Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 4
(1840)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina 268]
| |
Cornelis de Bie.Cornelis de Bie is een der vruchtbaerste dichters geweest, welke ons land heeft opgeleverd, schoon hy door de voortbrengsels van zyne laetste jaren veel meer een rymelaer dan een dichter mag genoemd worden. Wy kennen zeer weinig omstandigheden van zyn leven en niemand heeft ons te Lier daervan kunnen berigt doen; weshalve wy ons zullen moeten vergenoegen met hetgene wy daeromtrent in zyne werken en in zyn grafschrift hebben aengetroffen. Hy werd geboren te Lier den 10 february 1627 en was zoon van Adriaen de Bie, een verdienstelyken schilder aldaer, wiens korte levensschets onze auteur in zyn schilderboek medegedeeld heeft. Reeds op zyn vier-en-dertigste jaer vinden wy dat hy in deze zyne geboortestad notaris, procureur en greffier der militaire audientie was. Hy had eene geletterde opvoeding genoten; althans hy verstond en schreef, behalven zyne moedertael, het latyn, het fransch en het spaensch, uit welke laetste tael hy een blyspel van Lopes de Vega vertaelde. Zyne spreuk by de Liersche rederyken en in al zyne uitgegevene werken was Waerheyt baert nijdt, of in het latyn fert odia verum. By zyne eerste vrouw Elisabeth Smits, overleden den 20en juny 1662, verwekte hy vier kinderen en daeronder eenen zoon, Caspar, van wien men een latynsch lofdicht aentreft in het hieronder vermelde boekje Faems Weergalm, alwaer hy zich noemt Rhetor Lyrae. Uit zyn tweeden huwelyk met Isabella Caelheyt, gestorven ten jare 1706, had De Bie nog vier andere kinderen. De dag en plaets | |
[pagina t.o. 269]
| |
Bladz. 269.
| |
[pagina 269]
| |
van zyn eigen overlyden zyn onbekend. Het schynt dat hy een paer jaren na de dood van zyne tweede vrouw de stad Lier verlaten heeft, om het overige van zyn leven by een' zyner zonen (waerschynlyk de opgemelde Caspar, die, zoo men vermoedt, pastor op een dorp in de Kempen was) te gaen doorbrengen. Zyn Echos wederklanck gaf hy uit in 1706 voor sijnen vriendelijcken Adieu aen de Werelt; doch het blykt dat er nog verscheiden gedichten na dit jaer van hem verschenen zyn. De meesten van zyne treur- en blyspelen werden vertoond op de Liersche rederykkamers. Na zyn dood echter geraekten zy aldaer in den vergetelhoek, wat zy overigens ook wel verdienden. De Bie liet, nog in zyn leven, een fraey gebeeldhouwd grafteeken oprichtenGa naar voetnoot1 in een der zydbeuken van St-Gommarus kerk, te Lier, tegenover het orgel, waerop men nog heden leest: D.O.M.
Wie sal dit doncker graf
Tot geen medooghen trecken,
Besonder die eens denckt
Hoe d'aerd komt overdecken
Een lichaem, daer te voor
Soo deughtsaem siel in waer,
Gescheyden door den tijdt
Van twee en dertich iaer?
Als sy Godts Moeder had
Besocht naer langh verlanghen
(De waerheyt van 't geloof
In siel en geest ontfanghen)
Tot ScherpenbergGa naar voetnoot2, soo brocht
Den bergh haer in den noodt
| |
[pagina 270]
| |
Door 't vallen van een karr':
Den val was haere doodt.
Kent gy den naeme niet
En vraeght den leser wie
't Was? Smits, die achter liet
Vier kinders by De Bie.
Mr Cornelis de Bie, Nots., Procur. en greffier van Audientie militair, binnen dese stad, sterf... En jof. Elisabeth Smits, sijn huysvrou, sterf den 20 iunij 1662. Hier ligt begraven jofr. Isabella Caelheyt, die
Oock naergelaten heeft vier kinders by De Bie.
Dat was sijn tweede vrou, gestorven in april
Seventien hondert ses, om dat het was Godts wil
Eeuwigh gebenedijd, die haere siel verblijd.
AEtatis
62 an.
Men heeft twee fraye portretten van De Bie, het een gegraveerd door J. Meyssens, naer eene schildery van E. Quellyn, en geplaetst in s'mans schilderboek; het ander in een plaet van H.F. Diamaer, naer een teekening van J.C. De Cock, beeldhouwer te Antwerpen, en voorkomende achter de opdragt van Den spiegel van de verdrayde werelt. Onder dit laetste leest men:
Cornelius de Bie, AEt. 81, 1708.
Dat ick op d'aard niet anders ben
Als stof en assen ick beken,
En alle mynen arrebeyd
Noch van veel minder weerdigheyt.
Laten wy nu eens zien wat er zoo al uit de vruchtbare doch meestal ondichterlyke pen van dezen veelschryver, | |
[pagina 271]
| |
die zich verbeeldde een honigbie op den Pindus te wezen, gevloeyd is. Wy zullen opvolgelyk zyne werken doen kennen, voor zoo verre zy ons bekend zyn, in de chronologische orde van derzelver vervaerdiging, te beginnen met de | |
Opstellen van verschillenden aerd in proza, ondermengd met rym.I. Het gulden cabinet van de edele vry schilder-const, inhoudende den lof van de vermarste (sic) schilders, architecten, beldthouwers ende plaetsnyders van dese eeuw. Antwerpen by Jan Meyssens, constvercooper, 1661, in-4o, met veel portretten van onderscheidene meesters. Het werk is in twee deelen verdeeld, waervan het eerste aen de toen afgestorvene, het tweede aen de toen nog levende kunstenaren is toegewyd. Jan Vos schreef een lofdicht op de uitgave van dit boek: zie aldaer bl. 190; wat my doet onderstellen dat er in dien tyd nog verstandhouding tusschen de Hollandsche en de Brabandsche dichters bestond. Even als de Spieghel der eyghenkennis van Willem Van der Borcht, begint dit schilderboek met eenen droom van den schryver: Naer dat ick Floras hoff had lest eens overvloghen,
En uyt haer bloem-ghewas veel soete const ghesoghen,
Soo socht mijn hert de rust door swaeren sluymer-sucht,
Daer mijn natuer terstont op 't hooghst' wert mé bevrucht.
En qualijck had den slaep mijn siel oock niet becropen
Den droom-godt is daer oock met stilheyt by geslopen,
Die my heeft ingebeldt een wonder vrempt geval
Vol swaer becommernis, 't geen ick u seggen sal.
Ick droomde dat ick was ghestelt in een valleye,
Beplant met groen geboomt en tuynen tusschen beyen,
Seer aengenaem en fraey, daer ick twee weghen sagh
Waer by tot mijn vermaek een vreughdigh lusthoff lach.
En soo ick stondt verstelt wat wegh ick in sou treden
Om al mijn honingh-soet te mogen wel besteden
| |
[pagina 272]
| |
Te schencken aen de geen die al haer deughden smaeckt
En naer haer leckerny met open monden haeckt,
Om mijnen soeten cost met vreughden op te dragen
Daer men geen hinder lijdt van 's winters felle dagen:
Daer is mijn yvrich hert met vreught naer toe gesnort
Daer noyt den grijsen tijdt het blom-gewas verdort,
namelyk naer het hof van Pictura, waer dan de bie op al de bloemen der kunst haer aes is gaen zoeken. En dat aes brengt de schryver hier den lezer aen. Niet onaerdig zegt hy van Ostade: Hoe neerstich slaet Ostadi ga
Het boeren nut en bootst het na
Daer 't schaepken voetsaem graskens weyt,
Oft daer een sneghe boerenmeyt
Haer vuylbecrosen ketels schuert,
Oft waer dat Fop de mestkar vuert,
Oft brenght de peerden op het landt,
Die hy daer in de ploeghe spant:
Dat wijst Ostadi met pinceel
Soo aerdich op het fyn panneel
Dat buyten schier niets can gheschien
Oft 't wort in sijn schildry ghesien.
Daer hoort men 't kermisveeltjen gaen
En op de trommel wort gheslaen,
Terwijl men ginds den standaert rijt
En hier wat danst en daer wat vrijt,
Vol uytghelaten heyl en vreught,
Naer de manier der jonghe jeught.
II. Faems weer-galm der nederduytsche poësi van Cornelio de Bie, tot Lyer, uyt sijnen tijds over-schot vrijmoedelijck voorgestelt op de domme waen-sucht des wereldts, ghenoemt Werelts Sots-Cap, vol zedige moraliteyten en sinnebeelden. Mechelen, by Jan Jaye, 1670, in-8o, met gegraveerde zinnebeelden. | |
[pagina 273]
| |
In het eerste hoofdstuk, achter het zinnebeeld over de betwyfelbare gunst van Vrienden, kiezen wy de volgende dichtregels, bladz. 33:
Die nimmer in noodt zijn
Zijn degene die ander in noodt doen blijven.
Hier duyckt voor d'eer der vrientschap 't prachtich hert
Om niet te zijn den troost in pijn en smert
Van die door swaren noodt ghedreven wert:
Hy houdt de handen
Vast toe-ghesloten, en veel liever siet
Sijn besten vrindt in traen, sucht en verdriet;
Want huys en hof of landt en heeft die niet
Om te verpanden.
Den rijcken mensch steunt op sijn bors en cracht,
Die geene vrienden in den noodt en acht.
Dus is hy dom, die daer van voor-deel wacht;
Want geldbesorgers
Zijn deughdeloos, en nievers door en sien
Als door een buys, die geeft van 't hondert thien.
En daer-om moet-men sulcken woeckers vlien:
't Zijn intrestworgers!
Die noyt in noodt en zijn, om dat haer gelt
Noyt en wordt sonder intrest uytgetelt,
Om iemandt die wordt van den noodt ghequelt
In noodt te helpen.
Dus, sulcken vrienden noyt te veel betrouwt;
Want, schoon gy thien ten hondert geven wout,
Van thien niet een die uwen druck aenschouwt
Om druc te helpen.
Elders, bl. 174, zegt hy van eenen, die in de wereltsche wellusten soo versopen lach, dat hy niet en dede Als met hoeren te gaen toeren,
In bordeelen te crakeelen,
In wellusten te gaen rusten,
Veel te schincken en te drincken,
| |
[pagina 274]
| |
Brocht soo over sijn jonck leven,
Brocht soo over sijnen tijdt,
Brocht sich soo in duysent snevenGa naar voetnoot1,
Brocht sich soo in desen spijdt,
Brocht sich soo naer duysent stryen,
In allend' en swaer verdriet,
Brocht sich soo in 't helsche lyen
Dat men noyt eens eynden siet.
Wat was den handel van sijn heel leven anders, als door eenen ingeboren boosen en quaden wil de deughden te verstooten, ende de sonden te beminnen, ende sijn goddeloos leven over te brengen Met slempen, met dempen,
Met schrossen, met brossen,
Met schransen, met dansen,
Met lieghen, bedrieghen,
Met ruyschen, met tuysschen,
Met rallen, met mallen,
Met vloecken en woecken,
Met boeven te troeven,
Met swieren en tieren,
Met raesen en blaesen,
Met vryen, met stryen,
Met sweren en berenGa naar voetnoot2,
Met bannen en spannen,
Met schreeuwen en geeuwen,
Met gapen en slapen,
Met schrijven en vrijven,
Met lacchen en schacchen,
Heel daeghen te jaeghen,
Te loncken, te proncken,
Te singhen en springhen, enz.
| |
[pagina 275]
| |
Gelyksoortige rymen vindt men in het vierde hoofdstuk bladz. 296: Wilt eens mercken al de wercken
Van de sondaers, die in 't quaet
Met veel schrossen en veel brossen
Leven in veel overdaet:
't Sijn al menschen, die hier wenschen
Rijckdom, wellust, staet en pracht,
Die Godts wonden, door hun sonden,
Openen schier dach en nacht,
Deught verworpen en op-slorpen
Swerelts vals en boos fenijn,
Dat, in 't scheyden, hen can leyden
Tot de bitter helsche pijn;
Want de sinnen sijn van binnen
Al te seer op swerelts eer,
Die sy kiesen, en verliesen
Haeren al Godt ende Heer.
t' Gierich herte, vol van smerte,
Gretich naer den rijckdom jaeght;
Men hoort karmen veele armen,
Die men niets eens aen en draeght.
Met te slempen en te dempen
Brengens' over hunnen tijdt,
Met veel suchten en te duchten,
Met te leven in den nijdt;
Vol van vryen vol van stryen,
Vol van haet en tiranny,
Vol van liegen en bedriegen
Vol van solte hooverdy,
Sy vercoopen soo met hoopen
Hunne siel door swerelts last;
De tormenten als serpenten
Hanghen aen hun hielen vast.
't Hert van steene sou schier weenen,
Storten eenen tranen-vloet,
Die Godts wonden eens doorgrondden
En dacht op sijn bitter bloet
| |
[pagina 276]
| |
Dat hy stortte, en vercortte
Om het menschen-leven; siet
De gesintheyt en de blintheyt
Van den mensch en acht dit niet,
Hoe Godts soone uyt den troone
Van den hemel, om ons schult
Te betaelen, neêr quam daelen
Op dees aerd', met sond' vervult,
Daer hy draegen moest veel slagen,
Om te helpen ons in noodt,
Die ons daeden heeft geladen
En betaelt met sijne doodt.
Wy verdrincken en versincken
Duysentmael door hooverdy,
Wy bordeelen en crakeelen,
En sijn vol van sotterny.
't Is ‘monsieurken en monceurken’
Soo lanck als het gelt maer duert.
Als 't verdopt is en versopt is
Dan is 't al den moor geschuert.
Goude banden om de handen,
Perlesnoeren om den hals,
Silvre stricken, die daer blicken,
Altemael en is 't maer vals.
Met te mallen en te rallen
Brengt men over sijnen tijdt.
Eenen joncker eenen proncker
Wordt soo sijnen hemel quijt.
't Haer behangen als met slangen
Om den vuylen luysencop
Met diamanten en carcanten:
En besiet eens dees schoon pop,
Die haer kaken schoon wilt maken
Met een salve vol van stanck,
Om te blincken, om te stincken,
Om te sijn in 't helsch bedwanck.
Die soo leven en hier sweven
In des werelts cort plaisier
(Sulcke droomen sijn te schroomen!)
Loopen naer het helse vier.
| |
[pagina 277]
| |
Wilt dan peysen dat Godts reysen
Al te bitter viel op d'aerd,
Die ons 't leven weer quam geven
En ons heeft van 't vier bewaert.
D'eerst verloren sijn herboren
Door Hem, die soo dier ons kocht,
Die door 't lijden ons bevrijdde,
En door 't cruys in 't licht ons brocht,
Om ons sonden stout gebonden,
En verdroegh al dese pijn
Om de boosheyt van ons broosheyt,
Daer wy noch soo wulpsch in sijn.
Laet u sinnen dan noyt winnen
Van den boosen wereltsraet,
Wilt bemercken, dat ons wercken
Sijn gelijck een webben-draet.
Voorzeker valt er nog al het een en ander op deze versen te zeggen; doch zy zyn veel beter dan die van 's mans latere jaren. In de Aen-leydinghe op dit boek verklaerde De Bie dat hy voornemens was zich ‘een weynich te laten toomen van de waere kunst, die (zegt hy) hier niet alleen naer den Hollandschen stijl en manier wordt voorgestelt, maer naer de natuer van d'eygen poësie.’ Ik kan niet nalaten hier eene aerdige Anecdote by te voegen, welke de schryver op bladz. 105-111 verhaelt, en ik by onze Belgische historieschryvers nergens aengetroffen heb. ‘Sekere Spaensche poeët (zoo luidt zyn verhael) ten tijde van de doorluchtighe hertoginne Isabella Clara Eugenia, hoogh-loffelijcker memorie, wiens geboorteplaets en eygen naem ick niet en heb connen achterhalen, sijnde in Spaignien door sijn diepsinnige wetenschap van poësie seer vermaert, en van ieder een geacht, creegh ten lesten door sijne hooge inbeldinghen in 't hooft een ratelinge van sotternye... Hy hadde | |
[pagina 278]
| |
gehoort dat de voorseyde hertoghinne Isabella was onvruchtbaer, en dat daer om groote droefheyt over al gemaeckt werdt, midts de welvaert van het landt naer haer doodt door quaede regeringe van eenen vremden gouverneur somwijlen mocht ten onderen gaen, tot verderffenisse van haer getrouwe inwoonders. Soo is 't geschiet dat desen slechtsinnighen poeët hem liet voorstaen gepredestineert te sijn om de hertoginne te bevruchten, en door hem alleen cost vercrijgen eenen jongen hertoge, om naer haer doot te regeren. Hem inbeldende sulcken ydel geloof, dat hy als eenen waenwijsen ketter (wiens herssenen in 't hooft oock al averechts liggen) selfs gemaeckt hadde en op sijn sotte predestinatie meynde vast te gaen, trock tot dien eynde naer Nederlandt, ende seer cael en gesont gecomen sijnde binnen de stadt van Brusselen, bleef in sijn ydel gepeysen soo volherden, dat het selve aen d'ooren van sommige edelmannen is gecomen, de welcke uyt curieusheyt aengelockt sijnde om desen waen-wijsen geck te sien en te hooren spreken, ende daer in vindende een seer groot wel behagen en tijdts genucht, door de vremde slagen en cluchtige spreucken, de welcke hy uyt een vliegende verstandt voorts brocht, was hy hun in alle geselschappen altijt seer willecom en aengenaem in veel vergaderingen, maeltijten, en in bancketten geroepen om hun te recre'eren en vreught aen te doen, dragende eenen swerten bayen en seer calen mantel, waer om hy over al genoempt werdt Bayeta, die noyt af en liet te vervolgen sijn inbeldingen van expres uyt Spanien gecomen te sijn om de hertoginne te bevruchten, in sulcker voegen dat sommige heeren van het hoff t'selve aen de hertoginne hadden te kennen gegeven, om eens daer mede te doen lachen. Isabella seer genegen sijnde om dit vermetende postuer te sien, meer om sijn geestige uyt-werckingen | |
[pagina 279]
| |
van poesie te hooren, als te gelooven sulcken dommen voorstel, soo werd Bayeta aengedient dat de hertoginne bevolen hadde by haer te comen om te spreken, waerover hy (noch meer in sijn sotternye gevoedt sijnde) datelijck bereet was voor de hertoginne te verschijnen, en haer te voldoen, gelijck geschiet is; want comende op 't hoff in de tegenwoordicheyt van dese seer doorluchtige vrouwe, vergeselschapt met veel heeren, ende madamen, naer haeren staet ende meriten, die alsoo curieus en jverich waren om Bayeta te sien, en te hooren spreken van sijn voorgenomen vryagie, als de voorseyde hertoginne, soo is 't gebeurt dat Bayeta, eerst makende de gewoonelijcke reverentie, op sijn Spaense mode, heeft met een ombeschaemt wesen, sonder de minste alteratie oft verbaestheyt, aen de hertoginne verclaert de reden van sijn reys uyt Spanien, te weten, dat hy expresselijck was overgecomen om te wesen haeren galan, ofte vryer, ende sonderlingh om haer te bevruchten, daer hy toe gepredestineert was, ende dat hy alleen de oorsaek sou wesen om eenen jonghen hertoch te verwecken, tot welvaert van het landt van Brabant, ende tot troost van alle haer inwoonders ende getrouwe onderdanen, die in hun droefheyt, in 't verlies van den hertogh Albertus, door sijn comst nu souden vertroost worden; waerop de hertoginne met een half lachende gelaet antwoorde verwondert te wesen over de stoutheyt van sijn selven met soo kaelen en slecht versleten mantel uyt te geven en te verthooghen voor den galan, oft vryer van een hertoginne; want dat dese slechte cleeren, en sonderlingh den mantel, een matresse meer misnoegen als aengenaemheyt costen geven, terwijlen hy meer een bedelaer geleeck als een edelman, om dat de armoede is een algemeyn verachtinge, ende een vyandinne van minsaemheydt; waer-op Bayeta sprack, tot onschuldinge van sijn vermeten, en tot voort- | |
[pagina 280]
| |
ganck van sijn vruchteloos voornemen: dat niet tegenstaende sijn slecht habijt, de liefde niet minder en was als sijn vroomheyt, edelheyt, en wijsheyt, schoon dat hy onvoorsien was van middelen, en maer en hadde desen slechten en kaelen half versleten mantel, en niet meer, te segghen in de Spaense tael: Tengo solamente esta capa rayada, y non mas. De hertoginne, hier-door beweeght, en peysende dat, schoon hy arm was, en sijn redenen vol schranderheyt en geest, dat niet tegenstaende een arm mensch nergens willecom en is, een smettelijck schurft, daer de eer in verdwijnt, ende den wegh der verderffenisse van compt, om dat hy wordt geacht als een schuym van de stadt, soo heeft sy evenwel uyt sijn redenen genoten een aengenaem behagen, aenmerckende dat hy met geen ydel punct van eer besmet en was, en sonder schaemte, met sulcken eenvoudich gemoedt, in haer tegenwoordicheyt dorst verschijnen, en, sonder roemen, stouffen, oft kraken, de waerheyt seyde van sijn gelegentheyt; want die iet oneerelijcx doet en heeft hem niet te schamen, is levende gelijck het behoort en moet in wesen, oft couleur noyt veranderen; maer men moet hem schamen schaemte te verliesen. 'T is dan gebeurt dat de hertoginne (bedenckende dat Bayeta was een ervaren poeët, die al te hoogh wilde reycken naer de verholen wetenschap der reden-rijcke sangh-goddinnen) van Bayeta versocht op staende voet te maecken een geestich rijmspreuck op de woorden, en niet meer: segghende in de Spaense spraeck: Deme un proverbio y dicho sobre la palabra: y non mas, te weten, dat hy maer en hadde desen baeyen mantel, en niet meer, heeft, sonder langh gepeys, geantwoordt in de Spaense tael de selve woorden, gelijck hier volghen, vallende op de woorden: y non mas. | |
[pagina 281]
| |
Los peccados que Adan pecco
Fueron causa de mis males;
Por donde vuestra Alteze y jo
Nascimos tan desiguales.
Que si Adan peccare
Y non peccare tan discom pas,
Ny vuestra Alteza Reinara
Ny jo tan poco que dara
Con esta capa, y non mas.
De sond' van Adam d'oorsaeck is
Van mijn quaet en bederffenis,
Waer door haer Hoogheyts ende mijn
Geboorte nu soo ongelijck sijn.
Had' Adam gesondicht, en niet soo seer,
Haer Hoogheyt en sou aldus niet regeren
En ick niet comen om iet te begeren
Met desen caelen mantel, en niet meer.
Welcke woorden de hertoginne in goude letteren dede opteeckenen, tot een memorie van den leersaemen sin, die daer uyt can getrocken worden, ende tot een gelijckenisse van het menschen leven.’
III. Den weerschijn van 't leven in de doodt. Volgens den Spiegel van de verdrayde werelt, hieronder, moet dit boek gedrukt zyn in het jaer 1680. Zie aldaer bl. 33.
IV. Den zedigen toetsteen van de onverdragelijcke weelde, verthoont in 't leven van den verloren soon. Antwerpen, by Jacob Mesens, 1689, in-12, met platen. Achteraen staet het spel van den Verloren soon.
V. Den wegh der deughden beset met scherpe dornen van quellinghen. Antwerpen, J. Mesens, 1697, klein-8o, met zinnebeeldige platen.
VI. Antiquiteyten der stadt Lier, in Brabant, byeen vergadert uyt verscheyde annotatie boeken ende curieuse stukken, beginnende int jaer 762 tot 1699, in-fol. Hand- | |
[pagina 282]
| |
schrift ter koninklyke bibliotheek van Brussel (Bibliotheca Hulthemiana, VI, no 769).
VII. Het leven van de heylige Eugenia. Antwerpen, 1701, in-4o, met platen (Bibl. Hulthemiana, no 16228).
VIII. Echos weder-clanck, passende op den gheestelijcken wecker, tot godtvruchtige oeffeninghen. Brussel, by Cl. Schoevaerts, 1706, in-4o, met platen. In dezen bundel is ook gedrukt het treurspel van Amurath en Theocrina, benevens de klucht van den nieuwgezinden doctoor Quinten-Quaek, ‘om te thoonen (zegt de schryver in zyne voorrede) het verschil datter is tusschen goet en quaet.... Ende om dit oogh-blijckelijck te thoonen, wordt hier in den loon van de deught, naer den Brabantschen stiel, soetvloeyigh en sedigh voorgestelt, ende de straf van het quaet volgens de maniere der hollantsche hoogh-drayentheydt, in d'aventuren van de princesse Theocrina ende den geilsuchtighen Amurat rijm-geestigh bewesen, om daer door den mondt te stoppen van alle belgh-suchtige benijders, hun latende voorstaen, jae geloovende, dat eenen Brabantschen rijmer met die van Hollant niet en sou connen over een comen.’
IX. Den spiegel van de verdrayde werelt, te sien in den bedriegelijcken handel, sotte en ongeregelde manieren van het al te broos menschen-leven. Antwerpen, by J.P. Robijns, 1708, in-4o, met platen. Aen het einde van dit werk vindt men eene verbeterde levensbeschryving van den schilder Henrik Terbrugghen, in het Cabinet des dichters verkeerdelyk genoemd Verbrugghen, benevens een antwoord van De Bie op den Seyndbrieff, hem door de rederykkamer van Brugge, de drie santinnen, toegezonden den 8 april 1700, en eindelyk eenen Lof-rijm ter eere van den heyligen ridder Gommarus, in sijn leven heer van Enckhuysen en Steenberghen, etc. patroon der stadt Lier.
| |
[pagina 283]
| |
X. Mengelrijmen, Meygaven, Lier-en Sneldichten, in HS, thans het eigendom van den heer Rutgeerts, notaris te Antwerpen. Zie myne Verhandeling over de Nederduytsche tael- en letterkunde, II, bl. 132. | |
Treur- en Kluchtspelen.XI. Alphonsus en Thebasile ofte herstelde onnooselheyt, tragi-comedie op den sin: Oprechte Liefde, enz. Antwerpen, by J. Mesens, 1673, in-4o, met platen. Dit stuk werd gespeeld en gedrukt met
XII. De cluchte van den verdraeyden advocaet (en de twee borssesnyders) verthoont binnen Lyer den 16 en 17 juny 1659. Antwerpen, by J. Mesens, 1673, in-4o. De opdragt is gedagteekend ‘uyt mijne studeercamer binnen Lyer den 20 october 1672.’
XIII. Den heyligen ridder Gommarus, patroon der stadt Lier, oft gewillighe verduldigheyt; op het tooneel ghebrocht door de liefhebbers van d'edele gulde, die men noemt Den groeyenden Boom, binnen de voorschreven stadt Lier, den 23 en 25 juny 1669. Antwerpen, by G. van Wolschaten, 1670, in-4o, met platen.
XIV. Cluchte van een misluckt overspel, op den sin: Daer d'ongheregheltheyt van een onkuys ghedacht, enz. Verthoont binnen Lyer den 22 en 23 july 1669. Antwerpen, by J. Mesens, in-4o.
XV. Den grooten hertoghe van Moskovien oft gheweldighe heerschappye, Bly-eyndich treurspel. Op het tooneel ghebrocht tot baet ende profyt van den ghemeynen huysarmen, by de eendrachtighe, vreedsame ende const-lievende gulde, die men noemt Den groeyenden Boom, tot Lier, in de feestdaghen van kerremis, anno 1672. Antwerpen, by J. Mesens, in-4o. Het stuk is opgedragen ‘aen den achtbaeren, weet-lievenden ende deught-rijcken jonghman Henrik de Ka, | |
[pagina 284]
| |
oudt-prince van de wijt-befaemde ende roem-ruchtighe gulde die men noempt Den groeyenden Boom, tot Lier’ door eene opdragt gedateerd ‘in mijne studeer-plaets binnen Lier den 2 october 1675.’ Het blykt door een paer lofdichten op de werken van De Bie, dat deze H. de Ka ook een nederduitsch dichter was.
XVI. Treurspel van de heylighe Cecilia, martelaresse, ghenoemt den Spieghel van d' Eerbaerheydt, op den sinreghel: Wat aengenaMer DeVght Can sIeL en geest beVrYen
Als voor het waer geloof tot in de doodt te stryen.
Dit stuk is afgedrukt in het hierna te vermelden Neerlans Schouburgh, doch behoort, volgens dit jaerdicht, tot 1673.
XVII. Cluchte van Jan Goethals en Griet, zijn wijf, bedroghen door twee geapposteerde soldaten, verbetert en vermeerdert door C. De Bie. Naer het schynt gespeeld en gedrukt met
XVIII. De cluchte van den jaloursen dief, afbeldende d'onghetrouwicheyt, bemonden achterclap en onversaefde lichtveerdicheyt der menschen, in Reynaldo Plattebors en madam Sacatrap. Antwerpen, by G. van Wolschaten, 1674, in-4o.
XIX. Den verloren zoon Osias oft bekeerden Zondaer, comedie, op 't Liersch schouwburg vertoont by de liefhebbers van Den groeyenden Boom, anno 1678. (gedrukt achter Den zedigen Toetsteen, te Antwerpen, by J. Mesens, 1689, in-4o).
XX. Het goddelijck ransoen der zielen salicheyt, in dry deelen. Lier, 1687, in-4o, met platen. Dit stuk verbeeldt het lyden van onzen Zaligmaker.
XXI. Clucht-wijse comedie van de Mahometaensche | |
[pagina t.o. 285]
| |
Bladz. 285.
| |
[pagina 285]
| |
slavinne Sultana Bacherach. Verthoont binnen Lyer den 15 october 1698. Gedrukt 1702, in-4o, met platen. De gegraveerde titel noemt dit (vry onzedige) stuk klucht van het vals troubedroch. Men vindt aen het hooft de afbeelding van eenen rederykersnar, dien wy onzen lezer in de hierby gevoegde plaet ook vermeenen te moeten voorstellen.
XXII. De verlichte waerheyt van Godts vleesch-gheworden woordt in de gheboorte Christi. Antwerpen, by J. Mesens, 1700, in-4o, met platen. Ondermengd met aenmerkingen in proza.
XXIII. 'T geloofs beproevinghe verthoont in de stantvastighe verduldigheyt van de seer edele Roomsche princesse de heylighe Eugenia, blyeyndigh treurspel. Antwerpen, by C. Pannes, 1701, in-4o, met platen. Tusschen elk uytkomen eenige zedelyke aenmerkingen of zinnebeeldige versjes.
XXIV. Beschermde suyverheyt in de twee heylige Theodora en Didymus, martelaren om 't Rooms geloof onthooft, treurspel. Antwerpen, by H. Thieullier, 1702, in-4o, met platen. Er zyn tooneelen in dit stuk, die de goede zeden kwetsen, namelyk daer waer de heilige Theodora door den gouverneur van Antiochien ten huize van Hans Wijck, eenen mothouder (hoerenwaerd), wordt opgesloten.
XXV. Kluchte van Hans Holleblock, geusen predicant. Brussel, by G. de Backer, 1702, in-4o.
XXVI Vermaekelijcke klucht van Roeland den Klapper oft Hablador Roelando, uyt [het spaensch van] Lopo de Vego Carpio, tweede druck. Antwerpen, by H. Thuillier, 1702, in-4o.
XXVII. Wraak van verkrachte kuysheydt, bewesen in 't ramp-salig leven van de princerse Theocrina omteert van den ontuchtigen en bloetgierigen Amurath, treur- | |
[pagina 286]
| |
spel. Gedrukt 1706, in den opgenoemden bundel Echos Weder-klanck, benevens
XXVIII. De klucht van den nieuw-gesinden doctoor, meester Quinten-Quack en Cortisaen sijnen bly-geestigen knecht, in-4o.
XXIX. Kluchtwijse Commedie van de ontmaskerde liefde. Antwerpen, by C. Pannes, 1708, in-4o.
XXX. Leer-gierich ondersoeck der verlichte duysterheyt en weet-lievende kennisse der waerheyt, bewesen in 't Rooms christen gheloof door den heylighen Epictetus en den seer edelen en overschoonen Astion, bly-eyndich treurspel. Dit stuk is gedrukt, formaet in-4o, in eenen bundel gedichten van De Bie, waervan my de titel ontbreekt.
XXXI. Het vlaemsche masker van Colonel Spindeler, archlistelijck ontdeckt aen de lichtveerdige françoisen door Oniati, borgemeester van Brugge, anno 1658. Staet in het HS hierboven vermeld No X, en is gedrukt in het hierna te vermelden Neerlans Schouburgh. Van de volgende treur- en kluchtspelen, ook door De Bie opgesteld, ken ik geene afzonderlyke uitgaven:
XXXII. Lijden sonder wraak, of de Armoede van grave Florelus, bontgenoot van Vranckrijck, blyeyndich treurspel;
XXXIII. De klucht van den Subtijlen Smidt, of het vinden van 't maet-ghesangh oft musica;
XXXIV. De klucht van Gijs Snuffelaer en 't lichtveerdigh Pleuntjen, genoemt d'occasie maekt den dief;
XXXV. De comedie der Liersche Furie, of de kettersche verradery op den 14 october 1595;
XXXVI. De klucht van den bedroghen soldaet;
XXXVII. De klucht van den stouten Boer oft gheveynsten Auditeur;
XXXVIII. De comedie van Mas Aniello in de beroerte | |
[pagina 287]
| |
van Napels, ghenoemt: Op en Nedergangh van 's menschen leven.
XXXIX. Blyeyndigh treurspel van de gravinne Nympha en Carel, hertogh van Calabrien, of wraak-lustighe liefde;
XXXX. De klucht van de ramp-salighe liefde in den ongetrouwen minnaer;
XXXXI. Het droef-eyndigh toch geluck-saligh Treurspel van de twee heylighe martelaren Crispinus en Crispianus, of Standtvastighe Lijdtsaemheydt;
XXXXII. De klucht van den bedroghen duyvel der onkuysheyt en Deep (sic) makenden geusen Predicant in 't spelen met de kaert;
XXXXIII. De comedie van Apollonius en Hildebertus, twee verliefde minnaren van edel geslacht, of de verloren gelegentheyt;
XXXXIV. De klucht van de bedroghen gierigheyt in Judas en de bedwonghen vrientschap van Pilatus. Alle deze laetste stukken vindt ik vermeld in Cornelii de Bie Neerlans Schouburgh oft speel-tooneel, heerelijck op-gepronckt, verciert en gheopent by de konst-minnende lief-hebbers van de seer edele rethorijck-gulde, die men moent Den groeyende Boom, tot Lier. Antwerpen, by J.P. Robyns, 1707, in-4o, zynde een soort van Prospectus van 28 bladzyden tot het uitgeven eener verzameling van s'mans tooneelspelen, in vier deelen. Het vierde en laetste deel dezer verzameling ligt voor my, onder den titel van Den vierden boeck wesende het leste deel van de acht-thien comedien, tragedien oft treur-spelen en cluchten, vol sedighe voor-belden ende aenmerkinghen, gherijmt, in 't licht ghebrocht, en in druck uytghegheven door Cornelio de Bie, tot Lier, in het jaer van jubilé anno 1700. Antwerpen, by J. Mesens, in-4o. Ik verklare echter niet te kunnen begrypen waerom de Prospectus zeven jaren later | |
[pagina 288]
| |
verschenen is dan het werk zelve. Misschien was het de aenkondiging van een' herdruk. Zeer verlegen ben ik om den lezer eene proef mede te deelen uit De Bie's kluchtspelen. De man volgde daerin den smaek van zynen tyd, die al zeer bedorven, en nog veel lager gedaeld was dan de sotternien der dertiende, veertiende en vyftiende eeuwen. Zy zyn vol van de plompste, liederlykste en ergerlykste straetpraetjes, iets wat men toen zoowel in de Hollandsche als in de Brabandsche tooneelvertooningen waernam. Het zag er op de Amsterdamsche Academie In liefde Bloeyende destyds niet veel beter uit dan op het Liersche schouwburg van Den groeyenden Boom. Langendyk zelf is er niet vry van. De poëten en de schilders van dien tyd noemden dit naer de natuer schilderen, en waerlyk, ik heb meermaels in myn leven kwakzalvers ter markt gezien, die juist zoo handelden en spraken als De Bie zynen Quinten-Quack en zynen Cortisaen doet spreken en handelen in het stuk van dien naem, waervan ik den lezer hier een staeltje wil mededeelen Men vergeve my de aenhaling van gemeenen praet, dien ik moeyte heb om over te schryven; doch hoe anders zou ik de zotternyen kunnen doen kennen, waer onze voorouders zoo hartelyk mede lachten? Ik laet de walgelykste plaetsen achterwege. Meest al de gesprekken zyn op rym, doch in den druk niet op rymregels gesteld. | |
Tweede uyt-comen.Quinten-Quacken Cortisaen [zyn knecht] op hun theater.
Quint. Seer edele messieurs en dames, wijse borgers en borgerinnen. Cort. Plompe boeren en boerinnen. Quint. Vryers en vrysters, jonghmans en dochters. Cort. Jon- | |
[pagina 289]
| |
gers en meyskens. Quint. Ick segh u houdt den beck. Cort. Wel meester worde geck? Quint. Ick segh u swijght! ick sal u dat verleeren... voorsinnige, wijse, hoogh-mogende, recht-sinnige, Cort. Hy en siet niet recht. Quint. Eerweerdige en const-minnende heeren. Cortisaen. Mijn heeren. Quint. Houdt dat! en dat! spreekt my noch eens te na. Cortisaen. De talibus praesentibus non gaudet ecclesia; dat is gheseydt, neemt u gat in de handt en sit op de billen. (binnen.) Quint. Wat sal my dien geck hier met sijn spreken brillen? ick sal u sulcken pillen meer geven, spreekt noch eens. Cort. (van boven.) T'is guyten payement, daer men de knechts quaet gelt voor goet geeft... Quint. Messieurs, dat ick u hier wil thoonen, en segghen wie ick ben, mits ick hier niemandt van mijn gelijcks en ken, sal 't werck getuygen; maer ick wil eerst eens spreken, hoe-men moet alchimistiseren, dragmaseren, distileren, en herbariseren, dat is te seggen, van de cracht der cruyden, en van mijn handt-werck eerst tracteren. Cort. Dat heeft my genoech getracteert; 'k ben tandeloos gemaeckt: wat dunckt u van dat cruyt? Quint. Dat ick eens boven com, ick touw van deegh u huyt... Dodoneus dan die schrijft van boomen en van bloemen, van vruchten, wortelen, van sappen, en Arabise gommen, van alle hofgewasch en minneralien; daer by oock in wat graet van kou oft hitte dat elck besonder saet in sijne cracht bestaet, om wel te onderscheyden die daer de proef van heeft... dan loopter tussen-beyden noch eene wetenschap tot dienst vande natuur, te weten, dat wat scherp, vrangh, bitter, soet oft suur in sijnen smaeck is, om daer uyt te gevoelen wat ons verwermen can en voor de hitte koelen, daer mijne scientie soo in ervaren is, dat niemand, groot oft cleyn, van wat gesteltenis dat hun humeur zijn, my iet sal connen seggen van de qualen die hy heeft, ick weet die | |
[pagina 290]
| |
uyt te leggen, en waer in die bestaen: men seydt daerom altijt experientia docet. Cort. Et mihi nocet. Quint. Dat niemand sich vermijdt te toonen wat hem let. Cort. Meester een goey soufflet, gelijck ick heb geproeft, om vogels med' te vanghen, maer t'sullen tanden zijn die ick wel uyt den mond sou langhen; soo heeft hy my getreft, k'en heb niet eenen meer. Quint. Soo u dat heeft gesmaeckt, comt morghen noch eens weer, dan sal ick u om het geclap wat beter vloyen. Cort. Ick sat veel liever in 't gebercht van Savoyen, als by soo eenen geck, die heeft de cuur verbruyt, men siet hem de deucht gelijck den beul de bermherticheyt ten oogen uyt. Quint. Ick segh comt hier terstont: ghy moet my iet gaen halen. Cort. Jae, voor mijn moeyt met de selve munt als flus te betalen; al sech ick t'self, u handt-werck en staet my niet aen. Quint. Ick sech comt hier. Cort. Ick mocht henxt comen en dan ruyn weêrom gaen; neen neen, ick blijf daer ick ben, en laet u sien mijn lappen. Als d'exters om de verckens vliegen is 't om hun luysen te knappen... wat is van uwen dienst? Quint. Mijn brieven te haelen, om te laten sien, voor 't minst van mijn devoir. Cort. Dat worter op verstaen, t'waer anders crimen laesae medecinae. Hy creegh de koupis, geseyt frigidum urinae, soo ick het niet en ded': soo moet ick loopen in plaets van te gaen. (binnen.) Quint. Wat dunckt u van dien haen? hy en can nievers aen, want ick heb den sleutel. Cortisaen. (weer uyt.) Die had ick vergeten, meester, en maeckt geen gepreutel, u clappen is min weert als album graecum, (dat is eenen honden keutel), ick com terstont weêrom. Quint. Doet dat vry, eer ick aen u huyt eens com. Den vent is sot oft dom met al sijn tateringhen... wel wanneer sal 't u believen te bringhen? ghy esel als gy bent, ick sal u ooren vrijven. Cort. (uyt.) Daer zijn u brieven meester, en wilt soo seer niet kijven; sy sijn al autentijcq | |
[pagina 291]
| |
besegelt en seer schoon gelijck mijn hemd-slip is. Quint. Sy dienen my voor thoon der waerheyt. Cort. Mijn hemd? hebt ghy 't gesien? Quint. K'en wil de heeren oft messieurs niet abuseren met stoeffen, gelijck de quacksalvers doen, die het volck met logens overpoeffen, en doen gelooven daer niet van en is: dat is de gesteltenis van liegers en bedriegers, van Uylenspiegels en vuyle vliegers, jae, van koeckkoecken die beschijten hun eygen nest. Cort. Ick sou wel wat seggen maer swijgen is het best. Quint. Siet daer een attestatie imperiael, en daer by koninglijck. Cort. Altemael al even cael. Quint. Hoe dat den grooten, vermaerden, onvervalsten, ervaeren, experten heer doctor Quinten-Quack (die ick ben) geboren... Cort. Tot Mechelen onder de Maen-blussers thoren... Quint. Wel waerom spreckt ghy my te voren? wie vraeght u daer naer? Cort. Niemant... och niemant, meester, en is het dan niet waer, soo sal ick t' swijgen. Quint. Als ick spreeck moet ghy swijgen, om geenen ondanck voor u moeyt te crijgen, en slaegen noch daertoe; ick word u clappen moe, om dat u mijn geslacht en geboorte niet aen en gaet. Cort. Wel siet dan eens oft in de attestatie niet en staet. Quint. Jae, hoe ick twee menschen van verscheyden sin, en aen een gewassen, heb genesen in hun t'ontleden, en soo van een gesneden, in 't jaer duysent ses hondert seventigh achtien. Cort. Die 't niet en gelooft die magh het gaen besien. Quint. Ten tweeden, hoe dat ick in Japonien, West-Indien, Arabien, Tartarien, Persen, China, en in de Paeps-Jans landen veel operatien heb gedaen, dit dient oock te weten. Cort. Daer heb ick van u operatie eens mijn broeck vol gescheten. Quint. Daer heb ick armen en beenen, hier wel op let, die af gehouwen waeren, aen een geset. Cort. Jae hoofden oock. Quint. Ick segh u swijght! wie spreckt van hoyen, Cortisaen? Cort. Ick had het soo verstaen, het | |
[pagina 292]
| |
waren misschien vloyen, die zijn daer wel soo groot als menschen hoyen, en is 't niet waer? ick hebber (dat is claer) met duysende in dat lant gedoodt, wat wilde laggen... ick heb daer Cabouter-mannekens gesien eenen voet maer hoogh van d'eert, die tegen de reusen vochten al saten die noch te peert; k'en sal daerom niet liegen gelijck mijn meester doet, die met sijn logens de duyvel en sijn moyer sou bedriegen. Quint. Ghy jonghen galgendief, wie spreckt van logens hier? Cort. Ick niet, al is 't onder de Quack-salvers soo de manier: sy weten de logens soo subtijl t'ontleden, datse die selver gelooven oft se van de steen waren gesneden. Quint. Wat seght ghy van de steen? dit is mijn handt-bedrijf, ick hebber gelijck molensteenen gehaelt uyt 't lijf. Cort. Jae van reusen soo hoogh als torens; maer dat is altijt waer, ick heb daer koeyenhorens thien ellen langh gesien, t'en is geen lach-mert hier, en wildet niet gelooven soo en is ons seggen niet een sier. Quint. Wie dat gelooft oft niet dat k'segh zijn seker saken. Cort. T'is soo, hy weet genoech sijn logens waer te maken. Quint. Het blijckt aen dese brieven, hoe ick daer wist den eenen en den and'ren te gerieven, als keysers, koningen, princen en princerssen groot van macht, en hoe ick daer van hun ben om mijn const geacht, dat ick sal gelooven doen by d'attestatien, op parkement gezegelt, voor die het lesen wilt, hoe s'onderteeckent zijn en met gout af-geregelt, genoech om te verstaen: daerom is 't dat-men seyt, Ex ungue leonem. Cort. En oock dat waer is, ex ove Bubonem, al schijnt het noch soo vuyl, uyt den klauw eenen leeuw, en uyt d'ey eenen uyl. Quint. Ick seg u houdt den smoel! gy hebt geen eer van spreken. Cort. T'can zijn wanneer ick liegh, t' zijn logenaers gebreken, en dickwils raetsels om te graeyen, wat dat is het gen' men seggen wilt: dat doet de duysternis van al te hooghe sinnen die daer in begrepen zijn. Quint. Jae ghy | |
[pagina 293]
| |
gaet weer beginnen, als ghy van raetsels spreckt, dat men Enigmas heet. Cort. Wat is enigma voor een salf, daer ick niet van en weet? Quint. Dat is raetsel geseyt: geen salf, ghy sotten dwaesen, gelijck gy daer zijt; maer mits dat geen dry asen u wetenschap en weeght, noch minder u verstant, treck ick my dat niet aen van soo een slechten quant, daer 'k in de reden niet med' over een can comen, want t'is een rechten nar. Cort. Ick vraegh u eens, genomen ick sey als dat ghy had een brantmerck op den ruch, oft daerom waer sou zijn? Quint. Wat secht ghy daer, ghy vluch, dat ick een brandtmerck heb? Cort. K'en wil 't niet staende houwen; het is een raetsel maer. Quint. Dat sou u oock berouwen. Cort. T'sou connen waer zijn, en gelooft. Quint. Wat? qui nescit simulare nescit regnare, dat is claer. Cort. Om dat het seker is en waer, daerom heb ick credit om te moghen liegen het heel jaer. De quack-salvers en pot-backers sitten malkanderen altijt in d'asschen, gelijck de mooren die malkanderen oock willen wassen, en blijven even swerdt, sed audi, vide, tace, si vis vivere in pace, dat is te seggen, hoort en siet en swijght en denckt, dan worter niemant in sijnen naem en faem gekrenckt. Quint. Houd' op, het is genoech, en laet my spreken van mijn konst, en de hoedanicheyt van haer gesteltenis, om te doen weten wat daer in gelegen is, in mijn remedien, gesontheyt voor de vrinden, geloovende mijn konst. Cort. De woorden zijn maer winden, gelijck de salven. Quint. Die zijn van sulcken virtuyt, waer uyt men riecken can den geur van alle cruyt, daer sy van zijn gemaeckt om menschen te genesen, jae totter doodt gequetst. Cort. Het zelve moet oock wesen, als men de waerheyt seyt. Quint. Die salve is gemaeckt van Indiaensen gom en met petrolium gemengt, dat moet ghy weten. Cort. T'is waer, daer zijnder | |
[pagina 294]
| |
meer als duysent med' bescheten. Quint. De wonden die van honden zijn gebeten, daer med' genesen zijn. Cort. Gelijck het flerecijn geneest door Renschen wijn. Quint. Wel kent gy mijn secreten. Cort. Wel gy en hebt maer een, soo can ick dat wel weten. Quint. Ick sech u swijcht daer van. Cort. K'geloof't, want t'stinckt te seer in de pottecagadas, oft kackadoria, soo als de Spaeniaerts seggen; dat sijn secreten wonder om die uyt te leggen, naer de gelegentheyt van de conserven die daer in verborghen zijn, k'en liegh daer niet aen; steckt uwen neus daer in, dan sulde t'best verstaen; t'verlicht de herssens, en t' verweckt tot spouwen, want 't suyvert den derm van mans en vrouwen. Distilatum totidem ex aqua in urinâ mutata. Quint. Calla-boco. Cort. Dat is eenen silogismus in baroco. Quint. Dese olie is seer goet voor de tant-pijn, en daer by soet als Spaenschen wijn, die daer med' zijn gequelt. Cort. Hy weet het te seggen gelijck eenen backer die met sijn pael speelt. Quint. Ick help u hier voor niet, en in mijn huys voor gelt. Mijn const is met geen gout oft silver te betaelen, want s'is universeel en goet voor alle quaelen, en daerom is mijn salf veel weerder als het goudt. Cort. T'is waer gelijck hy seyt als ghy t' gelooven wout. Mucho vale y poco costa, dat is een cleyn costjen geseyt, en 't staet wel gelijck de witte muches aen de moorinnen om dat-se swert zijn, en beter als de swerte aen de witte boerinnen; dat is de cas van de saeck, calvitas calvitatum et omnia calvitas. Quint. Dit poeyer is goet voor de wormen, en het verkoelt het bloet; gemaeckt van gansen dreck. Cort. Die vaer u in den beck. Quint. En ander ingredienten: het opent de conduiten, sweetgaten, en doet de humeuren verschieten, en is de milt wat hert, de selve versacht; oock goet voor een quay keel en voor een heete lever, voor het graveel en geel, oock die met de gal gequelt zijn. Cort. En die hun sat | |
[pagina 295]
| |
gedroncken hebben en daer van ontstelt zijn... Quint. het doet terstont purgeren met clijnen arrebeyd, sonder te clistiseren. Cort. Dat is kacken geseyt in 't latijn, en schijten in het duyts. Quint. Foey gy en vuyl-maeck-vet, ick segh u houd' den snater, eer ick u ooren vrijf. Cort. T'is onder correcti sater, per parentesim claudatur. Quint. Somma sommarum, auditores, mijn nieu-versinde practijck, die is van sulcken cracht, dat niemant mijns gelijck in 't heel Euroopsche rijck te vinden is. Waer van ick u dat postea latius sal seggen. Cort. Dat den vent sijn palabras wist beter uyt te leggen men soud gelooven, maer meer als de hellicht lieght; jae t'is gelijck een pluym, die voor de winden vliegt, dat ick daer van geloof; want so hy het waer cost maecken, dan soudender veel meyskens met droomen in 't kraem geraken; dat is het altemael: sijn logens zijn soo vast geverst als dobbel stael.’
Doch genoeg daervan. Die meer verlangt te weten schaffe zich de tooneelwerken van De Bie aen: zy beginnen raer te worden. Het bovenstaende was onder de pers toen my door mynen vriend Serrure nog eene byzonderheid uit het leven van De Bie werd medegedeeld, die ik den lezer vermeen te moeten bekend maken. Op de Bourgondische bibliotheek, te Brussel, bewaert men een allerkostbaerst en eenig exemplaer van het Schilderboek van De Bie. Dat exemplaer, herkomstig van den heer Willem Herreyns, in leven directeur der Akademie van beeldende kunsten, te Antwerpen, was later in het bezit van den engelschen boekminnaer sir Richard Heber, en is op de verkooping van een gedeelte van dezens bibliotheek, die te Gent in 1835 plaets had, voor het ryk aengekocht, ten pryze van 330 franken. | |
[pagina 296]
| |
Dat exemplaer was vroeger het eigendom van den schryver zelve, die in het boek, byna op elke bladzyde, platen heeft ingevoegd, verbeeldende werken van de schilders, wier levens hy beschreven had: verder is geheel het exemplaer met wit papier doorschoten, waerop De Bie eenige aenteekeningen gesteld heeft, meest getrokken uit het schilderboek van Van Mander. Vooraen leest men van zyne hand de volgende verklaring: ‘Den onderschreven autheur van dit boeck, om pregnante, wettighe redenen, verclaert by desen sonderlingh dico om het onrechtveerdich hertneckich ende al te boos vervolgh van den persoon van Livin de Bie, procederende t'onrecht tegen den onderschreven sijnen vader, dat hy desen boeck wilt gegeven hebben, gelijck meer andere, oock onderteekent, aen sijnen oudtsten sone hr. Gaspar de Bie, ordinis sancti Norberti, ende presenten pastor tot OblegranGa naar voetnoot1 ende ander plaetsen, mits gevende daer voor aen den armen de somme van thien guldens, doende voor sijn ondergenoemt vaders siele 25 missen van Requiem, corts na desselfs vaders doodt, noterende den sterfdach, om geschreven ende precies aengeteekent te worden op de sepulture ten twee plaetsen in Ste-Gommers kerck tot Lyer, met voorderen last van alle jaren op den sterfdach des selfs vader, soo langh dito hr. sone leeft, te doen een misse van requiem voor de siele. Actum 18 february 1711. Quod sic volo.’
(geteekend) C. De Bie.
Op de ommezyde leest men: ‘Livinus De Bie, geboren 20 december 1666, sone van den auctheur, Cornelii De Bie, dono dedit filio suo, pictori, anno 1681.’ | |
[pagina 297]
| |
Wat men door deze laetste aenteekening te verstaen hebbe verklare ik niet te begrypen. Livinus de Bie kan op zyn vyftiende jaer het boek aen geen zoon van hem gegeven hebben. Dat is onmogelyk. Gaf misschien Cornelis de Bie zelve het boek aen Livinus, en was deze reeds schilder in zulken jeugdigen ouderdom? En hoe kwam het later weêr terug in handen van zyn vader? Dit alles heeft weinig belang voor den lezer.
J.F. WILLEMS. |
