigste medewerkers aan het tijdschrift ‘De Economist’ (1854-70), door Mr. J.L. de Bruyn Kops gesticht (1852) en ‘De Volksvlijt’, onder redactie van prof. S. Bleekrode, Mr. J.A. van Eyk, Dr. S. Sarphati en Dr. W.C.H. Staring. Van 1854 tot 1880 was hij lid der redactie van ‘De Gids’ en bleef

daarna nog medewerker tot 1889. Met zijn vriend en mederedacteur Joh. C. Zimmerman behoorde hij tot de intimi van E.J. Potgieter. In dit tijdschrift zijn behalve zijne handelsstudiën vele opstellen op het gebied van vreemde en eigen letteren verschenen. Bovendien schreef hij een paar honderd boekbeoordeelingen.

Evenals de geniale Potgieter zijn leven lang in dicht en ondicht heeft geijverd voor de herleving onzer letteren uit de gouden eeuw, was de talentvolle Muller een wel sprekend pleitbezorger voor de energie onzer vaderen voor handel en scheepvaart uit ditzelfde tijdperk.

Met onbezweken moed heeft hij gestreden voor den vooruitgang en den bloei zijner vaderstad. ‘Amsterdam - schreef hij - moet niet in naam, maar in waarheid op handelsgebied de eerste zijn onder de steden des lands. Van haar ga een bezielende kracht uit. Zij strekke tot voorbeeld. Zij toone het, dat arbeid en kennis hechter grondslagen zijn van nationale grootheid en welvaart dan tijdelijke winsten even snel gewonnen als geronnen.’

Bij zulke oprecht gemeende wenschen moest het een man als Muller wel somber stemmen te zien, hoe in Amsterdam als de grootste havenstad van ons land, de groote handelshuizen niet toenamen. Bij een vergelijking met onze gouden eeuw mocht hij vragen: ‘Rust het oog gestadig op die aloude historische namen van hen, die ons Vaderland in die jaren tot den eersten handesstaat der wereld hebben opgevoerd? Ach, hoe schaars treft men hunne namen op de lijst onzer handelshuizen aan! Niet in den handel worden hunne namen meer gevonden en zij verkonden niet meer aan vreemde volken, dat Nederland, hoe klein in grondgebied, groot en machtig is door zijne wakkere ingezetenen, die nog van 't zelfde metaal zijn als hunne eens de zee beheerschende voorvaderen.’

In gelijken geest ijverde hij voor den bloei onzer Koloniën in Oost en West.

Mullers laatste twee uitvoerige opstellen geschreven voor het Amsterdamsch jaarboekje voor Geschiedenis en Letteren - 1890 en 1901 - hadden tot onderwerp: ‘Amsterdam-wereldstad’ en ‘o Amsterdam, gij groote stad.’

Geen waardiger hulde is aan dezen onvermoeiden strijder voor de belangen van zijne vaderstad, zijn vaderland en zijne koloniale bezittingen reeds bij zijn leven bewezen dan in hetgeen een van Amstels coryfeën op handelsgebied schreef, den 21^sten October 1889:

‘De toekomstige schrijver van de geschiedenis van den handel van Nederland in onze eeuw zal, als hij zijn werk goed doet, rekening moeten houden met den naam van Muller. Als hij Darwiniaan is, zal hij er bij voegen: Vreemd genoeg was het niet een geslacht van kooplieden, waarin de handelsgeest van voorvader op ouder was overgeplant, maar stamde het af van een geleerde en nog wel een godgeleerde, den hoogleeraar S. Muller van de vereenigde Amsterdamsche Doopsgezinde gemeente. Slechts in dit opzicht was het stempel van hun oorsprong op hen afgedrukt: zij gevoelden zich even behagelijk op hun studeervertrek als op de beurs.’

Als schrijver onderteekende hij zijne stukken meestal met zijn vollen naam, ook met P.N.M. - M. - drie kruisjes of Ex-armverzorger. Sommige zijn ongeteekend. Het is mij niet gelukt van alle bijdragen op te sporen waar en wanneer zij geplaatst zijn. Een vraagteeken tusschen haakjes wijst die onzekerheid aan.

Alle mij bekende schriften zijn zooveel mogelijk naar tijdsorde gerangschikt. Met hoofdletters zijn de tijdschriften en een enkel dagblad aangewezen:

[Door een vergissing werd het door mij geschrevene over deze belangrijke brochure niet in mijne ‘Levensschets’ opgenomen. Voor den belangstellenden lezer herinner ik daarom te dezer plaatse dat Muller zich geroepen achtte de handelwijze der Regeering te veroordeelen. Deze had, nadat de eerste veiling te Rotterdam (31 Aug.) gehouden was, van de volgende te Amsterdam (3 Sept.) de helft opgehouden, omdat men aldaar weigerde de geheele aangeboden hoeveelheid in de verhouding der Rotterdamsche prijzen te betalen, terwijl de derde veiling, te Middelburg (8 Sept.), geheel werd ingetrokken. Korten tijd daarna verklaarde de N.H.M., dat zij al het opgehoudene en bloc tot de opgehoudene prijzen en het te Middelburg niet geveilde in die verhouding wilde verkoopen of wel partijen van 100,000 balen met 1/2 cent en kleinere partijen met 1 cent verhooging.

Muller laakte beide handelwijzen als noodlottig voor den handel. Daaruit toch ontstond eene onzekerheid in den koffiehandel, welke de eigenlijke marktwaarde van het artikel te noemen was. Daardoor ontstond een geheele stremming in den koffiehandel, nu niemand met juistheid bepalen kon tot welken prijs hij koopen of verkoopen moest, zonder dat kooper of verkooper benadeeld werden. En die onzekerheid was nog te grooter, omdat nu een aanzienlijke hoeveelheid koffie, waarvan de verkoop in de veiling door een ieder als zeker ondersteld werd, onverkocht gebleven was].

Behalve deze opstellen van grooter en kleiner omvang schreef Muller tal van boekaankondigingen, vooral in de Gids.

Deze meer dan 450 titels van zijne grootere en kleinere geschriften zijn wel de beste toelichting om den onverpoosd en onvermoeid werkzamen geest te leeren kennen, die Mullers deel mocht blijven, totdat hij ruim tachtig jaren oud was geworden. Op velerlei gebied heeft hij zich bewogen: handel, scheepvaart en nijverheid, staathuishoudkunde en statistiek, onderwijs en opvoeding, volksgeschriften, zeewezen, land- en volkenkunde, vreemde en eigen letteren.

Wel had hij recht bij een terugblik op zijn leven te spreken van zijne ‘62 galeijaren.’

Verbeteringen en toelichtingen bij mijne levens- en karakterschets:

Betreffende Mullers bibliotheek, die hij aan de Amsterdamsche Universiteit legateerde, zij herinnerd hetgeen Dr. C.P. Burger Jr. als bibliothecaris in zijn verslag over 1908 openbaar maakt:

‘Groot was altijd Mullers liefde voor boeken geweest - dit was, zooals hij zelf gaarne vertelde eene erfelijke eigenaardigheid in de familie - en de door hem jaren lang bijeengebrachte verzameling brengt nu tengevolge van eene door hem gemaakte beschikking eene belangrijke aanvulling van onzen boekenschat. Vooral zijn het

letterkundige werken, maar ook geschiedenis, economie en handel zijn sterk vertegenwoordigd. Engelsche boeken vormen de meerderheid maar bijna alle Europeesche talen, ook Spaansch en Italiaansch, vindt men in deze rijke boekenverzameling’.

15 Nov. 1909.

Dr. Joh. Dyserinck.