Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1906

[p. I]

Levensberichten der afgestorven medeleden van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden

Bijlage tot de Handelingen van 1905-1906 Boekhandel en drukkerij voorheen E.J. Brill Leiden - 1906

[p. 1]

Levensbericht van F. Caland.

Frederik Caland werd den 5^den Januari 1832 te Hoofdplaat in Zeeuwsch-Vlaanderen geboren uit het huwelijk van Marinus Caland, waterbouwkundig ambtenaar aldaar, en Anna Catharina Jenneken van Ruijven. Na onder de leiding van zijn oom, den beroemden hoofdingenieur A. Caland, op verscheidene plaatsen in Zeeland aan de bureelen van den Waterstaat werkzaam te zijn geweest, werd hij in 1871 aangesteld bij de administratie van den spoorweg Terneuzen-Mechelen en bekleedde hij achtereenvolgens de betrekking van stationschef te Axel, te St. Gillis en te Clinge. In laatstgenoemde plaats bleef hij, inmiddels ook tot gemeente-archivaris van Hulst benoemd, gevestigd tot in 1880, toen hij naar 's-Gravenhage verhuisde om in dienst te treden bij een particuliere onderneming van genealogisch-heraldisch onderzoek. Sedert 1885 was hij verbonden aan het Algemeene Rijksarchief, van 1891 of als adjunct-commies, uit welke betrekking hij in 1900 op zijn verzoek wegens vergevorderden leeftijd op de meest eervolle wijze en met toekenning van den persoonlijken titel van commies ontslagen werd.

Van grooten invloed op Caland is het geweest dat in

[p. 2]

de eerste zestig jaren van de vorige eeuw zulk een opgewekt leven heerschte op het gebied van Zeeland's geschiedenis en oudheidkunde. Op de werken van Dresselhuis, die den stoot gaven, volgden in verloop van tijd, om maar enkele te noemen, de zoogenaamde Zeeuwsche Volksalmanakken, later onder verschillende namen voortgezet, waarin jaren achtereen door den redacteur H.M.C. van Oosterzee en zijn medewerkers een aantal lezenswaardige opstellen werden geplaatst over het verleden der provincie, de jaarboekjes Cadsandria, die evenals de door Janssen en van Dale geredigeerde Bijdragen meer in het bijzonder aan de historie van het voormalige Staats-Vlaanderen waren gewijd, en verscheidene monographieën over plaatselijke geschiedenis, zooals die van Janssen over St. Anna ter Muiden, van Nieuwhoff over Haamstede en Burgh, van van der Baan over Zaamslag en meer andere.

Het kon niet anders of iemand, zoo werkzaam van aard en met zooveel zin voor vorschen en nasporen bedeeld als Caland, moest zich door de lezing van deze geschriften en van auteurs uit vroeger tijd, inzonderheid van de kronijk van Smallegange, aangelokt gevoelon tot het doen van eigen onderzoekingen. Vooral trokken hem onderwerpen aan van genealogischen aard. Woekerend met den vrijen tijd, die hem door zijn ambtsbezigheden werd gelaten, maakte hij zich ieder snipperuurtje ten nutte om overal, waar hij metterwoon was gevestigd of tijdelijk vertoefde, door het raadplegen van oude doop-, huwelijks- en overlijdensregisters en het ontcijferen van opschriften en wapenfiguren op grafzerken en monumenten zijn genealogische kennis te verrijken. Op deze wijze onafgebroken voortarbeidend, zijn gansche leven lang, verzamelde hij een gedurig aangroeienden voorraad van

[p. 3]

geslachtkundige en heraldische aanteekeningen, welke menigeen, die iets omtrent zijn voorgeslacht of andere familiën begeerde te weten en op zijn hulpvaardigheid een beroep deed, ten goede is gekomen en hemzelven de bouwstoffen heeft geleverd voor een groot getal bijdragen in den Navorscher, het Algemeen Nederlandsch Familieblad, de Wapenheraut en het jaarboekje van de vereeniging Die Haghe, bijdragen, welke om de nauwgezetheid van bewerking en het uitgebreid onderzoek, waarop zij berusten, door de mannen van het vak zeer worden gewaardeerd en aan Caland een welverdienden naam hebben verzekerd onder de Nederlandsche genealogen.

Toch heeft hij, ofschoon bij uitnemendheid genealoog, de beoefening van de meer algemeene geschiedenis van zijn geliefd geboorteland niet verwaarloosd. Men behoeft de lange reeks van aanteekeningen achter de door hem bezorgde uitgaaf van de Axelsche stadsrekening over 1492 in de Kronijk van het Historisch genootschap en van die van Hulst over 1326 en 1341 in het Archief van het Zeeuwsch Genootschap maar even in te zien, om te bemerken hoeveel moeite hij zich getroost heeft om alles te weten te komen wat oudtijds in deze beide steden was gebeurd en tot opheldering van den tekst dienen kon, welk een nauwkeurige studie hij gemaakt heeft van den vroegeren topographischen toestand niet enkel van Axel en Hulst zelf maar van den geheelen omtrek. Hetgeen hem bij zijn nasporingen in allerlei archieven of langs anderen weg minder of meer belangrijks in handen kwam deelde hij mede in verschillende tijdschriften. Zoo gaf hij in de Bijdragen van Janssen en van Dale een journaal uit van al hetgeen gedurende het beleg van Sas van Gent in 1747 is voorgevallen, waarschijnlijk opgesteld door den toenmaligen bevelhebber der

[p. 4]

vesting F. van Nispen, voorts bijdragen over de stichting van het kerkgebouw der Nederlandsch Hervormde gemeente van Philippine in 1646, over het leven en de familiebetrekkingen van de beide Hattinga's die de bekende fraaie kaarten van de Zeeuwsche eilanden in de 18^de eeuw hebben vervaardigd, over de wederoprichting van het Sint Sebastiaansgilde te Selzate door keizer Karel V in 1526, alsmede eenige bescheiden uit de 17^de eeuw betreffende het veer van Mauritsfort op Philippine, het griffierschap en de instelling van de vrije markt te Terneuzen, terwijl in de Bijdragen en Mededeelingen van de vereeniging Die Haghe een uitvoerig opstel van zijn hand verscheen over het eerste ‘Generale postcomptoir’ in de residentie en in de Dietsche Warande een historische schets van de rederijkerskamer te Bergen op Zoom (1441-1561) is opgenomen. Ook werd de in 1877 te Middelburg uitgekomen Beschrijving van Reimerswaal van A. Geluk meest door Caland bewerkt.

Zijn laatste en uitvoerigste werk handelt over de kerkelijke geschiedenis van Sas van Gent. Groot was zijn voldoening toen dit boek, ‘De Hervormde gemeente van Sas van Gent’ zooals de titel luidt, eindelijk een jaar ongeveer voor zijn overlijden het licht zag. Reeds tijdens zijn verblijf in het stedeke, waar hij vele jaren van zijn leven heeft doorgebracht en waaraan hij tot het laatste toe zeer gehecht bleef, had hij het voornemen opgevat om dit onderwerp te behandelen, doch eerst sinds zijn verhuizing naar 's-Gravenhage zag hij zich in staat gesteld het geliefdkoosd plan te verwezenlijken. Al wat de besluiten van de Staten-Generaal en den Raad van State over de kerk en predikanten van het Sas behelzen, werd nu met zorg door hem bijeenvergaard en vermeerderd met hetgeen verspreid in allerlei gedrukte

[p. 5]

werken staat opgeteekend. Zoo de vorm, gelijk trouwens bij meer andere Zeeuwsche plaatsbeschrijvingen, niet zeer behagelijk is, niemand die het boek kent zal het tegenspreken dat het de uitkomsten bevat van veel en geduldig onderzoek, een eerlijk stuk werk, waaruit een ieder, die van de lotgevallen der Hervormde gemeente van het Sas en haar predikanten en kerkelijke bedienden iets weten wil, voordeel trekken kan.

Aan waardeering van zijn verdiensten heeft het Caland niet ontbroken. De Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde bood hem haar lidmaatschap aan evenals het Historisch Genootschap, het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, het Provinciaal Genootschap in Noord-Brabant en het Limburgsch Genootschap. In 1899 viel hem de onderscheiding te beurt door Hare Majesteit de Koningin te worden begiftigd met den zilveren eerepenning, bedoeld bij de Koninklijke besluiten van 1897 n^o 87 en 1898 n^o 43, wegens een belangrijke schenking van afschriften en aanteekeningen aan het Rijksarchief in Zeeland.

Na een kortstondige ongesteldheid is Caland op den 23^sten Mei 1905 kalm en zacht ontslapen. Zijn hoogbejaarde zusters verloren in hem een innig geliefden broeder, zijn vele vrienden een trouwhartigen vriend, wiens gedachtenis zij in eere houden.

Dr. J. de Hullu.