Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1853

[p. 104]

Levensberigt van Alexander Oltmans.

Alexander Oltmans was de jongste zoon van den evenzoo genoemden ontvanger der directe belastingen te Amsterdam, en van Anna Maria van der Kloot, en werd aldaar geboren den 25 Februarij 1814. Als kind ontving hij les in de teekenkunst van P.G. Bertichen; doch waarschijnlijk nog te jong om daarvan eenige vruchten te trekken, zoo genoot hij dit onderrigt slechts korten tijd. Later begon hij uit zich zelven plannen van vestingen na te teekenen, en las eenige werken over de vestingbouwkunde, waarvoor hij zooveel lust en aanleg betoonde, dat zijne ouders hem zeker naar de militaire akademie te Breda zouden gezonden hebben, om als ingenieur te worden opgeleid, zoo de zwakke staat zijner gezondheid daartegen geen beletsel had opgeleverd. Hij zette echter zijne teekenoefeningen voort, en vervaardigde ook eenige stadsgezigten, die niettegenstaande zijne nog geringe bedrevenheid in het teekenen, de verdienste van eene getrouwe gelijkenis bezaten; de oefening in de doorzigtkunde stelde hem evenwel ook al spoedig in staat zijne teekeningen te verbeteren. Na dien tijd ontving hij onderrigt in de teekenkunst van den heer Beretta; doch ook dit was van korten duur, door het vertrek van dezen naar 's Gravenhage, als wanneer Oltmans bij den heer K. Karssen onderwijs in de schilderkunst ging nemen.

[p. 105]

Tot hiertoe had Oltmans de teeken- en schilderkunst slechts beoefend als liefhebber; evenzoo de muziek, waarvan hij zich eene groote mate van kennis eigen maakte, terwijl hij de viool met veel vaardigheid bespeelde. Hij was overigens op het kantoor zijns vaders werkzaam, en wel tot aan diens overlijden, dat in het begin des jaars 1839 voorviel. Hij besloot toen zich geheel aan de kunst te wijden, en hield bij voorkeur zich met het vervaardigen van stadsgezigten onledig. Zijne schilderstukken zijn evenwel niet talrijk; het scheen dat hij zelf zijn werk niet voldoende achtte, althans niet beantwoordende aan dat geen, wat het volgens zijn oordeel behoorde te zijn. Later hielden andere werkzaamheden hem veel van zijn eigenlijk kunstvak terug, zoodat hij in de laatste jaren zjins levens weinig meer de schilderkunst beoefende.

In 1845 werd hij benoemd tot plaatsvervangend of tweeden Secretaris van de nog jeugdige maatschappij Arti et Amicitiae, en twee jaren later tot eersten Secretaris, welke betrekking hij tot aan zijnen dood vervulde. Aan de daarmede verbonden werkzaamheden wijdde hij een groot deel van zijnen tijd; hij leefde als het ware voor deze maatschappij, en zij heeft aan hem de grootste verpligting voor den ijver en de zorg, waarmede hij hare belangen behartigde. Ook als oprigter van de vereeniging ‘tot bevordering der beeldende kunsten,’ ten naauwste met de belangen van Arti et Amicitiae verbonden, ontzag hij geene moeite of werkzaamheden: en als haar Secretaris, daar beide instellingen onder hetzelfde bestuur staan, heeft hij door zijne ijverige bemoeijingen het meest tot den spoedigen bloei dezer vereeniging bijgedragen.

Behalve de reeds genoemde beoefening der teeken- en schilderkunst en die der muziek, hield Oltmans zich veel met litterarische studie onledig, en in verband met zijne vroegere teekenoefeningen, was het vooral de theorie en de archaeologie der kunst, en meer bepaald der middeleeuwsche bouwkunst, waaraan hij zijne onderzoekingen wijdde. Zijne belezenheid in de geschiedenis, zoo onmisbaar voor de kennis der oudheid

[p. 106]

en hare voortbrengselen, stond hem hierin bijzonder ten dienste, en bij die belezenheid bezat hij een bijzonder sterk geheugen. De vruchten van zijne archaeologische onderzoekingen heeft Oltmans, van tijd tot tijd, in eenige tijdschriften medegedeeld, onder anderen: iets over het praalgraf van den hertog van Gelder, in de St. Eusebius-kerk te Arnhem, geplaatst in de Kunstkronyk; - ‘over den toren van de Oude kerk te Delft’, geplaatst in het eerste deel der Bouwkundige bijdragen van de maatschappij ‘tot bevordering der bouwkunst,’ en bevattende beschouwingen over dezen toren en de kerk, van geschiedkundigen en kunstmatigen aard. In het tweede deel van het zelfde tijdschrift deelde hij de nieuwe enkaustische schilderwijs van Fernbach mede, met eenige opmerkingen over de verschillende schilderwijzen van vroegeren en lateren tijd. In het derde en vierde deel komt voor eene beschrijving en een archaeologisch onderzoek der achthoekige en romaansche kapellen op het Valkhof te Nijmegen, die door den heer Oltmans op de plaats zelve met veel naauwkeurigheid werden opgenomen en in teekening gebragt, en bij hare beschrijving deelde hij de, met veel zorg bijeenverzamelde geschiedkundige berigten desaangaande, gepaard met zijne eigene beschouwingen over den aard, de inrigting en den oorsprong dezer gebouwen, mede. Dit opstel is door hemzelven ook in de Fransche taal overgebragt, en als zoodanig afzonderlijk verkrijgbaar gesteld bij den boekhandelaar J.M.E. Meijer te Amsterdam, waardoor men het genoegen mogt smaken, dat deze belangrijke onderzoekingen van Oltmans ook in het buitenland bekend werden.

Had Oltmans eene betere gezondheid genoten, en ware hij niet in de kracht des levens weggerukt, hij had ongetwijfeld meer vruchten van zijne onderzoekingen en zijn helder doorzigt wereldkundig gemaakt. Van der jeugd af aan gekweld door aamborstigheid, het waarschijnlijk gevolg van eene gevatte koude tijdens eene mazelen-ziekte, verergerde die kwaal van jaar tot jaar, totdat hij eindelijk, nog lijdende aan bijkomende

[p. 107]

waterzucht, op den tienden April des jaars 1853, alzoo in slechts negen-en-dertigjarigen ouderdom, tot een beter leven werd opgeroepen; betreurd door allen die hem van nabij gekend hebben.

Bij een sterk geheugen paarde Oltmans een helder verstand en een scherp doorzigt. Hij was aangenaam in den omgang, bereidwillig jegens een ieder die eenige diensten van hem mogt verlangen, en steeds ijverig werkzaam in het belang van anderen of het algemeen. Om zijne erkende talenten aarzelden de Koninklijke akademie van beeldende kunsten te Amsterdam, het Comité historique des arts et monuments te Parijs, en ook onze Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (1851) niet hem als hun medelid op te nemen.

Amsterdam, 6 Julij 1853.

Is. Warnsinck.