Proeve eener geschiedenis der Nederduitsche dichtkunde

Tweede afdeeling.
Opgave der dichters dezer eeuw.

Wij beginnen deze Eeuw met eenige Dichters, omtrent welke wij in het onzekere zijn, of zij tot deze of de vorige Eeuw moeten gebragt worden; Abraham Boogaert, Claas Bruin, Daniël Willink en Mattheus Brouërius van Nidek, allen niet zonder verdiensten, doch ook allen, mijns oordeels, zonder bijzondere stoutheid en ongewone verheffing.

Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot(1)BOOGAERT, wiens Treurspelen en werken in onrijm niet onbekend zijn, onderscheidt zich in zijne Gedichten meer door geleerdheid

dan door smaak, gelijk Ga naar voetnoot(1)BRUIN, in zijneGa naar margenoot+ Bijbel- en Zededichten meer door zedelijkheid en deftigheid, dan door stoutheid en oorspronkelijkheid. Men heeft van hem eene Redevoering wegens het Predik-ambt in verzen. Bruin's Leven van Paulus is eene reeks van Bijbelsche Treurspelen, waarvan men sommige voorbeelden omtrent dezen tijd ontmoet, en die uit hunnen aard, of liever uit hoofde van de gehechtheid der Dichters aan de heilige overleveringen, weinige versieringen, waarmede de dichtkunst zich toch zoo gaarne bevalligheid bijzet, toelaten. Luchtiger en vrolijker zijn deze zijne onderwerpen: Lustplaats Zoelen, Noordhollandsche, ook Kleefsche en Zuidhollandsche Arkadia, Speelreis langs den Vechtstroom; zij zijn in denzelfden trant behandeld als dergelijken van zijnen vriend Ga naar voetnoot(2)WILLINKGa naar margenoot+, die den Buiten-cingel van Amsterdam, deszelfs Plantage, en den Amstelstroom, in onderscheidene Werkjes bezongen heeft. Losse gang, bevallige zwier en geestige val van verzen en uitdrukkingen ontbreken beiden, Bruin en Willink. Alles heeft iets stijfs, iets gekleeds, dat den beminnaar der echte poëzij te rug stoot. Men heeft ook Zedelijke Gedichten en Gezangen van Willink. Niet veel meerder verdiensten heeft

Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot(1)BROUËRIUS VAN NIDECK. Zijne Zederijke Zinnebeelden der Tonge en andere Gedichten zijn beschaafd, doch zonder verbeeldingskracht of natuurlijke geestigheid. Hij was een zeer geschikt uitgever van Dichtwerken, gelijk zijne uitgave der Rijmoefeningen van de Decker bewijst. Ook heeft hij met vele geschied- en oudheidkundige werkjes onze letterkunde verrijkt.

Wij verkeeren in gelijke onzekerheid, tot welke eeuw bepaaldelijk moet gebragt worden de Dichteres Hoofman, die eene bijzondere onderscheiding verdient.

Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot(2)ELISABETH HOOFMAN, die reeds op haar zesde jaar rijmde, wier dichtlust met hare jaren aanwies, die de voornaamste Latijnsche en Grieksche Dichters las, en zich door vertalingen uit Anacreon en Horatius oefende, die ook de Romeinsche lier niet ongelukkig bespeelde, geeft ons in hare Gedichten de doorslaandste blijken, van den regten weg tot oefening gekozen te hebben. ‘Een weg, welken wij,’ zegt de verdienstelijke uitgever harer Werken, ‘allen durven aanprijzen, die zich willen toeleggen, om, door het beoefenen der poëzije, eenen roemrijken

naam te verwerven; te weeten het vlijtig leezen, daarnaa het vertaalen en naarvolgen van de meesterstukken der Ouden. Niets immers is beter geschikt, om den smaak eens Dichters te vormen, of om hem een recht denkbeeld van het waare schoon der dichtkunde te doen verkrijgen, dan het naarstig beoefenen der werken dier groote voorgangeren.’

Was deze Vrouw niet door hare kunne van de beschavende Dichtgezelschappen van haren tijd uitgesloten geweest, Kops zou misschien niet voor haar aldus verschooning hebben behoeven te vragen: ‘Het behaaglijke, zal, zoo ik vertrouw, het gebrekkige en de onnauwkeurigheden in taal en woordenschikking doen over 't hoofd zien;’ maar ook hare Gedichten zouden waarschijniijk die oorspronkelijkheid, die innerlijke waarde gemist hebben, welke zij nu bezitten. ‘De thans heerschende kieschheid,’ zegt de zoo evengemelde Schrijver, ‘let meer op de schors, dan het weezen der zaake.’

Deze Vrouw, die een gelukkig lot verdiende, worstelde met schaarschheid, door de spilzucht en zotte pracht van haren Man Pieter Koolaart, wien zij echter hartelijk beminde, blijkens hare uitnemende Klagten over de zware Krankheid van mijnen Echtgenoot.

Ongewoon is zulk eene liefde, ongewoon zulk eene rijkheid van krachtige en veelal nieuwe beelden. Beide blinken telkens bij deze uitmuntende Dichteres. Den achtendertigsten verjaardag van haren Echtgenoot begroette zij aldus:

Deze brave Vrouw en uitstekende Dichteres overleed als eene armoedige weduwe te Karelshaven bij Kassel, in den ouderdom van ruim 72 jaren.

Verdiensten, maar niet zoo vele, had eene ande-Ga naar margenoot+re vermaarde Dichteres van dezen tyd Ga naar voetnoot(1)KATHARINA JOHANNA DE WITH. Deze is vermaard door hare Getrouwe Herderin, een landspel, hetwelk door vinding en eigenaardigheid behaagt; jammer dat de gebreken van haren leeftijd, platheid van uitdrukking en prozaïsche gang van denkbeelden, het veelal ontsieren. Over een en ander kan men uit deze regels oordeelen, waar Boxvoet dus een lied aanheft:

De denkbeelden zijn aardig, de uitdrukking is ongelijk, in het begin leest men geestige poëzij, op het eind proza.

Onder hare losse Gedichten heeft zij vele goede dichtstukjes, het zijn alle Veld-, Visschers- of Herderszangen.

Als eene bijzonderheid mag men aanmerken, dat zij nog twee Zusters gehad heeft, die mede de Hollandsche lier bespeelden, blijkens deze regels van Vlaming:

Om niet van eenen Ga naar voetnoot(1)Adriaan Hoppestein, veel min van eenen Ga naar voetnoot(2)Jan van Gijzen te gewagen, zullen wij van Ga naar voetnoot(3)JOAN de HAES dit aanteekenen, dat hij, onzes oor-Ga naar margenoot+deels, met zijnen Overgrootvader Kasper van Baerle, noch met zijnen Grootvader Gerard Brandt in dichtverdiensten gelijk staat; maar beter met zijnen Ga naar voetnoot(4)Vader en Zoon, beiden Frans de Haes genaamd, overeenstemt. Judas de Verrader en Jonas de Boetgezant, zijn twee van die poëtische levensgeschiedenissen, welke mij zelden hebben bekoord; nu en dan echter heeft onze de Haes daarin eene levendige, doch bijna nimmer eene nieuwe vergelijking. Deze vergelijkingen, hoe fraai soms, bij hem en anderen, komen zoo plotselijk uit het berijmde proza, als gedwongen te voorschijn, dat men duidelijk ziet, dat de Dichter zich geweld aandoet, om eens

poëtisch te zijn, waarom hij dan ook even schielijk daalt als hij gerezen is; b.v.

Wij zouden sommige voorbeelden kunnen bijbrengen, dat de Haes zich wel eens eene al te sterke overneming uit vroegere Dichters veroorloofde; b.v.

Maar liever willen wij u zijnen bekenden doch fraaijen Tuinzang herinneren, beginnende:

hetwelk, mijns oordeels, het beste zijner Gedichten is. Minder bekend is het, dat hij in zijnen Kneppel onder de Hoenders eene goede poging gewaagd heeft tot verdediging van Vondel, die naauwelijks in het graf rustte, of hij werd door de Keurmeesters van dien tijd aangerand:

Nogh is hem d'eenheid ook van handel onbekent -

Maar te regt beantwoordt onze Dichter zulke bedillers op deze wijze:

Dan hier genoeg van deze schermutseling tegen Vondels Treurspelen, waarover wij naderhand wat breedvoeriger zullen handelen;

Dat de Dichtkunst toen in weinig achting was, en geene ondersteuning bij kunstlievende aanzienlijken vond, kan blijken uit den vermaarden Ga naar voetnoot(2)JA-Ga naar margenoot+COB ZEEUS, als hij zegt:

Men zou uit de bijgebragte proeven bijna be-

sluiten, dat ten minste Zeeus geene Mecenen verdiende, en echter hem waren goede raadslieden zeer noodig geweest. Hij had wel eenen goeden aanleg, maar hem ontbrak de regte wijze van zich te oefenen. Als jongeling voelende, dat zijne verzen zoo niet rolden als die van Vondel, Antonides, Cats en anderen, zocht hij zich niet door eene gedurige oefening eene gemakkelijke versificatie eigen te maken, maar Ga naar voetnoot(1)maakte dat in ieder vers even veel woorden, ja letters kwamen, als dergelijke bij oude Dichters; denkende dat het daaraan haperde. Dit strekke tot een staaltje van den trant van kunstoefening in die dagen.

Dat hij goeden aanleg had, kan uit deze vergelijking blijken:

Hij heeft meer goede vergelijkingen in zijne Gedichten, die, mijns oordeels, zelden boven het middelmatige zich verheffen.

Veel uitstekender Dichter bloeide toen in die StadGa naar margenoot+ van ons Vaderland, waar de Ga naar voetnoot(2)Bosch- en Stroom najaden den Dichter als om strijd tot zang schijnen uit te lokken. Ga naar voetnoot(3)LUCAS SCHERMER, in den jare 1688 te Haarlem geboren, was een jongeling van alleruitmuntendste verdiensten. Zijn kortstondig leven, door het pijnlijk ongemak van den steen gefolterd, eindigde, toen hij twee- en twintig jaren bereikt had, en echter leefde hij zeer lang voor de kunst.

Zijne Herderszangen zijn teeder, natuurlijk en eenvoudig; hij weet zijne Bruilofsdichten, Lijkzangen en andere gelegenheids - gedichten zoo geestig in het herders, veld of vischerskleed te steken, en met krachtige zangen op te sieren, dat zij het stijve en drooge van dergelijke Gedichten geheel verliezen. Tot eene proeve strekke een gedeelte van den uitmuntenden lierzang, voorkomende in het Veldgedicht, ter Bruilofte van A. van den Berg en S. van Arckel:

Zulk eene dichtkracht was waarlijk gehee

ongewoon in dien tijd; maar Schermer, die reeds in zijn vijftiende jaar aan 's Lands Hoogeschool te Leijden als een bekwaam kweekeling bekend was, die zich daarna in het Grieksch en Latijn uitmuntend geoefend had, was ook een buitengewoon verdienstelijk jongeling, vol vuur voor de wetenschappen en dichtkunst, bijzonder voor de laatste. ‘Boven alle letteroefeningen,’ zegt Vlaming, ‘blonk in hem de liefde tot de dichtkunde uit, als waer aen hij door de natuur toegewijd scheen, die hem met goed geheugen, doordringend oordeel, en schilderachtige verbeeldingen versiert hadt, gaven, die hij volmaekter deed worden door gestadige oeffening in de goede letteren, en het dagelijks doorbladeren der aloude dichteren (de eenige meesters in de kunst, van welken alle nieuwe, die voor den val van Icarus bevreest zijn, de aenwijzing van hunnen weg dienen af te zien) en voornamelijk Virgilius en Ovidius, van welker eersten hij de eenvoudige schoonheit en natuurlijke bevalligheit in zijne Herderszangen trachtte te ontlenen, en uit welker laetsten hij de gestadige verandering der verdichtselen, een ongemeen sieraadt der poëzij, in zijne vaerzen wist over te brengen.’

Wij hebben reeds uit een zijner Veldzangen iets bijgebragt; het zoude onvergefelijk zijn, zoo wij u niet met zijne Heldendichten bekend maakten. Vol stoute gedachten, krachtige schildering en

grootsche verbeelding, volgt hij den uitmuntenden Antonides met vasten tred, zonder in deszelfs gebreken te deelen. Alles is bij Schermer vol vuur en leven:

Men ziet zijn Heldendicht is vol beelden en tevens natuurlijk en krachtig. Alles wordt nog natuurlijker en levendiger door wel uitgewerkte vergelijkingen, hier niet, gelijk bij andere Dichters van dezen tijd, als bonte vlekken op een effen kleed afstekende, maar in den ganschen zamenhang als ingeweven en met den gang des Gedichts maat

houdende. De meest gebruikelijke vergelijkingen krijgen bij Schermer eene nieuwe wending:

Ik zoude nog vele uitmuntende proeven uit zijnen Meleager en Atalante en andere werken kunnen bijbrengen; maar een Dichter van nog verhevener aanleg en voortreffelijker kunstvermogen wacht mij. Gij gevoelt reeds, mijne Heeren! dat ik het oog heb op den uitmuntenden Ga naar voetnoot(2)HUBERT KORNELISZ. POOT.Ga naar margenoot+

De Ouders van Poot waren landlieden. ‘In zijne eerste jeugd verslingert op Muzijk en Tekenkunst, begost,’ het zijn de woorden van

den Schrijver van zijn leven ‘vervolgens zijn Poëtische geest zich te ontdekken, en de Dichter, door de Natuur als met eige handen in den schoot der Zanggodinnen nedergezet, gaf blijken eerlang van zijne overhellende drift en geaartheid. Dus tot de rijmkunst overgeslagen, zagh onze jonge Lantman welhaest om naar menschen, die hem, ten minsten gelijk hij in dien tijd waande, hieromtrent met noodige onderrechtinge de hand zouden kunnen bieden. Bij de zoogenaemde Rederijkers dan van de Ketel, Schipluide en eenige andere plaatsen daar omstreeks gelegen, bekend geraakt, heeft hij in het gezelschap van die bende, meestal uit lantluiden bestaande, die, volgens eene aeloude gewoonte, de Nederduitsche Dichtkonst op hunne wijze hanteeren, ook nu en dan zich bevonden en met hun verkeert.’

Daar het misschien velen mijner Lezeren vreemd zal voorkomen hier nog van Rederijkers te hooren spreken, vergunne men mij den volgenden uitstap:

Met den aanvang dezer eeuw waren de Rederijkers nog eenigzins bekend, inzonderheid ten platten lande. Onder andere werden vragen uitgeschreven: te Hazerswoude (1701), te Pijnaker (1704), te Schiedam (1705), te Vlaardingen (1706), aan den Leijdschendam, te Delftgauw, te Scheveningen, te Poeldijk (1707), te Naaldwijk, in Gouda, te Stompwijk, Schipluide (1708), en zoo vervolgens, waarover men de Verhande-

deling van den naauwkeurigen Ga naar voetnoot(1)Kops kan inzien. De meesten, zoo niet allen, hadden niets dichterlijks dan den naam; dit blijkt onder andere uit Ga naar voetnoot(2)Poot zelven:

De Ga naar voetnoot(3)Herbergiers, die het best bij de Rederijkers hunne rekening vonden, beschermden nu, in plaatse der Wethouderschap, deze kamers, en bekostigden, met de zweepen der Harddravers, de prijzen der Dichtkunst. Het is derhalve niet onnatuurlijk, dat der Rederijkeren gedrag allengs zoo buitensporig werd, dat Ga naar voetnoot(4)de Staten van Holland in 1711 een Plakkaat uitgaven, waarbij hunne optogten en vrijheden merkelijk bekort werden. Hierdoor raakten de meeste Kamers geheel te niet. Ga naar voetnoot(5)Te Haarlem, te Gouda en elders schijnen nog eenige kamers overgebleven te zijn, gelijk wij zien zullen bij onze vermelding van Langendijk, die vele jaren Factor

van eene kamer te Haarlem, geweest is. Dan laat ons tot Poot te rug keeren.

Naauwelijks had Poot eenige goede boeken gekregen, of hij begon der Rederijkeren verkeerden smaak en dichttrant te gevoelen. Een zijner eerste boeken schijnen de Gedichten van Antonides geweest te zijn; want Ga naar voetnoot(1)hem heeft hij dikwijls te veel gevolgd, en hierdoor heeft men in zijne fraaiste Gedichten wel eens iets dat luid klinkt, gelijk volgens sommiger oordeel de aanhef van het fraai Gedicht Arme Rijkdom:

Ga naar voetnoot(1)Men moge misschien met eenigen grond hier en daar iets, als onnatuurlijk en al te gezocht, veroordeelen, het geheele Gedicht is zeker voortreffelijk.

In rijper ouderdom hield hij zich aan de schriften van Hooft en Vondel. In zijne Kenschets des Dichters schreef hij:

En in een ander Gedicht zegt hij:

Hooftzwierigen en Vondrijken, Pindus wenteltrappen, enz. zullen hier weinigen behagen.

Zijne nederigheid en eerbied voor Hooft en Vondel kan uit het gezegde van hem blijken: ‘Ga naar voetnoot(3)dat het bijna buiten 't bereik scheen van

het menschelijk vermogen, den Ridderlijken Drost, die gezegt wordt door de wolken te wandelen en de starren te genaeken, of den Agrippijner, alom voor Vorst en Vader der Nederduitsche Dichtkunst erkent, in hemelsche gedachten en eenvoudige majesteit te willen evenaeren.’ De Heer Huijdecoper noemt Poot Ga naar voetnoot(1)den grootsten navolger van den grootsten onzer Dichters. Door zulke leidslieden geholpen, verkregen zijne Gedichten beschaving van taal, kracht en schildering van denkbeelden; hierdoor kreeg hij sierlijkheid, zoetvloeijendheid, geestigheid en bevalligheid; zoo dat men allezins erkennen moet, dat hij waardig den leeftijd van Hooft, Vondel, Cats en de Decker gedicht heeft. De laatste dezer Dichteren was bij hem zoodanig in achting, dat hij hem hield Ga naar voetnoot(2)in sommige schrandere slagen zelfs Vondel te boven te gaan.

De eerste, die in de verzameling zijner Gedichten zich voordoen, zijn Bijbeldichten. Zij zijn deftig en zoetvloeijend. Poot speelt ech-

ter nu en dan in dezelve wat te veel met gedwongene tegenstellingen; zoo zegt hij in zijnen Uitgang van Gods Zoon, b. v:

Ook is hij, 't geen vooral toen ten tijde bij den Dichter fraai heette, en door Ga naar voetnoot(2)van Effen met reden geestig wordt afgekeurd, wel eens een te groote liefhebber van koppelwoorden; b.v. hetzelfde Gedicht noemt hij Jezus:

Zijne Brieven zullen beter bevallen. Deze zijn wel in eenen eenvoudigen, maar leerzamen toon. Die aan Ga naar voetnoot(4)van Dam munt onder andere uit in oudheidkennis. Zijne Ga naar voetnoot(5)Algemeene Brief bevat zijne eersten levensloop en beginselen der Dichtkunst.

Men Ieest er niet alleen de plaats, maar zelfs het jaar en den dag van zijn geboorte:

Zulke Cijferverzen zijn meer moeijelijk dan behagelijk. De gansche brief is in eenen luimigen en bevalligen toon gedicht, en bevat zeer vele natuurlijke aardigheden.

Zijne Ga naar voetnoot(2)Veldzangen mogen fraai zijn, de Ga naar voetnoot(3)Minnedichten zijn alleruitnemendst bevallig, liefelijk, geestig; en tevens hebben zij eene uitstekende kracht. Ga naar voetnoot(4)Naar het geestig exempel van Hooft zeide hij dezelve gevormd te hebben, en in der daad Hoofts pen zouden zij tot eere gestrekt hebben. Ga naar voetnoot(5)De verliefde Venus, Ga naar voetnoot(6)de Maen bij Edymion, Ga naar voetnoot(7)Wachten,

Ga naar voetnoot(1)Herdenking, Ga naar voetnoot(2)Vliegende Min, Ga naar voetnoot(3)Uchtendstond, Ga naar voetnoot(4)Zomersche Avond en Ga naar voetnoot(5)Minverlangen zijn allen natuurlijk, schilderachtig en liefelijk. Tot een voorbeeld kieze ik Wachten:

Onder zijne Mengeldichten munten, behalve vele anderen, voornamelijk, naar mijn oordeel, uit: Ga naar voetnoot(1)Akkerleven en Ga naar voetnoot(2)Vrolijk Leven.

Het Akkerleven is te zeer bekend, dan dat ik het u zoude herinneren; gij weet, hoe bevallig, schilderachtig en natuurlijk alles is; en wij voorwaar zijn van oordeel, dat wij zeer weinige zulke meesterstukken hebben. Bevallig, vloeijend, en in eene naar het onderwerp geschikte maat is ook Vrolijk Leven:

Onder zijne Geboortedichten munt boven anderen uit: Verjaargroet aan mijne Beminde Neeltje 't Hart. Alles is levendig, geestig en verstandig. Zie b.v. deze regels:

Welk eene voor verstand en hart vereerende minnetaal!

Om van zijne keurige Lof- en geestige Bruiloftsdichten niet te gewagen, zullen wij uit zijne Lijkdichten iets bijbrengen, en wel uit de uitmuntende Ga naar voetnoot(1)nagedachtenis over het afsterven mijner Moeder:

Hoe roerende zijn ook deze regels!

Uit de geheele houding van het gedicht kan men zien, dat hij daarin den regten toon, den trant van de decker, gevat heeft.

Om ook van zijne korte Gedichten, zijne Graf- en Bijschriften, een voorbeeld bij te brengen, diene dit Ga naar voetnoot(2)Grafschrift op zijne Moeder:

Deze uitmuntende Dichter overleed den laatsten dag van het jaar 1733, in den ouderdom van 44 jaren, geene kinderen nalatende, Ga naar voetnoot(1)‘zijnde,’ gelijk de Schrijver van zijn leven zegt: ‘zijn eenig Dochtertje, een bloempje van slechts dertien dagen oud, omtrent vijf maenden voor hem gestorven; en is het Gedicht op haer overlijden de laetste snik geweest zijner poëzij:’

Zie daar eenige proeven uit Poots heerlijke Poëzij bijgebragt. Ik twijfel geenszins, of gij zult met mij hem vereeren als een Dichter van zeer groote waarde, die met regt onder de eerste Dichters van ons Vaderland geteld wordt. Huijdecoper, een allezins bevoegd regter, geeft hem daarom de streelendste namen, hem nu eens noemende den Ga naar voetnoot(1)voortreffelijken, den Ga naar voetnoot(2)netten, den Ga naar voetnoot(3)sierelijken, den Ga naar voetnoot(4)zuiveren

Dichter, dan weder den Ga naar voetnoot(1)zoetvloeienden, den Ga naar voetnoot(2)schranderen, den Ga naar voetnoot(3)verstandigen Poot.

De scherpzinnige Hesselink, een man, die in zoo vele vakken van geleerdheid en wetenschap uitmunt, heeft, op eene krachtige en bevallige wijze, in zijne Verhandeling de Natuur vormt den Dichter overwogen in H.K. Poot, getoond, dat Poot zijnen aanleg, door hulp van de hem vereerde boeken, door de Werken van Hooft, Vondel en Antonides, en door het vlijtig beoefenen der oude Latijnsche Dichters, stevigheid bijzette. De oude Schrijvers, onzen Dichter volgens vertalingen kenbaar, waren bij Poot als in merg en bloed veranderd. Het zoude weinig moeite kosten, dit door eene menigte voorbeelden te bewijzen. ‘Het zou,’ zegt Ga naar voetnoot(4)de Bosch, ‘eene gantsche afzonderlijke verhandeling vereisschen, om alle de navolgingen van Poot, zo uit de Schriften der Ouden als andere Dichters, op te zaamelen.’ Deze oefening, deze navolging zet zijne Gedichten eenen ongemeenen luister bij; echter nog helderder glans ontleenen dezelve van zijn gadeslaan, en als 't ware begluren der schoone en eenvoudige na-

tuur. Ga naar voetnoot(1)Hierdoor wordt een morgen- en avondstond met de juiste en eigenaardigste kleuren ons voor oogen gesteld; hierdoor hooren wij het vee in de bogtige vallei, van bosschen omringd, loeijen, en zien het grazen. Inderdaad door natuurlijken aanleg met oefening te paren is Poot tot zulk eene uitmuntende hoogte van kunst gestegen. Jammer, dat hij niet eens zijne krachten in het Heldendicht gewaagd heeft. Poot is schilderachtig, levendig, eenvoudig, geestig; en tevens vol verbeelding, krachtig en stout, wanneer het onderwerp zulks vordert. Men weet niet wat mem meerder in hem loven zal, natuur of kunst.

Ik geloof niet, dat wij bevalliger Landdichter hebben dan Poot. Meerdere dergelijke Dichters heeft deze tijd opgeleverd. Wij hebben reeds van Wellekens, de With en Schermer gewag gemaakt, en moeten nog nader spreken van derzelver Vriend Ga naar voetnoot(1)PIETER VLAMING, van wien wij reeds eene kleine Ga naar voetnoot(2)proeve hebben bijgebragt.

Ga naar margenoot+Deze was niet alleen in de levende talen, maar ook in het Latijn, zeer bedreven, ja in het Grieksch geoefend. Met vele uitmuntende werken heeft hij onze letterkunde verrijkt. Hij bragt onder andere den Hertspieghel van Spieghel en de Rederijkkonst van Hoogstraten aan het licht, gaf de Gedichten van Schermer en eene Nederduitsche overzetting van Sannazarius uit. Wij zullen hier van zijnen Ga naar voetnoot(3)Latijnschen arbeid niet gewagen, maar alleen u herinneren, hoe hij met Wellekens te zamen door de uitgave van Dichtlievende Uitspanningen, een schoon aantal Landdichten gemeen maakte. Dat op Ho-

gerwoerd van Vlaming onderscheidt zich door kracht en zachtheid:

Dat hij als Puntdichter zou uitgeblonken heb-

ben, kan men afleiden uit dit eenige, bekende van hem, op de Afbeelding van Socrates:

Ga naar margenoot+Veel minder Dichter was de geleerde Ga naar voetnoot(2)HENDRIK SNAKENBURG, bekend door zijne uitgave van Curtius. Zijne Bijbelstoffen en zijn Leven van Jozef zijn bijna beneden het middelmatige. Iets beter zijn zijne Mengeldichten; doch ook deze ontberen de noodige geestverheffing. De sterkste onderwerpen, de treffendste tafereelen, hoewel van sieraden bij hem niet verstoken, blijven koud en hard. Wie, die het vreesselijk woeden van eenen Ga naar voetnoot(3)zwaren storm schilderen wil, zal dus aanheffen?

Beter zijn de daarop volgende regels:

Snakenburg schijnt, over het geheel genomen, den regten smaak uit de oude Dichters, waarin hij de Latijnsche jeugd te Leyden als Rector onderwees, niet gevat te hebben.

Was dezelfde goede en vaste grondslag in eenenGa naar margenoot+ Dichter als Ga naar voetnoot(1)PIETER LANGENDIJK gevestigd geweest, deze, wiens uitmuntende aanleg overal doorstraalt, zou met edeler en treffender glans schitteren.

Langendijk leerde wel de beginselen der Latijnsche taal bij Ga naar voetnoot(2)Willem Sewel, een

niet ongeacht Schrijver van dien tijd, maar verwaarloosde wel ras deze oefening. Hij was niet zonder verdiensten in de teekenkunde. Langendijk worstelde met schaarschheid in huisselijke omstandigheden; doch hoe zeer hij door het ongeluk vervolgd werd, zijne geestige en luchtige geaardheid, die in zijne dichtwerken doorstraalt, bleef hem bij, en beurde hem gedurig op. In het laatst zijns levens genoot hij eenige rust, toen de Regering van zijne geboortestad Haarlem hem tot Stads-Historieschrijver aanstelde, en voor zijn leven vrijen kost en inwoning in het Proveniershuis aldaar vergunde. Hij overleed in 1755, in den ouderdom van 73 jaren.

Zijne Werken zijn meest van eenen geestigen of liever boertigen aard. Op zijn zestiende jaar vervaardigde hij reeds het bekende stuk, Ga naar voetnoot(1)Don Quichot op de Bruiloft van Kamacho, 't geen hij naderhand echter verbeterd heeft. Dit Blijspel is vol geest en luim; men moet verbaasd staan over des Dichters vernuft in zoo jonge jaren; somwijlen is het ook wel eens laag van uitdrukking. Ga naar voetnoot(2)Krelis Louwen, Ga naar voetnoot(3)de Wiskunstenaars en andere zijner Blijspelen zijn in den zelfden trant.

De zelfde geest van boertigheid vertoont zich

mede in zijne Ga naar voetnoot(1)Punt- en Sneldichten, onder welke b.v. Ga naar voetnoot(2)de belofte van een Prediker, Ga naar voetnoot(3)Broer Knelis in zijn preek gestuit, en dat Ga naar voetnoot(4)op een Barbiersknecht, geenen der minste zijn. Het laatste luidt aldus:

Men ziet, hier is wel geest, maar het helt te zeer over tot het dubbelzinnige; minder is dit zigtbaar in het volgende, Ga naar voetnoot(4)op een Roskammer:

of in dit:

Om u een juist denkbeeld te geven van den trant, waarin Langendijk het meest behagen schepte, en waarin hij zeker niet ongelukkig geslaagd is, en tevens u te doen zien, hoe gemakkelijk en zangerig dikwerf zijne versificatie is, strekke het volgende op zekere Advertentie in de Haagse Courant:

Van gelijke houding is de Ga naar voetnoot(1)Eneas in zijn Zondagspak, zijnde eene kluchtige navolging

van het vierde boek van Virgilius. De schrandere van Engelen zegt: ‘Ga naar voetnoot(1)Scarron heeft zijn Enée Travesti en Fokkenbroch, gelijk naderhand Langendijk voor een gedeelte Eneas in zijn' Zondagspak gegeven. Men heeft hen in eene min beschaafde Eeuw aartig gevonden, maar thans leest geen fatzoenlijk mensch die vodden meer. Waarom niet? Om dat zij, behaiven de ruwheid, monsteragtig zijn in de eenheid. IJdere grol, daar men ons om wil doen lagchen, is een ding op zig zelven, 't welk nergens 't huis hoort. Het wordt wanstaltig, zodra het op den Held wordt toegepast; het doet daarom het gepeupel lagchen.

Offenduntur enim, quibus est equus, et pater, et res. Want schoon dit aan 't gemeen misschien behagen zal, Het beste deel des volks verwerpt het heel en al.

Wijze lieden lagchen zelden lang, of hun verstand moet mede lagchen. Daar is een ander soort van Gedichten, waarin wij hartelijk lagchen en met verstand lagchen.’

Men kan voorwaar niet ontkennen, dat Langendijk met den geest van Fokkenbroch, ik zal niet zeggen te zeer ingenomen, maar besmet geweest is. Dikwijls straalt een verstandi-

ge boert in Langendijks werken door, meermalen echter eene lage en ruwe soort van aardigheid, welke het gemeen alleen behagen kan.

Ik herinner mij hier een uitmuntend gezegde van Cicero in het werk Ga naar voetnoot(1)over de pligten: ‘Het schertsen zelfs moet niet buitensporig zijn, noch de palen van zedigheid te buiten gaan; het moet beschaafd en geestig zijn. Gelijk wij toch den kinderen tot alle spelen geene onbepaalde vrijheid geven, maar alleen tot zulke, welke aan loffelijke bedrijven verbonden zijn; zoo moet ook in het schertsen eenig licht van eenen goeden geest uitblinken. Voorwaar er is tweederlei soort van scherts, het eene onëdel, dartel, slecht en morsig, het andere, bevallig, betamelijk, vernuftig en geestig.’

Deze twee soorten heeft Langendijk niet genoeg onderscheiden, en zijne losse verbeelding en spelend vernuft niet genoeg door welvoegelijkheid

en smaak betoomd. ‘Dan,’ vervolgt Cicero, ‘is de boert den mensch onwaardig, Ga naar voetnoot(1)zoo schandelijke zaken of morsige woorden daar in gebruikt worden.’

Ga naar voetnoot(2)De Graven van Holland, door Langendijk, is een werk door hem in Jaardichten, voor de Kamer Trouw moet blijken, waarvan hij Factor was, vervaardigd; het is van eenen ernstigen en geschiedkundigen aard, echter hier en daar met eenige dichterlijke versierselen omkleed. Over zijn Gedicht Ga naar voetnoot(3)de Stad Kleef, en zijn Treurspel Ga naar voetnoot(4)Julius Cezar en Cato, hetwelk, naar het Fransch gevolgd, op geene bijzondere verdiensten roemen kan, zal ik niet spreken; maar u liever melden, dat zijne Ga naar voetnoot(5)Herders-, Visschers- en Veldzangen inderdaad veel verdiensten hebben, en met die van Wellekens en Vlaming kunnen vergeleken worden.

Om ook eene ernstige proeve uit zijne Mengeldichten bij te brengen, diene het Gedicht op de

Dichtlievende Verlustigingen van Bernardus de Bosch, in welke de Geboorte des Heilands het eerste en voornaamste Gedicht uitmaakt.

Uit alle deze Ga naar voetnoot(1)proeven twijfel ik geenszins

of gij zult met mij bijzondere verdiensten in Langendijks Gedichten erkennen. Had hij, gelijk Poot, bij wiens Poëzij de zijne voorwaar niet te vergelijken is, oefening bij natuurlijken aanleg gevoegd, hij zou eenen eersten rang onder onze Dichters bekleed hebben, daar hij zich nu, ondanks vele verdiensten, met den tweeden moet vergenoegen.

Wij zullen nu melding maken van eenige mindere Dichters, die in het begin dezer Eeuw gebloeid hebben, en wel in de eerste plaats van Ga naar voetnoot(1)PIETER RABUS, den bekenden SchrijverGa naar margenoot+ der Boekzaal van Europa.

Weinig smaak heerscht in zijn Dichtwerk. ‘In dezen tijd, walgende van de poëzij,’ zegt hij in zijn voorberigt, ‘besta ik den Nederlanderen voor te dissen deze mijne Zegen- en Vloekdichten.’ Inderdaad Rabus had beter gedaan deze zoo tegenstrijdige geregten voor zich te houden, ten minste zijn Zoon, die deze Gedichten eerst in 1741 uitgaf, had dezelve niet moeten voordienen.

Rabus meende zich geschikt voor het Heldendicht; ik wil u laten beslissen, of hij

juist over zich zelven oordeelde. Zie b.v. deze regels uit het zeer uitgebreid Gedicht: Verlost Britanje.

Waarlijk het is of men ons tot de Eeuw van Melis Stoke te rug voert! -

Ga naar margenoot+Beter klinkt de krijgstrompet bij eenen nu minder bekenden, maar toen niet ongeachten Dichter Ga naar voetnoot(2)ABRA-

HAM ALEWIJN, die ook in andere soorten eenen zeer goeden dichterlijken aanleg ten toon spreidt. Men vergelijke met de zoo even aangehaalde regels van Rabus deze van Alewijn uit zijnen Zegezang ter eere van Eugenius:

Welk een onderscheid! Waar Rabus als Heldendichter ons slaap verwekt, doet Alewijn ons bijna met zijn afgrijsselijk vuur van angst wegvlugten!

Ga naar margenoot+Omstreeks denzelfden tijd bezong Ga naar voetnoot(1)FRANS GREENWOOD de Overwinning der Bondgenoten bij Hochstet in eenen fraaijen Heldenzang, beginnende:

Greenwood overtreft, mijns oordeels, weder

Alewijn. Schilderachtig en krachtig zijn b.v. deze regels:

Onder de mij bekende Gedichten van Green-

wood zijn meer fraaije, ook in den zachten trant:

Dan wij mogen ons niet te lang bij een en denzelfden Dichter ophouden, ten zij hij geheel buitengewone verdiensten heeft.

Ga naar margenoot+Ik zal u daarom met geenen Ga naar voetnoot(2)Laurens Steversloot, noch Ga naar voetnoot(3)CAROLUS TUINMAN ophouden, waarvan de laatste, door zijnen Oorsprong en uitlegging der Nederduitsche Spreek-

wooden, en Fakkel der Nederduitsche Taale, zoo zeer bekend, gebrek aan smaak in iederen regel ten toon spreidt. Zijne stichtelijke Puntdichten uit het Oude Verbond, zijne Koppelversjes, zijne Zedenrijmen allen, even gelijk weleer bij den ouden Roemer Visscher, in schocken, in plaats van boeken, verdeeld, zijn waarlijk minder dan de Gedichten van dien Hollandschen Martiael der zestiende Eeuw. Liever zal ik u bekend maken met eenen schaars genoemden en toch verdienstelijken Herder- en Minnedichter Ga naar voetnoot(1)PIETER VISSCHER.

Ga naar margenoot+Men ziet uit de Voorrede zijner Herderszangen en Mengeldichten, gelijk uit zoo vele van dien tijd, hoe angstig hij met anderen voor de gezagvoerende Keurmeesters van taal- en dichtkunst geweest is, en echter mogt hij, hoe onnaauwkeurig somwijlen in taal, en stooterig in dichtmaat, zich met eenige gerustheid, zoo ik meene, in den rei der toen bloeijende Dichters stellen. Zie b.v. den aanhef van het dichtstukje Aan Rossella op een Kusjen:

Meerdere goede dichtproeven zouden wij kunnen bijbrengen. Het was wel eens der moeite waard, de verdiensten van dezen Herder- en Minnedichter, naar gedachten in een zeer jeugdigen leeftijd overleden, meerdere en afzonderlijke hulde toe te brengen.

De Herderszangen van Visscher herinneren mij aan die van Ga naar voetnoot(1)KORNELIS BOON vanGa naar margenoot+ Engelant, die toen ook Herderszangen, en met dezelve Helden- en Mengeldichten, in het licht gaf.

In het Herdersdicht is hij plat. Hij dichtte als niet dichtende, b. v:

In het Heldendicht is hij iets beter. Het beste zijner Gedichten komt mij voor de Zeetriomf voor Vigos te zijn; beginnende:

of is er in dezen aanval van den Hollandschen Waterleeuw op Vigos en de Vloot, die het verdedigde, niet veel schilderachtigs?

Zijne versificatie is in andere Gedichten zeer ongelijk, nu eens vloeijend, dan weder hortend en stootend.

Zijne Tooneelpoëzij, hoe sierlijk Ga naar voetnoot(2)uitgegeven, hoe aanlokkend ingeleid door eenen Brief, rakende de behandeling der Tooneelpoëzij, gerigt aan den vermaarden Hoogvliet, verdient, mijns oordeels, geene bijzondere vermelding.

Het was omtrent dezen tijd dat de Leerzame Zinnebeelden van Ga naar voetnoot(3)Hendrik Grauw-

hart, en die van Adriaan Spinneker in het licht kwamen. Men vergelijke deze met dergelijke Werkjes in het begin der zestiende Eeuw, en men zal duidelijk zien, dat dicht- en plaatkunst merkelijk verachterden. De regte smaak ontbrak bij hen, zoo wel als bij den anders geestigen Ga naar voetnoot(1)Jan Goeree, bij eenen Ga naar voetnoot(2)Robbert Hennebo en Ga naar voetnoot(3)HERMANUS van den BURG. De laatste, willende andere Dich-Ga naar margenoot+ters navolgen, die, om eenen gemakkelijken en

rijken dichttrant te erlangen, oude Latijnsche dichtvruchten in den Nederduitschen dichthof met teedere zorg en onvermoeiden arbeid hadden overgeplant, koos daartoe noch den oorspronkelijken Virgilius, noch Horatius, noch Ovidius, maar den Geschiedschrijver in onrijm Justinus, volgens eene vertaling. Wij verwonderen ons wel, dat hij, reeds bejaard, dit werk Ga naar voetnoot(1)moeilijk en gedwongen, gelijk hij zelf getuigt, heeft durven ondernemen; dan geenszins, dat het, volgens eigene belijdenis, zo vele tusschenvoegingen en instoppingen, om aan de rijmklanken te voldoen, bevat. Wij verwonderen ons wel, dat hij alle de vier en veertig boeken voldragen heeft, en nog tijdig verlost is; maar geenszins, dat hij het kind met bittere weeën ter wereld bragt. Het kind zelf werd in den geest van dien tijd stijf en prachtig gebakerd, maar schijnt na deszelfs geboorte spoedig aan het kwijnen geraakt, en in zijne eerste kindsheid overleden te zijn. De Verzameling van uitgekozene Zinspreuken, noch die van Schriftuurlijke Klinkdichten overleefde hare zuster lang. De Mengeldichten, als met de meeste levensgeesten voorzien, bereikten eenen meer gevorderden ouderdom. Deze vertoonen zich hier en daar in een luchtig en bevallig gewaad; men zie b.v. dezen aanhef van een Huwelijksdichtje:

Wat verschilt toch het onderwerp! Wat doet eene goede en juiste keuze! Hoogvliet, zijn tijdgenoot, koos, even als van den Burg, zich te oefenen door eene vertaling in rijm, doch deed eene betere keuze. De jonge Hoogvliet - maar zulk een Dichter eischt eene meer bepaalde, afzonderlijke en aandachtige beschouwing.

Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot(1)ARNOLD HOOGVLIET, in den jare 1687 uit een deftig geslacht geboren, had bijna den ouderdom van 20 jaren bereikt, toen hij, voelende wat hem ontbrak, met ijver zich op het Latijn begon toe te leggen. De Vaderlandsche voorraad was kleen, zegt Ga naar voetnoot(2)de Kruijff in het Leven van Hoogvliet; wij zouden liever zeggen, de Vaderlandsche voorraad was hem niet genoeg; Hoogvliet wilde liever uit de bronnen zelve, dan uit de daarvan afgeleide beken, zijnen dorst naar wetenschappen en dichtkunst lesschen. ‘Ga naar voetnoot(3)Het gemis der noodige taalkunde,’ dus vervolgt de verdienstelijke de Kruijff, ‘verstak hem van den dienst der Ouden of Vreemden. Deze laatste hinderpaal echter kon door vlijt uit den weg geruimd worden, en, daar laage zielen alleen voor een' loffelijken maar ongewoonen arbeid bukken, was de liefde voor de kunst ten vollen

genoegzaam, om alle zwarigheden te verzwakken, en den moedigen Dichter tot het leren van één of meer vreemde taalen te doen besluiten. Zoo lang een goede smaak Rechter blijve over het schoone, zullen de verdienstelijke Dichters der Oudheid hunnen grijzen roem bewaaren, en als Meesters in de kunst geleezen, bewonderd en nagevolgd worden.’

Op het voetspoor van den grooten Vondel en anderen bepaalde hij zich tot het overbrengen van een geheel Latijnsch werk, om eene gemakkelijke versmaakkunde te verkrijgen, en geheel en al doordrongen te worden van de sieraden, in dergelijke dichtstukken vervat. Hij koos hiertoe de Feestdagen van Ovidius. Bij de beschouwing van dit werk, hetwelk Hoogvliet, gelijk getuigd wordt, Ga naar voetnoot(1)als 't ware een nieuw wezen gaf, zullen wij eenige oogenblikken stilstaan.

Wij zouden echter van overtolligheid niet zonder reden te beschuldigen zijn, indien wij, na het schrander oordeel van den kundigen de Kruijff, waarmede wij geheel overeenstemmen,

over deze vertaling wilden uitweiden: wij bevelen met den meesten ernst deze onpartijdige en verstandige Ga naar voetnoot(1)oordeelsvelling aan, en zullen alleen daar uit overnemen het zeggen: ‘dat des Dichters Nederduitsche berijming der Feestdagen, schoon in veele opzigten verdienstelijk, echter niet volledig aan de vereischten eener recht Dichterlijke vertaling beantwoordt.’ En geen wonder - Hoogvliet zelf Ga naar voetnoot(2)betuigde bij ondervinding geleerd te hebben: ‘dat er ligt wat gestort wordt, hoe voorzichtig men de wateren van Parnas wil overgieten.’ Echter durven wij betuigen, dat uit deze zelfde Feestdagen vele uitmuntende proeven zouden zijn bij te brengen, en dat Hoogvliet zijn voornaam oogmerk met deze berijmde vertaling bereikt heeft, nu namentlijk had hij door eene gestadige en ingespannen oefening geleerd, ‘dat de schriften en Fabeldichters der Ouden allen jeugdigen oeffenaaren, die dezelve bij het rechte einde grijpen, het verstant verfraaijen en verrijken met oud-

heid- en geschietkunde, dat ze het oordeel uitzetten door derzelver aardigheden en vindingen, de gedachten leiden door hunne orde en aangenaame schikkinge.’ - ‘Wie zal ontkennen,’ dus vervolgt Ga naar voetnoot(1)Hoogvliet, van wien zelven wij het vorige hebben overgenomen, ‘dat de Heidensche Dichtkunde, toen tot zulk eenen hogen trap gesteegen, allen Dichteren onzes tijds een onvermijdelijke volgdraad is in den doolhof hunner gedachten; een kabinet vol geestigheeden, en een open hof, daar ze, als 't met oordeel geschiedt, allerlei bloemtjes konnen en moogen plukken, om in hunnen tuin te planten, en daar ze de orde der plantazij moeten afkijken.’

Ga naar voetnoot(2)Hoogvliet eens bij zijnen kranken Vader bezig drukproeven te verbeteren van zijne Feestdagen, sprak de Vader tot hem: ‘hoe aangenaam zoude het mij zijn, indien dit stuk, in plaats van het Heidensch bijgeloof op te sieren, de eer van den éénen waaren God konde bevorderen;’ en kort daarna overleed de Grijsaard. Ziet daar, mijne Heeren! den eersten spoorslag tot het uitvoerig gedicht, Abraham den Aartsvader, waarover wij nu zullen spreken.

Ga naar voetnoot(3)Veel, zeer veel is over dit werk geschre-

ven, bijzonder of het den naam van een Heldendicht met regt dragen kan, dan niet; wij echter zullen ons hierover niet vermoeijen, maar, zulke twisten aan andere Regters overlatende, slechts vragen, welke verdiensten heeft het als Dichtstuk?

De aanleg, de gansche houding van het werk, het geheel kan ik niet zeggen dat mij behaagt.

Ga naar voetnoot(1)Eene poëtische Levensbeschrijving, gevolgd naar eenige oorkonden, waaraan men zich heilig houden wil, moest uit haren aard Hoogvliet te veel beperken, te prozaïsch worden. Noch sieradiën van Heidenen ontleend, noch stout gewaagde gissingen, noch eige vinding, noch vrije schildering konden hier haren invloed ten goede doen gelden. Van hier het gezochte in het geheele werk; van hier zoo vele kunstige beschrijvingen van morgen- en avondstonden, die soms wonderlijk afsteken, als hoorden wij den Dichter zichzelven aansporen, om weder regt poëtisch te zijn; van hier eindelijk zoo vele Godspraken, ver-

zeld van donder en bliksem, als of daar uit de kracht moest gehaald worden. De vrome Hoogvliet dorst zich derhalve, mijns oordeels, niet genoeg los geven, en deed hij zulks, dan viel dit bij het overige al te zeer in 't oog.

Men begrijpe mij echter wel; ik houde den Abraham des niet te min voor een zeer uitmuntend en verdienstelijk werk, leerzaam van zaken en rijk in dichterlijke schoonheden; maar het geheel, de aanleg, de houding des werks, is mij, naar den geest dier tijden, te stijf. Een Dichtstuk moet in het geheel, en in de bijzondere deelen, dichterlijk zijn; men moet, wat gedeelte men ook op zich zelve neme, altijd iets dichterlijks vinden. Onderzoekt dit eens, bid ik, met de uitmuntendste Dichtwerken; kiest wat gij wilt:

Ga naar voetnoot(1)Invenies etiam disjecti membra poëtae;

Maar, wanneer gij eens de volgende woorden, b.v. Ga naar voetnoot(2)‘Maar Godt, d'Alweter, die het menschelijk bedrijf met alziende oogen ziet, zei tot mijn' Helt: wat reden van ongeloof beweegt

het hart van Sara heden? of waarom heeft zij toch gelachen? en gezeit: zoude ik nogh baren?’ Indien, vraag ik, men deze en honderd dergelijke regels, dus geschreven, las, zoude men wel kunnen droomen Poëzij te lezen? Daarom betuigde een voorwaar bevoegd Ga naar voetnoot(1)Kunstregter: ‘Men kan tegenwoordig meer dan vijf- en twintig agtereenvolgende regelen uit een dichtstuk neemen, welke, van het rijm ontbloot, volstrekt prosa zijn, waarvan ik meer dan eens de proef genomen heb.’

Men vergunne ons nu nog den Abraham in zijne bijzondere deelen gade te slaan. De onpartijdige de Kruijff betuigt: Ga naar voetnoot(2)‘Hier vertoont zich de Abraham in een geheel ander licht. Schoon met veelen over den aanleg en de schikking des Dichtstuks, om der kunst en des kunstenaars wille, niet ten volle te vreeden, bewonderen wij niet te min hetselve hoogelijk in de uitvoering; en deselvde onpartijdigheid, welke zo even vrijmoediglijk feilen heeft aangewezen, mag zig hier naar waarheid verlustigen in den lof van duizend kunstverdiensten. Immers, buiten de meenigvuldige proeven van Aardrijks- Geschied- Oudheid en Letterkunde, buiten de gewigtige verdiensten eener zuivere taal, vloeien-

de berijming, en deftige voordragt, buiten eene aangenaame verscheidenheid van toneelen en bespiegelingen, buiten alle deze aanzienelijke voorrechten, welke als zo veele bijzondere deugden ieder heuren bijzonderen lof verdienen, ontdekken wij bovenal in den Abraham eenen rijken voorraad van zulke schoonheeden, die, gelijk zij uit eigenen aart het doel der kunst helpen bevorderen, zo ook bij uitstekenheid den naam van dichterlijke schoonheden dragen mogen. Onder deezen rang mag men zekerlijk plaats geven aan gelijkenissen, bloemspraaken, overbrengingen, persoonsverbeeldingen, en andere kunstsieraaden van dien aart meer; sieraaden, van welke Hoogvliet zich, ter verlevendiginge en verfraaijinge zijnes werks, veelal gelukkig bediend heeft, en wier schrandere vinding, voordeelige plaatsing, gepast gebruik, en inwendige juistheid meer vernufts, kunde, smaaks en oordeels vorderen, dan misschien veelen, wier schriften er tot walgens toe meede overlaaden zijn, immer geweeten, of althans naar eisch bedagt hebben: deze evenwel, hoe zeer ook noodzakelijke, hoe zeer ook verdienstelijke, deze zijn nog eigenlijk de voornaame schoonheden niet, welke wij in den Abraham meest bewonderen; wij bedoelen vooral die meesterlijke trekken van gevoel en verbeeldingskragt, van echte poëtische schildering, waarin natuur en kunst, als 't ware, om den voorrang strijden, en die, alomme in over-

vloed verspreid, den dichterlijken geest van Hoogvliet zoo gunstig kenmerken.’

Bijzonder behagen ons, onder andere, de Ga naar voetnoot(1)beschrijving van Egypte, in het eerste Boek, het Ga naar voetnoot(2)vreedzaam herdersleven van Abraham bij Bethel gelegerd, in het vierde, en in dat zelfde het Ga naar voetnoot(3)genoegelijke verblijf aan de eikenbosschen van Mamre, Ga naar voetnoot(4)de Herderszang bij de geboorte van Isaak in het achtste, en, om niet meerder te noemen, geheel het tiende Boek, vol van poëzij en fijn gevoel. In deze en vele andere gedeelten zal men vinden, dat, schoon dan ook de Abraham, als Dichtstuk, in aanleg en houding niet vrij van berisping zijn moge, en hier en daar eenig valsch vernuft aan den dag legt, dezelve echter zoo vele dichterlijke beschrijvingen, zoo vele fraaije vergelijkingen, zoo vele gevoelvolle en treffende schilderingen bevat, en tevens eene zoo stichtelijke en aangename lezing geeft, dat wij met reden denzelven onder onze beste Dichtwerken rangschikken. Wij moeten echter nog met een enkel woord aanmerken, dat sommige gedeelten, om derzelver wonderbare gezochtheid, ons mishagen. Hieronder rekenen wij b.v. de

Ga naar voetnoot(1)beschrijving der Hemelsche Stad, en de Redevoeringen der Goddelijke Eigenschappen; ja, geheel het tweede Boek. Dan het wordt tijd, dat wij van dit onderwerp afstappen.

Verdient Hoogvliet lof om zijne vertaling van Ovidius, en zijnen Abraham, meerder lof verdient hij in sommige zijner Mengeldichten; boven al in het Hof- dicht de Zijde balen, wel waardig den Ga naar voetnoot(2)zilveren Penning, met 's Dichters borstbeeld versierd, en hem door van Mollem geschonken. Hoe krachtig zijn deze regels over den Zijdehandel:

Ga naar voetnoot(1)De Eerkroon voor Vlaerdinge is ook geene zijner minste Gedichten. Onder zijne Mengeldichten zijn, onder andere, nog twee verjaardichtjes op zijne Zoontjes, welke mij altijd zeer bevallig zijn voorgekomen. Het eene Ga naar voetnoot(2)Op den eersten Verjaardag van mijn Zoontje Joannes Hoogvliet, luidt aldus:

Het andere, Ga naar voetnoot(1)Op den tweeden Verjaardag van mijn Zoontje Willem Hoogvliet, in denzelfden trant, is niet minder zacht en bevallig.

Zulk eene naïve en gevoelige wijze van dichten bezat de edele Hoogvliet, ‘die,’ om weder Ga naar voetnoot(1)de Kruijff te volgen, ‘wat de natuurlijke kunstvermogens betreft, volkoomen ter beoeffening der poezije was toegerust; wiens liefde voor de kunst en werkzaame ijver deeze groote gaven verdienden, en wien door meer dan gewoone vorderingen de roem van een verdienstelijk Dichter ongetwijfeld toekoomt.’

Neemt men in aanmerking, dat Hoogvliet in mannelijken ouderdom zich eerst regt begon toe te leggen, om, door het beoefenen der Latijnsche taal en van velerlei wetenschap, aan zijn natuurlijk vermogen smaak en stevigheid bij te zetten; -- neemt men in aanmerking, dat hij in latere jaren, door de lasten en zorgen van zijn tijdelijk beroep gedrukt, die opgeruimdheid menigwerf miste, die hij door zijn braaf en godvreezend leven allezins verdiende, en die den Dichter verheffing van geest bijzet; -- neemt men eindelijk in aanmerking, dat hij zich naar den geliefkoosden smaak van zijnen tijd heeft moeten schikken, eenen tijd, waarin aan de beoefening der taal, dat is van eene genootschaps-taal, de versificatie, en aan de versificatie de dichterlijke denkbeelden werden opgeofferd: dan moet men zich ten uiterste verwonderen, dat hij zich in den kring zijner kunstgenooten zoo loffelijk on-

derscheiden heeft, en boven allen zoo zeer heeft uitgemunt. Hoogvliet verhief zich, volgens Ga naar voetnoot(1)de Kruijff, aan den eenen kant boven die magere geesten van zijnen tijd, die, schoon door geduld en oefening in het werktuigelijke der kunst beter dan hij ervaren, door gebrek aan gevoel geene dan koude en smakelooze verzen, op zijn best den naam van berijmd proza waardig, voor den dag bragten; en hij verviel aan den anderen kant niet zoo zeer als vele flikkerlichten van zijnen tijd tot het ander uiterste, dat van winderige voorstelling met velerlei pronk van valsche sieraden en schitterende ongerijmdheden, waarvan het gezond verstand en de goede smaak walgt. Inderdaad Hoogvliet moet, mijns oordeels, door ieder bevoegd regter een zeer vereerende rang op den Nederduitschen Zangberg waardig geacht worden.

‘Ga naar voetnoot(2)Hoogvliet,’ zegt de Kruijff, ‘zag zich begunstigd met de toegenegenheid van drie rechtschapen Vrienden, Targier, van Bracht en de Bak, alle mannen van smaak, en, inzonderheid de beide laatsten, beminnaars der Nederduitsche Dichtkunst.’ Het verwondert ons, dat de anders zoo naauwkeurige Schrijver niet liever voor de beide laatsten, de Ga naar margenoot+beide eersten gesteld heeft; immers is ABRA-

HAM de BAK, de Dordsche Geneesheer, van wien, zoo ver mij bewust is, geen afzonderlijke Dichtbundel het licht ziet, niet zoo bekend als de anderen.

De Bak voelde wel den verheven aanleg, de stoute drift, die voor den Dichter, in eenen heiligen gloed ontstoken, als 't ware de gantsche schepping ontsluit:

Maar of hij zelf zoo kunstig de Natuur als in hare schuilhoeken heeft opgespoord, en dezelve schilderachtig in het licht gesteld, dit kunnen wij, bij gebrek van nadere bewijzen, niet beslissen. Ga naar margenoot+Dit is zeker, dat Ga naar voetnoot(2)TIELEMAN en HENDRIK van BRACHT, vooral de eerste, meer als Dichters beroemd zijn, dan de Bak. De

geestelijke Dichtwerken echter, Christus in het Vleesch en Uitbreiding van het Hooglied van den oudsten Tieleman, behagen mij geenszins; en de weinige Treurspelen van Ga naar voetnoot(1)Hendrik, deels naar het Fransch gevolgd, verdienen niet, dat wij er bij stilstaan. Maar Ga naar voetnoot(2)JACOB TARGIER,Ga naar margenoot+ wien de Kruijff als den minsten acht, zoude ik den meesten lof waardig keuren.

Deze Dichter, in 1688 te Dordrecht geboren, en reeds vroeg van het edelst zintuig, het gezigt, beroofd, was echter geenszins blind voor den helderen glans der echte en natuurlijke schoonheden. Ga naar voetnoot(3)De uitgever zijner Gedichten behoefde voorwaar hun, die waanden, dat Targier van de geboorte af geheel blind geweest was, niet tegen te spreken, maar had hun liever deze of geene der Dichtproeven moeten aanwijzen; b.v. den aanhef van het Gedichtje Ga naar voetnoot(4)Ter Verjaringe van mijn Nigte Maria Terwen:

Zulk een Schilder der natuur, dunkt mij, moet hare schoonheden gezien hebben, en door dezelve getroffen geweest zijn, al ware het dan slechts in zijne kindsche jaren. Deze verdienstelijke man overleed, na een leven vol smarten, in den ouderdom van 47 jaren.

Hadden wij ten oogmerk, eene volledige Geschiedenis onzer Dichtkunde, of een beredeneerd Dichtkundig Woordenboek, te schrijven, wij zouden breedvoeriger uitweiden en naauwkeuriger onderzoek doen omtrent vele Dichters, wier namen wij nu slechts zullen aanstippen, en die, zoo ik meen, alle door uitgegeven Dichtwerken in de eerste helft der achttiende Eeuw bekend zijn: Ga naar voetnoot(1)van den Abeele, Ga naar voetnoot(2)Alberthoma, Ga naar voetnoot(3)J. Bent, Ga naar voetnoot(4)Jan van Braam,

Ga naar voetnoot(1)Lambert van den Broek, die zich Paludanus noemde, Ga naar voetnoot(2)Jacob Clijburg, Ga naar voetnoot(3)Guiljam Tousain Domis, Ga naar voetnoot(4)J. Dusart, Ga naar voetnoot(5)W. den Elger, Ga naar voetnoot(6)M. Gargon, Ga naar voetnoot(7)Wijnand de Geest, Ga naar voetnoot(8)Cornelis van der Gon, Ga naar voetnoot(9)Hendrik van Halmael, Ga naar voetnoot(10)Johannes Haverkamp, Ga naar voetnoot(11)A. Heems, Ga naar voetnoot(12)P. van

der Hoek, Ga naar voetnoot(1)Emmanuel en Ga naar voetnoot(2)Willem van der Hoeven, Ga naar voetnoot(3)N.W. op den Hooff, Ga naar voetnoot(4)Jan van Hoven, Ga naar voetnoot(5)Pieter Adriaan de Huibert, Ga naar voetnoot(6)Gerard Kempher, Ga naar voetnoot(7)J. Klaarbout, Ga naar voetnoot(8)Rudolf Marcus, Ga naar voetnoot(9)Cornelis Gerardus Moerink, Ga naar voetnoot(10)A. Clement Nagtegaal, Ga naar voetnoot(11)A. van Overstraaten, Ga naar voetnoot(12)Christoffel Pier-

son, Ga naar voetnoot(1)C. van Reijssen, Ga naar voetnoot(2)Jacob Rosseau, Ga naar voetnoot(3)J. Rotterdam, Ga naar voetnoot(4)Frans Rijk, Ga naar voetnoot(5)Jacob van Rijnsdorp, Ga naar voetnoot(6)D. Schelte, Ga naar voetnoot(7)Charles Sebille, Ga naar voetnoot(8)D. Smout, Ga naar voetnoot(9)W. Swanke, Ga naar voetnoot(10)Gijsbert Tijssens, Ga naar voetnoot(11)H. Vos, Ga naar voetnoot(12)J. van Westerhoven, en Ga naar voetnoot(13)Jacob Campo Wij-

erman. Welk eene menigte! Hoe gemakkelijk, vreesden wij niet u te vermoeijen, zouden wij die kunnen verdubbelen! Hoe vele andere, meer verdienstelijke Dichters zelfs, moeten wij hier onwillig als met stilzwijgen voorbijgaan! Een Ga naar voetnoot(1)Adriaan van Cattenburg, Ga naar voetnoot(2)Koenraet Droste, Ga naar voetnoot(3)Fredrik Duim, Ga naar voetnoot(4)Pieter le Clercq, Ga naar voetnoot(5)Jan van Hoogstraten, Ga naar voetnoot(6)Govert Klinkhamer,

Ga naar voetnoot(1)Everard Kraaivanger, Ga naar voetnoot(2)Bartholomeus van Leuvening en Ga naar voetnoot(3)Johan Steengracht; hoe gaarne meldde ik iets van hun, om u met den aard des dichttrants van dezen tijd meer en meer bekend te maken! Ik durf mijne gedachten naauwelijks laten gaan op zoo vele Genootschappen en Gezelschappen van dien tijd: Nil volentibus arduum, Natura et arte, In magnis voluisse sat est, Constantia et labore, Magna molimur parvi, Fabricando fabri sumus, Dulces ante omnia musae, Meliora latent, Minima crescunt, Industria et labore, Ars usu juvanda, Door ijver bloeit de kunst, Oefening beschaaft de kunst, enz. enz. alle door uitgegevene Dichtwerkjes toen ter bevordering der Poëzij werkzaam. Indien men aan zeker Schrijver, zeggende: Ga naar voetnoot(4)‘dat niets meer in staat is, om

de Dichtkunst voort te zetten, dan eenpaarige vlijt in Maatschappijen,’ geloof moest geven, dan behoefde dit tijdperk in dichtverdiensten dat van Augustus, noch Pericles te wijken.

Mag ik niet breedvoeriger van Dichters of Genootschappen gewagen, het zou echter de palen van wellevendheid al te verre te buiten gaan, zoo ik de Dichteressen geheel met stilzwijgen voorbijging. Ga naar voetnoot(1)Algond Ilberti, huisvrouw van A. Alberthoma, Ga naar voetnoot(2)Adriana van der Veer, Ga naar voetnoot(3)Francina Jacoba van Westrem, Ga naar voetnoot(4)Agatha Maria Sena, Ga naar voetnoot(5)Anna Maria Vincen

tius en Ga naar voetnoot(1)JETSKE REINOU van der MALEN bloeiden omtrent dezen tijd. DeGa naar margenoot+ laatste verdient bijzondere onderscheiding.

Van der Malen heeft in sommige harer Gedichten eene vastheid en levendigheid, die men in haren tijd bij de beste Dichters niet vond, en die den geeest van den grooten Vondel ademen. Zie b.v. deze regels:

Bezong deze lofwaardige Dichteres op zulk eenen klinkenden en krachtigen heldentoon den Oorlog, met niet minder stille en zachte trekken maalt zij ons den Vrede:

De dichttrant van deze verdienstelijke. Vrouw is naar eisch krachtig of zacht; hij is rollend, en schittert met ongewonen glans. Lucas Pater vereerde te regt haar afbeeldsel met deze regels:

Wij hebben in de reeks der Dichteren, door ons opgenoemd, voorbedachtelijk geene melding Ga naar margenoot+gemaakt van Ga naar voetnoot(2)WILLEM SWANENBURG, om dat wij konden gissen, dat het niet onaangenaam zoude zijn, eene proeve van zijnen zoo wijdgapenden en woesten Wildzang (Dichttrant durven wij het niet noemen) bij te brengen.

Dus begint terstond zijn Ga naar voetnoot(1)Chaös:

Chaos! Chaos! Waarlijk, de gantsche Parnas van Swanenburg is niet anders dan een Ga naar voetnoot(2)rollende rijmstem, brommende in de woestijnen.

Dit is opmerkelijk, hoe zijn klaterende razernij, vruchtbaar in dichterlijke beelden, hoe zijn stout geratel afsteekt bij den zoetkruipenden keuveltoon zijner tijdgenooten. Zoo ziet men ook hier, dat de uitersten zich raken. Één gebrek was gemeen; - juiste smaak, echt gevoel voor het schoone in de kunst ontbrak.

‘Ik geloove niet,’ zegt de Ga naar voetnoot(1)Schrijver van den Hollandschen Spectator, ‘dat er in één land van de wereld zo veel, ik zeg niet Dichters, maar Verzenmakers gevonden worden, dan in 't onze.’ Dit is zeker, dat de Dichtkunst in ons Vaderland talrijker en ijveriger beoefenaars dan ergens anders gevonden heeft, ja dat de trek tot het dichtmatige een der karaktertrekken van onzen Landaard uitmaakt. Welk eene menigte namen hebben wij nu reeds in de achttiende Eeuw opgenoemd! Hoe vele komen ons nog in den zin! Hoe weinig zijn wij nog in deze Eeuw gevorderd! Van hoe vele moeten wij nog spreken! Dit alles bedenkende, zou de pen ons schier moedeloos ontvallen, zoo wij niet, hopende op uwe toegevendheid, besloten, ook van toen zeer bekende Dichters slechts als in het voorbijgaan te gewagen.

Ga naar margenoot+Onder deze behoort in de eerste plaats Ga naar voetnoot(2)JAN JACOB MAURITIUS, wiens Lijdende Heiland, Gezangen op Zee en Dichtlievende Uitspanningen in hooge achting geweest zijn. Het Treurspel Sesostris, om geene Tooneel- of Kluchtspelen te noemen, is lang een der lievelingen op het Tooneel geweest. Mauritius was een man van

groot aanzien, eerst Pensionaris van Purmerend, daarna Resident der Algemeene Staten te Hamburg en eindelijk Gouverneur Generaal van Suriname. Hij gaf Taal- Oudheid- en Regtskundige Werkjes uit, en hield in zijnen ouderdom met Wagenaar eene belangrijke briefwisseling. Mauritius overleed in den jare 1768, in den ouderdom van 76 jaren.

Als Dichter, zoo ver mij toeschijnt, is hij meer stichtelijk, oordeelkundig en welmeenend, dan stout en krachtig.

Niet minder aanzienlijk in stand, niet minder verdienstelijk in dichtvermogen was ter zelver tijd Ga naar margenoot+de Zeeuwsche Dichter Ga naar voetnoot(1)PIETER BODDAERT. Hij was een man van kunde en Godsvrucht; zijne Stichtelijke Gedichten munten uit door eene gevoelige en hartelijke dichtwijze. Onder zijne Nagelaten Mengeldichten wordt de Herders- en Visscherszang Dafne bijzonder geroemd. Om de kortheid zullen wij het Gedichtje, Raad om geen Zotten te zien, hier tot proeve bijbrengen:

Boddaert bragt de Gedichten van Ga naar voetnoot(1)Anna Rethaan en Ga naar voetnoot(2)JOHAN MOORMAN aan het licht. De laatste, een VlaamschGa naar margenoot+ Regtsgeleerde, onderscheidt zich door een bevalligen en deftigen dichttrant, en toont allerwegen de goede vruchten van het onderwijs aan 's Lands Hoogeschool te Leijden genoten.

Wij hebben meerdere bekendheid met, meerdere Ga naar margenoot+betrekking op den Amsterdammer, Ga naar voetnoot(3)JAN de MARRE. Bedenkt men, dat hij, steeds ter zee zwervende, echter niets van die ruwheid, den zeevarenden eigen, in Zeden en Gedichten overnam; bedenkt men, dar zijne verzen doorgaans meerdere sierlijkheid en natuurlijker schildering met zich voeren, dan die der meesten zijner kunstgenooten; bedenkt men eindelijk, dat de Batavia, de Bespiegelingen over Gods Wijsheid, de Eerekroon voor de Kaap de Goede Hoop, vele wetenswaardige zaken en oordeelkundige toepassingen behelzen - men kan hem den naam van verdienstelijk Dichter

niet weigeren; te meer, daar deze zijne Dichtwerken nog verre overtroffen worden door zijne Hof- en Mengeldichten, die onderscheiding verdienen. Ga naar voetnoot(1)De Dageraad, Ga naar voetnoot(2)Rustrijk, Ga naar voetnoot(3)Groeneveld, Ga naar voetnoot(4)Boom en Bosch, alle Hofdichten, zijn eenvoudig schoon. Onder zijne Mengeldichten trekt bijzonder de aandacht dat Ga naar voetnoot(5)Op de uitmuntende Schilderkunst van Rachel Ruisch. Hoe verlustigen wij ons:

Het was eene prijzenswaardige gewoonte in dezen tijd, dat den Bestuurderen des Amsterdamschen Schouwburgs kunstkundige Adsistenten werden toegevoegd. Zoodanig een was onze de Marre, die door zijn Eeuwfeest, Marcus Curius, en vooral door zijne zoo geliefde Jacoba van Beieren toonde; wat hij zelf in de Tooneelpoëzij vermogt. Ook had toen Ga naar margenoot+veel invloed op dien Schouwburg Ga naar voetnoot(1)SIJBRAND FEITAMA, van wien wij nu zullen gewagen.

Feitama, in 1694 geboren, genoot het voorregt van in de Latijnsche taal onderwezen te

worden. Ga naar voetnoot(1)De onderrigtingen van den Zededichter Claas Bruin stemden zijne ziel tot ernst. De taalkundige lessen van den uitmuntenden Lambert ten Kate maakten hem kiesch op bijzondere netheid van taal. De kleine kring van ter beschaving neigende Vrienden, Sebille, van Steenwijk en anderen, waardin Feitama zich, als bij uitsluiting van ander verkeer, bepaalde, maakte hem angstvallig. Alles te zamen bragt te weeg, dat oordeel, verstand, juistheid en smaak, meer dan vinding, stoutheid, verheffing en geestdrift in zijne Werken uitblinken. Ga naar voetnoot(2)Niet alleen door eigen arbeid in de Teekenkunde geacht, maar ook door eene zeer keurige kunstverzameling als een der bedrevenste liefhebbers geroemd, was hij omgeven van kundige beminnaars en ervarene Meesters, die hem gedurig raadpleegden. Eene hem bijzonder eigene bekwaamheid tot het emphasiesch lezen van verzen deed hem den toen zoo Ga naar voetnoot(3)dicht- en kunstlievenden Tooneelspelers nuttig zijn. Daarenboven de vraagbaak zijnde van jeugdige Dichters, welke hij, door wel juiste, maar tevens scherpe, aanmerkingen gewoon was te onderwijzen, was hij alom zoo geëerd als gevreesd. Dit zelfde gaf hem voor zijne

eigen Werken eene geheel buitengewone beschroomd heid en nadeeligen beschavingslust Om den Ga naar voetnoot(1)Telemachus te beschaven, werd de helft van Feitama's twee-en-zestigjarig leven verspild; aan de vertaling en polijsting van den Ga naar voetnoot(2)Hendrik den Grooten bijkans twintig jaren te koste gelegd. Het was in dezen tijd eene ziekte onder de Dichters, hunne eigene Werken te verwerken, of, zoo zij het noemden, te verbeteren. Een Ga naar voetnoot(3)Hoogvliet was Feitama hierin voorgegaan, een Ga naar voetnoot(4)de Bosch en anderen volgden; en wat won men met dit alles? - meerdere vloeijendheid van berijming, meerdere juistheid van geliefkoosde taalregelen; - maar de regte gang, de eigenaardige kracht van eene voortbruischende dichtader verloor zich in het zand eener drooge taal- en rijmvitterij.

Ga naar voetnoot(1)Wij erkennen Feitama voor een verdienstelijk man, die door onvermoeide oefening zijn verstand beschaafd, en zijn geest met kennis verrijkt hebbende, anderen zijne kundigheden door eene nutte werkzaamheid mededeelde; wij erkennen hem voor eenen met regt geroemden Vertaler, die de schilderachtigste en meest treffende tafereelen op ander doek met beleid en omzigtigheid overbragt, en allezins, als zoodanig, lof verdient; doch die, als oorspronkelijk Dichter, door eene gedwongene stijfheid en geestelooze flaauwheid, den lossen zwier en zinrijke kracht verwaarloosde.

Was ik niet altijd schroomvallig iets uit Vertalingen bij te brengen, koos ik niet steeds liever vruchten van eigen grond, dan die van uitheemschen stam geënt; ik zoude hier door proeven, van mijn gezegde bewijs bijbrengen; nu wil ik nog een woord van zijne Tooneelpoëzij en Mengeldichten gewagen.

Ga naar voetnoot(2)De eerste voortbrengsels van zijnen geest waren het Tooneel gewijd, en bestonden voornamentlijk in eenige zeer gelukkige Vertalingen. Fabricius, een oorspronkelijk Treurspel, is van zijne eerste jongelingschap, en draagt eenige kenmerken van eene krachtige Dichtpen; door eene merkelijke Verbetering heeft het, zoo men wil, merkelijk

verloren. Mij voldeden deze woorden van Fabricius:

Zijne Mengeldichten onderscheiden zich noch door verheffing, noch door die losheid en be-

valligheid, welke uit een fijn gevoel voor het reste schoon voortspruit.

Ga naar voetnoot1‘Smaak, vernuft, verstand en oordeel vormen eigenlijk den oorsprongelijken Dichter. - Sommigen treffen door eene verrukkende stoutheid, door vernuftige vinding, maar luisteren, in de hitte der vervoeringe, naar den teugel van het bestierend oordeel niet; anderen overtuigen het verstand, zonder het hart te roeren. - Vraagt men nu, aan welke zijde Feitama als oorsprongelijk Dichter behoore geplaatst te worden, wij oordeelen aan die, welke meer naar den kant des bedaarden oordeels dan eener vindingrijke verbeeldingkragt overhelt. 's Mans meeste Dichtstukken zijn bestand tegen den scherpsten toets des verstands, doch treffen weinig, en laaten de ziel in eene zagte kalmte; zelden voelt zich de verwonnen Leezer in eene streelende verrukking wegvoeren, zelden klimt de meesterlijke toon des Dichters tot eene verhevene stoutheid, maar nog zeldsamer tevens wordt de gezonde rede het aanstootelijk slachtoffer des ongebreidelden vernufts.’

‘Ga naar voetnoot2Feitama,’ om met den oordeelkundigen de Kruijff, wien wij zoo even gevolgd zijn, ook te besluiten, ‘Feitama, wiens

stukken meer juist dan treffende, meer vloeijend dan verheven, meer behaaglijk dan verrukkende zijn, is, over het geheel beschouwd, zijner verkregene achting niet onwaardig, schoon de verdiensten des oorsprongelijken Dichters, naar ons oordeel, die des kundigen Vertaalers niet kunnen evenaaren.’

Ga naar voetnoot(1)PIETER de la RUE is ons als Schrij-Ga naar margenoot+ver van het Ga naar voetnoot(2)Geletterd Zeeland nu en dan te zeer in onze nasporingen behulpzaam geweest, om hem als Dichter zelven geheel met stilzwijgen voorbij te gaan. Behalve de Gedichten, in de Dichtlievende Tijdkortingen voorkomende, gaf hij in het licht Christelijke Geloofsbelijdenis en het Gebed des Heeren in rijm, Bijbelstoffen, Stichtelijke Gedichten, Vertalingen van Christelijke Klinkdichten, enz. Alles is meer vroom, dan zielverheffend. De la Rue verdient lof door zijne Schriften in onrijm, eenigzins ook door zijne uitgave van de Gedichten van Anna Maria Vincentius, welke uitgave hij met deze regels aan haar begeleidde:

De la Rue heeft hier en daar in zijne Gedichten iets sierlijks, dat men in eenen Bijbel- en Zededichter zelden aantreft. Hij heeft echter geenszins dat weelderige en krachtige, dat in een ander Bijbeldichter van dezen tijd uitnemend uitblonk. Ik Ga naar margenoot+heb het oog op Ga naar voetnoot(4)HENDRIK SCHIM, die, in denzelfden jare, 1695, als de la Rue geboren, eenen meer dichterlijken aanleg ten toon spreidt.

De Bijbelpoëzij, de Zededichten, de Heerlijkheid van Kristus en de Kerk, alsmede de Dicht- Tafereel- en Zinnebeelden, alle dragen blijken van een vernuft, dat zich boven het dagelijksch standpunt tot edeler dichttrant verheft. Zijne Bijbelpoëzij, niet minder dan die van Bake, is niet als vastgeketend aan de woorden der Heilige Schrift, maar offert nieuwe en geurige Bijbelbloemen op het altaar van smaak en kiesch gevoel. Het Ga naar voetnoot(1)Gezang van Adam, de Ga naar voetnoot(2)Uitbreiding van Jeremias, die van Ga naar voetnoot(3)Joël, en zoo vele andere Dichtstukken, hebben ongemeen vele fraaije en krachtige teekeningen. Het is niet te ontkennen, dat de geest dier Godgeleerden, die, als 't ware, geen spijker aan de Arke des Verbonds dulden zonder geestelijken zin en toepassing, ook Schims Dichtwerk meermalen ontsiert; maar zulke gebreken worden rijkelijk vergoed door andere stoute, en tevens natuurlijke, trekken. Ik bedwing mij, om hieruit, of uit zijne Mengeldichten of Zinnebeelden, hoe verdienstelijk alle, iets bij te brengen, om van eene andere dichtsoort, waarin hij schittert, meer bepaald te spreken; ik bedoel het Landdicht.

Zijn Zalig Lantleven, in drie boeken, is zoo vol van regt natuurlijke en geestige trekken, deze dichtsoort passende, dat het mij ten uiterste verwondert, dat het niet als zoodanig onder de eerste kunstjuweelen geteld wordt. Dus b.v. schetst ons Schim een voorjaars ochtendstond:

Maar neen - kiezen wij liever eene meer uitgewerkte teekening van den winter en deszelfs gezelligen avondstond.

Dan bedwingen wij ons. Zoo natuurlijk, zoo eenvoudig is alles geschilderd! En deze Dichter was bijna in geen aanzien, terwijl een Feitama en anderen in den hoogsten roem, in de algemeenste lofspraak deelden! Ik zal niet verder over hem hier uitweiden. Om zijne dichtverdiensten in het regte licht te stellen, zou eene afzonderlijke Verhandeling vereischt worden.

Wij zien door het voorbeeld van Schim, hoe vele goede vruchtboomen in onzen dichthof als in het wilde groeijen; wij zien, hoe zeer de Geschiedenis onzer Taal- en Dichtkunde tot dus verre is verwaarloosd. Een Schim, een Ga naar voetnoot(1)Lambert ten Kate Hermansz., die uitmuntende Taal- en Oudheidkenner van dezen tijd, een Huijdecoper, Ga naar voetnoot(2)naast ten Kate de grootste bevorderaar onzer Taalkunde, hoe schuilen hunne levensberichten en ware verdiensten nog in het duister! Ten Kate heeft, zoo

ver wij weten, zich nimmer op de beoefening der Poëzij toegelegd; Ga naar voetnoot(1)BALTHAZAR HUIJ-Ga naar margenoot+DECOPER was een vlijtig opmerker, en gelukkig beoefenaar tevens.

Huijdecoper's dichterlijke navolging van Horatius Hekeldichten en Brieven heeft iets eigenaardigs, het geen ik mij niet herinneren kan, in eenige vertaling, buiten die van Pels, te hebben aangetroffen; de meening van Horatius heeft Huijdecoper meestal ten volle uitgedrukt, en te gelijk dezelve toepasselijk gemaakt op zijne tijdgenooten. Ook Ga naar voetnoot(2)eigene Gedichten hebben wij van Huijdecoper's hand, waaronder zeer uitstekende en schitterende. Wij vereeren hem ook als Treurspeldichter. De Arzases en Achilles hebben in onze oogen zeer groote waarde; vooral bekoren ons daarin zulke lierzangerige alleenspraken, die het gebrek van Reijen, welke de zedekundige toepassing aan de Treurspelen bij de Ouden gaven, eenigzins vergoeden; zoo doet Huijdecoper b.v. Arzases spreeken:

Vervolgens sprekende van zijnen trouweloozen Oom, gaat hij dus voort:

en Varanes, de dwingeland zelf, betuigt:

Zulke lessen of zangen, in een Treurspel gevlochten, doen, behalve het zedelijk nut, veel tot verlevendiging. Zoo zegt Patroclus in den Achilles:

Hierop in tweestrijd bij zich zelven, of hij Achilles zal bijblijven, dan hem afvallen, en

Hector bestrijden, besluit hij tot het laatste, en zegt:

Dan genoeg, om u de verdiensten van Huijdecoper te doen beseffen; wij gaan over tot hem, op wien Rotterdam zich met reden, als haren liefe-Ga naar margenoot+lijksten Dichter, verhest, den bevalligen Ga naar voetnoot(2)DIRK SMITS.

Ga naar voetnoot(3)Van zijne vroegste jeugd af op loffelijke kunsten, inzonderheid op de muzijk, zich toeleggende, vervaardigde hij reeds op zijn veertiende jaar Gedichtjes. De Werken van Ga naar voetnoot(4)Hooft,

Vondel, Huijgens, en inzonderheid van de Decker, in welken laatsten hij een bijzonder behagen schepte, waren hem, met eene aanhoudende oefening in de Toonkunst, tot leidslieden, waar door hij tot dien trap van dichtvermogen geklommen is, dat hij voor zijne voorgangers wel in kracht, doch geenszins in sierlijkheid en bevalligheid behoeft te wijken. Smits oefende zich vlijtig in de taal, en leide zich inzonderheid toe op het zwierige en schilderachtige. Ga naar voetnoot(1)Eenen grooten askeer had hij van al wat brommende en oneigen was. Hij paarde een juist oordeel met eene eigenaardige bevalligheid van uitdrukking, welke laatste men bijna als onnavolgbaar erkennen moet.

Ga naar voetnoot(2)In het jaar 1737, toen Smits den ouderdom van vijf en dertig jaren bereikt had, gaf hij zijne Israëls Baälfegorsdienst, of Gestrafte Wellust, in het licht. Over het geheel genomen, is dit Dichtwerk, mijns oordeels niet genoeg geroemd, boven den Abraham van Hoogvliet te stellen. Hoe bevallig gaat in het Ga naar voetnoot(3)eerste boek een jufferen-stoet

Zwier en kracht blinken alom in dit Gedicht. Ga naar voetnoot(1)Een ander uitvoerig Dichtwerk van Smits is de Rottestroom. Hetzelve is meer in dien bevalligen rijmtrant vervaardigd, welken wij ook hierna in Smits Werken zullen vereeren. Om u eenige weinige verzen tot een voorbeeld te geven, kunnen deze dienen, uit de beschrijving van de Rotte op haren wagen:

Het is in de daad te verwonderen, wanneer

men het stijve en bepaalde eener plaatselijke beschrijving in aanmerking neemt, dat de voortreffelijke Smits zoo veel bevalligheid, zoo veel liefelijkheid, zoo veel zachtheid hier heeft weten aan te voeren.

Zijne Mengeldichten, in den jare 1740 uitgegeven, zijn wel niet vrij van de gebreken zijnes tijds, doch echter vol van dat luimige, bevallige, naïve en zoetvloeijende, het geen Smits zoo zeer eigen was.

Onder het zwakke rekenen wij eene menigte onnatuurlijke benamingen, b.v. IJapollo, Keulsche en Goesche Zwanen, in plaats van Vondel en Antonides, met vele dergelijke; dan het ware ons niet te vergeven, bij zulke kleine gebreken stil te staan, daar wij zulke groote schoonheden voor oogen hebben. Hoe veel fraais en verstandigs bevatten zijne Bijbeldichten! Hoe veel wijsheid zijn Ga naar voetnoot(1)Lof der Vergenoegsaemheid! Hoe geestig is het Gedichtje Ga naar voetnoot(2)Op den Goudvink van den Heer de Haes! Hoe zacht en naar het onderwerp geschikt is de Ga naar voetnoot(3)Wiegezang op mijn Dochtertje! Het laatste strekke tot voorbeeld: