Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1893

[p. 151]

Levensbericht van Paulus du Rieu Jr.

Een jong en nuttig leven is voorbijgegaan. Slechts voor weinigen, die hij diende, met nauwgezette hulpvaardigheid, was het leven van Paulus du Rieu Jr. van groote beteekenis.

Twintig jaar geleden kwam ik met hem als knaap in aanraking, den oogappel zijner moeder, het eenig kind uit een tweede huwelijk van Mr. Paulus du Rieu met Jacomina Mispelblom Beyer. In het gezin dezer ouders, kinderen van wijlen den Burgemeester du Rieu, hoofd der sinds den tijd der refugiés bestaande zaak van handelaren in wol, werd Paulus grootgebracht.

Der ouderen zorg was teer voor den knaap, die steeds nauwlettend moest worden gageslagen, daar zijn gestel niet tot de sterkste behoorde.

Gemeenschappelijke belangen met Mevrouw, destijds regentes van het Heilige Geest of Arme wees- en kinderhuis, en met Mijnheer du Rieu, medecommissaris van het Stedelijk Museum, brachten mij steeds meer ook met den jongen in aanraking, die als oudere tijdgenoot mijner kinderen mij niet onbekend was.

[p. 152]

Regelmatig, zonder uitstekende jongenstalenten of gebreken, groeide Paulus langs de lagere school en de gymnasiale studiën op tot student in de rechten. Onbesproken evenmin tot zijn voor- als tot zijn nadeel, deed hij 12 Juli 1880 zijn candidaatsexamen.

Na dien tijd kwamen wij herhaalde malen bij elkander, dan was hij met mij werkzaam om de nieuwe uitgave van den catalogus van het Gemeentemuseum te bewerken, maar vooral om den ontredderden inboedel van prenten en kaarten en portretten, die op het archief bewaard werden, schoon te maken, te herstellen, te ordenen en te beschrijven, kortom uit dien chaos een atlas samen te stellen, verdeeld over drie hoofddeelen, Topographie, Geschiedenis en Portretten met betrekking tot Leiden.

In 1880 verscheen de lijst der Portretten, 1882 der Historieprenten en Topographie, in 1886 de nieuwe catalogus omvattende alles wat tot op dien tijd was ingekomen.

20 Mei 1883 overleed de vader, die sinds 1879 lid der commissie voor het Stedelijk Museum geweest was. Zonder twijfel was het voorbeeld van den vader van grooten invloed op zijn zoon, hij bracht hem tot mij en bevorderde zooveel hij kon zijn liefde voor de bezigheden aan het Stedelijk Museum verbonden. Zijn ijver werd door hem met geschenken geprikkeld en hij zag in hem den toekomstigen archivaris. Onderhandelingen werden door hem aangeknoopt om de uitbreiding van het Museum mogelijk te maken, en hij deed, met het oog op zijn zoon een aanbieding aan den eigenaar ten einde het belendende pand van de oude Lakenhal aan te koopen.

Paulus zou dan de bovenkamers als studeerkamers ontvangen, en in den uitgestrekten tuin zou gelegenheid

[p. 153]

zijn voor archief en kunstzaal, doch hij stierf, en in den aanvang van 1885 de archivaris Jhr. Rammelman Elzevier.

Thans zou over de toekomst van den jongen du Rieu beslist worden. Onder de sollicitanten naar de opengevallen betrekking, waren Mr. Charles Dozy en hij, beiden Leidenaren van geboorte en familie en van beiden was hun liefde tot de stad hunner geboorte en hunner werkzaamheid op het gebied van haar verleden bekend.

De Meester in de Rechten ontving de betrekking Mei 1886.

Du Rieu werd hierdoor niet uit het veld geslagen, krachtdadig bleef hij ten voordeele van het Museum werken en verzamelen. In October van hetzelfde jaar werd hij op voordracht der commissie van beheer aangesteld als conservator van het Museum, als bijstand van den secretaris-penningmeester.

Ongeveer een jaar lang schreef hij de notulen en regelde alles, wat op het Museum betrekking had.

Inmiddels kocht hij het pand naast het Museum aan, ten einde het voor de stad te bewaren en bracht de onderhandelingen die met zijns vaders dood met de eigenaren waren onderbroken tot een goed einde. De catalogus, in 1886 voltooid, legde hem den plicht op alles op nieuw te nummeren en van étiquetten te voorzien.

In korten tijd was dit werk verricht. Zijn methodisch nauwgezet en nauwkeurig werken deed hem ten einde toe al dezen arbeid geregeld verrichten. Zijn laatste werk was het verzenden der presentexemplaren van het verslag van 1891, en het houden van het fiscaat.

Wat hij deed voor het Stedelijk Museum deed hij ook als toegevoegd lid van de Commissie voor de Geschiedenis der Waalsche kerken. Hij nam aan de werkzaamheden deel,

[p. 154]

correspondeerde met de leden of met de predikanten in verschillende deelen van Europa, en werkte mede aan de uitgaven harer geschriften. Zoo bijvoorbeeld aan den ‘ Catalogue de la Bibliothèque Wallonne’ aan de correctie van het bulletin der Commission de l'Histoire, waarvoor hij de copie gereed maakte en de tabellen; aan de uitgave van de Articles synodaux door de commissie ondernomen, inhoudende de besluiten der Waalsche synoden, waarvan het officieele handschrift zeer veel te wenschen overliet, zoowel in taal als in het spellen der eigennamen, ook hiervan maakte hij de copie gereed, menige bladzijde heeft hij overgeschreven en eene alphabetische lijst aan het werk toegevoegd. Een lijvig boekdeel was bijna afgewerkt toen hij de laatste verbeteringen aanbracht.

Ging hij sinds het overlijden zijner moeder in 1887 des winters voor herstel van gezondheid naar het Zuiden van Frankrijk, een koffer met de op de commissie betrekking hebbende stukken was zijn reisgezel.

Hoezeer hij in die commissie betreurd wordt zullen andere meer bevoegden getuigen, doch zeker gold het ook hier: nimmer zag hij op tegen den zoo hoogst noodigen en door sommigen zoo slecht verrichten arbeid, van sorteeren, inventariseeren, schikken, in registers brengen, beschrijven van oogenschijnlijk nietige zaken; wat hij deed was netjes, met flinke hand geschreven, goed geformuleerd, terstond geschikt voor de pers, kortom onberispelijk.

Geen woorden maar daden, geen fraaie verslagen over een nieuw ingekomen voorwerp in het Stedelijk Museum maar een lijst, een nummer en een étiquet.

Vele malen stond hij ook zijn oom Dr. W.N. du Rieu ter zijde waar het gold Leidsche zaken of Waalsche te regelen of te bewerken. Zoo hielp hij aan het tweede

[p. 155]

supplement op het repertorium der geschiedenis dat in 1884 verscheen, en over 1870-1880 liep. Hij ordende, plaatste en nummerde de Waalsche Bibliotheek, eerst op de Breêstraat naast de kerk en later, nauwelijks in het land in Juni teruggekeerd, op het Walenweeshuis.

Het spreekt wel van zelf, dat niet velen dezen man in zijn gangen nagingen. Maar dat hij toch door al deze bezigheden voor menigeen een raadsman was en zeker niet voor de minst ontwikkelden onder ons zou blijken. Hij werd in 1887 lid van het Friesch Genootschap en in 1889 door de leden der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde tot hun medelid benoemd, eene benoeming, die hij zeer waardeerde, doch waarvan hij weinig heeft genoten. Slechts den vacantietijd tot Kerstmis was hij in de laatste jaren in Leiden en in November en December kwam hij weinig buitenshuis.

Toeschietelijk was hij niet, hij maakte zich weinig vrienden, en schonk zelden zijn vertrouwen.

Onder hen die hem bijzonder kenden behoorden zijn oom Willem en ik. Kort voor zijn dood (een hevige aanval van zijn teringlijden maakte een einde aan zijn leven), maakte hij zijn testament waarin hij ons beiden benoemde om zijn zaken te regelen.

Veel liefde spreekt er uit zijne beschikkingen voor familie, huisgenooten en de stad zijner inwoning. Met kostbare voorwerpen, waaronder een zilveren broederschapsblazoen, werd het Stedelijk Museum verrijkt, en een som gelds vermaakt aan de Gemeente om aankoopen voor het Museum te vergemakkelijken.

Hulde aan dien nauwgezetten werkzamen lijder, die zijn tijd immer over had waar het gold bevordering van het heil van de gemeente zijner inwoning, waar hij in verschillende commissiën werkzaam was.

[p. 156]

Een voorbeeld van nauwgezetheid, een hartelijk vriend voor hen die hem kenden, een steun voor familieleden, die alles wat hij deed, deed voor de zaak, in den ruimsten zin des woords, pro deo.

Zijn naam zal in de geschiedenis van Leiden en der Waalsche Gemeente met eere genoemd blijven.

Hij stierf op 33-jarigen leeftijd den 10^en November 1892.

Dr. W. Pleyte.