Geschiedenis van de Nederlandse taal

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: VGB NED 16 0350

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Geschiedenis van de Nederlandse taal van C.G.N. de Vooys uit 1970. De oorspronkelijke tekst verscheen in 1931.

 

redactionele ingrepen

De nootindicatoren ‘10’ en ‘14bis’ in hoofdstuk III ontbreken in de originele tekst. In deze digitale editie zijn ze respectievelijk op p. 65 en op p. 67 in de tekst geplaatst.

bij de betreffende tekstgedeelten. Hierdoor zijn deze pagina's komen te vervallen...

p. 225-264: De aantekeningen op deze pagina's zijn als ‘eindnoten’ opgenomen in de lopende tekst. De betreffende pagina's zijn hierdoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 4 en 12) zijn niet opgenomen in de lopende tekst

 

[pagina 1]

Geschiedenis van de Nederlandse taal

 

[pagina 2]

© 1970 Wolters-Noordhoff nv Groningen, The Netherlands.

 

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

 

No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

 

[pagina 3]

Prof. Dr. C.G.N. de Vooys

 

Geschiedenis

van de Nederlandse taal

 

Wolters-Noordhoff nv Groningen 1970

 

[pagina 5]

INHOUD

		Blz.
	Een woord vooraf	11
	Inleiding	13
	Aantekeningen bij de Inleiding	225
	HOOFDSTUK I
	De periode vóór pl.m. 400. De Nederlanden bewoond door Kelten, Germanen en Romeinen. De Middeleeuwen tot pl.m. 1200
1.	De oudste bewoners van onze gewesten en hun taal	15
2.	Invloed van het Latijn op het Oud-Nederlands tot de vierde eeuw	17
3.	Toestanden sinds de vierde eeuw, na het terugtrekken van de Romeinen	20
4.	De periode van het Oud-Nederlands (pl.m. 400 - pl.m. 1100)	23
5.	Glossen in Latijnse teksten	24
6.	Mogelijkheid van Oud-Nederlandse teksten	25
7.	Invloed van de Gallo-Romeinse kultuur	26
8.	Invloed van het geschreven en gesproken Middeleeuwse Latijn op de landstaal	28
9.	Het Middelnederlands vóór de dertiende eeuw	29
10.	Invloed van het Frans	30
	Aantekeningen bij Hoofdstuk I	225
	HOOFDSTUK II
	Het Middelnederlands sedert de overlevering uit schriftelijke bronnen
11.	De oudste ‘Dietse’ teksten	33
12.	Indeling van het Middelnederlands naar de landstreken	34
13.	Limburgs	34
14.	Vlaams	36
15.	Brabants	37
16.	Hollands	38
17.	Oostelijk (Saksisch) Middelnederlands	39

 

 

[pagina 6]

18.	Bronnen van zakelijke aard. Ambtelijke taal	40
19.	De spelling van het Middelnederlands	41
20.	Verschil in woordgebruik	42
21.	Invloed van het Frans	43
22.	Taalmenging en taaluitstraling	45
23.	Chronologische onderscheiding	46
24.	Taalkringen	46
25.	De taal van Recht en Bestuur	49
26.	De taal van Kerk en Godsdienst	50
27.	Stilistische en vreemde invloeden	52
28.	Hoogduitse invloed op de letterkundige taal in de 14e eeuw	53
29.	De opkomende rederijkerstaal	54
30.	De invloed van het onderwijs	55
31.	Invloed van de boekdrukkunst	57
32.	De studie van het Middelnederlands	58
	Aantekeningen bij Hoofdstuk II	229
	HOOFDSTUK III
	De zestiende eeuw
33.	Een tijdperk van overgang	59
34.	Invloed van de reformatie: bijbelvertaling en stichtelijke lektuur; de ‘Oosterse’ taal	59
35.	Andere Oostelijke invloeden	62
36.	De rederijkerstaal	62
37.	Achteruitgang van de Zuidelijke Nederlanden. De Vlaams-Brabantse immigratie	65
38.	De invloed van de renaissance op taalbeschouwing en taalgebruik	66
39.	Regeling van de spelling, in verband met normen voor algemeen spraakgebruik	68
40.	De 16e-eeuwse lexicografie	71
41.	De ‘Twe-spraack’ als eerste renaissance-spraakkunst	74
42.	Het opkomende purisme	76
43.	Invloed van humanisme en renaissance op de letterkundige taal in de tweede helft der 16e eeuw	78
44.	Grammatikale en lexicografische studie van de 16e-eeuwse taal	81
	Aantekeningen bij Hoofdstuk III	235
	HOOFDSTUK IV
	De zeventiende eeuw
45.	Taaltoestanden in de Noordelijke gewesten omstreeks 1600	83
46.	Bevolkingsmenging in de grote steden	84

 

 

[pagina 7]

47.	Standsverschil. Ontstaan van ‘beschaafde’ taal	86
48.	Verandering en verrijking van de woordvoorraad	88
49.	Verfransing van de omgangstaal in hogere kringen	89
50.	De geschreven taal in de 17e eeuw	91
51.	Het taalonderwijs en de schoolboeken	92
52.	De volkslektuur	93
53.	De praktijk van het schrijven. De briefstijl	94
54.	Renaissance-invloed op grammatika en stijl	95
55.	Letterkundig taalgebruik	97
56.	Zeeuwse letterkunde	97
57.	Hollandse letterkunde	99
58.	Constantijn Huygens	100
59.	Gerbrandt Adriaensz Bredero	102
60.	Pieter Cornelisz Hooft en de Muiderkring	103
61.	Joost van den Vondel	105
62.	Streven naar standaardtaal voor vertaling van de Statenbijbel	108
63.	De ambtelijke taal	110
64.	Taalgebruik in wetenschappelijke geschriften	112
65.	Belangstelling voor taal en spelling in de 17e eeuw	113
66.	Lexicografie	115
67.	Het Nederlands in de Zuidelijke gewesten	116
68.	Toenemend gezag en uitbreiding van het Hollands-beschaafd taalgebruik	120
69.	Taalreglementering in Frans-klassicistische geest	123
70.	Verspreiding van het Nederlands buiten de gewestelijke grenzen	125
71.	Wetenschappelijke studie van de 17e-eeuwse taal	128
	Aantekeningen bij Hoofdstuk IV	238
	HOOFDSTUK V
	De achttiende eeuw
72.	Heerschappij van de ‘schrijftaal’	129
73.	Volkseigen taal in prozageschriften	131
74.	Toenemende verfransing van de taal der hogere standen	132
75.	Letterkundige taal, in poëzie en proza	134
76.	Toenemende invloed van de taalreglementering	135
77.	Ambtelijke taal. Welsprekendheid van kansel en van balie	137
78.	Verdieping van taalstudie: B. Huydecoper en L. ten Kate	139
79.	De spraakkunstbeoefening in de oude banen	141
80.	Lexicografie	142
81.	Reactie tegen classicistische taalbeschouwing	143
82.	Invloed van nieuwe letterkundige stromingen op het taalgebruik	144

 

 

[pagina 8]

83.	Verrijking van de woordvoorraad. Vreemde invloeden	146
84.	Zuidnederlandse taaltoestanden. De volksletterkunde	147
85.	Taalonderwijs en taalboeken. Jan des Roches	148
86.	Verlooy's pleidooi voor de moedertaal	152
	Aantekeningen bij Hoofdstuk V	247
	HOOFDSTUK VI
	De Bataafse Republiek. De inlijving. De eerste jaren van het Koninkrijk (1795 - pl.m. 1835)
87.	Streven naar taaleenheid. Regeling van een officiële spelling en spraakkunst	153
88.	De taalbeschouwing en de taalpraktijk onder Siegenbeek's invloed. Verzet van Bilderdijk en Kinker	156
89.	De toonaangevende letterkundige taal	158
90.	Vreemde invloeden en bestrijding door taalzuivering	160
91.	Ontwikkeling van de woordvoorraad. Lexicografie	162
92.	Taaltoestanden in Z.-Ned. gedurende de Franse tijd	163
93.	Letterkunde in volkstaal. Voorspel van het W.-Vl. particularisme	164
94.	De vereniging van Zuid- en Noord-Nederland	165
95.	Jan Frans Willems	168
	Aantekeningen bij Hoofdstuk VI	251
	HOOFDSTUK VII
	De Gids-tijd. Opkomst van de taalwetenschap (pl.m. 1835 - pl.m. 1885)
96.	Gesproken en geschreven taal in het midden van de 19e eeuw	170
97.	Letterkundige taal: romantiek en realisme	172
98.	Wetenschappelijke taalstudie	175
99.	Matthias de Vries	176
100.	De spelling-regeling: L.A. te Winkel. Het ‘Nederlandsch Woordenboek’	177
101.	Taco Roorda als tegenstander van M. de Vries	179
102.	De school van M. de Vries. Andere taalkundigen	180
103.	Multatuli's invloed	181
104.	Veranderingen in de woordvoorraad ten gevolge van maatschappelijke ontwikkeling. Neologismen	183
105.	Vreemde invloeden. Taalzuivering	184
106.	De expansie van het Nederlands buiten Europa	187
	Aantekeningen bij Hoofdstuk VII	254

 

 

[pagina 9]

	HOOFDSTUK VIII
	Het Nederlands in België (1830 - pl.m. 1890)
107.	Onderdrukking en herleving: de Vlaamse Beweging	189
108.	De zogenaamde spellingoorlog	190
109.	Taal- en Letterkundige Kongressen	191
110.	Gesproken en geschreven taal. Het taal-partikularisme	192
111.	Letterkundige taal: Conscience en Guido Gezelle	193
112.	Taalstudie	196
113.	Gallicismen en germanismen. Taalzuivering	197
	Aantekeningen bij Hoofdstuk VIII	258
	HOOFDSTUK IX
	De ontwikkeling in Noordnederland sedert pl.m. 1885
114.	Verbreiding v.h. alg. Nederlands. Gesproken en geschreven taal	200
115.	De letterkundige taal. De Nieuwe-Gids-beweging	202
116.	Veranderingen in woordvoorraad door maatsch. oorzaken	205
117.	Vreemde invloeden. Taalzuivering	206
118.	Vernieuwing van taalstudie en taalonderwijs. Taalzuivering	207
119.	Spellingvereenvoudiging	210
	Aantekeningen bij Hoofdstuk IX	259
	HOOFDSTUK X
	De ontwikkeling in Zuidnederland sedert pl.m. 1890
120.	Gesproken en geschreven taal. Verbreiding Alg. Beschaafd	212
121.	De letterkundige taal. De kring van ‘Van Nu en Straks’	215
122.	Wetenschappelijke taalstudie	216
	Aantekeningen bij Hoofdstuk X	262
	HOOFDSTUK XI
	Het Afrikaans
123.	Het ontstaan	218
124.	Het Nederlands tijdens de Engelse kolonisatie. De overwinning van het Afrikaans op het Nederlands	219
125.	De letterkundige taal	221
126.	Vreemde invloeden. Taalzuivering	222
127.	Taalstudie	223
	Aantekeningen bij Hoofdstuk XI	263
	Aantekeningen	225
	Register	265

 

 

[pagina 10]

LIJST DER ILLUSTRATIES

		Bij blz.
1.	Dialectkaart Van Ginneken	16
2.	Verkleinde reproductie van een Aiol-fragment	17
3.	Verkleinde reproductie van een handschrift van Maerlant's Rymbijbel	32
4.	Bovenhelft van een in Nederland gedrukte incunabel	33
5.	Sonnet en Ballade uit de bundel van De Peoene van Mechelen	48
6.	Titelblad van Joos Lambrecht's Nederlandsche Spellijnghe	49
7.	Oorspronkelijke uitgave van H.L. Spieghel's Twe-spraack	64
8.	Hendrik Laurensz. Spieghel	65
9.	Lettergieterij van het Museum Plantijn-Moretus te Antwerpen	80
10.	Titelblad van de zgn. Kilianus auctus	81
11.	Afbeelding van Kiliaen	96
12.	Kaart van de ondergang van het pronomen du	97
13.	Titelbladzijde van Montanus' Spreeckonst	112
14.	Titelblad van Sewel's Spraakkonst	113
15.	Willem Sewel	128
16.	Titelblad van Moonen's Spraekkunst	129
17.	Arnold Moonen	132
18.	Titelblad van Van Heule's Spraec-konst	133
19.	Lambert Hermansz. ten Kate	140
20.	Balthazar Huydecoper	141
21.	Willem Bilderdijk	144
22.	Matthijs Siegenbeek	145
23.	Titelblad van Verlooy's Onacht der moederlyke tael	160
24.	Jan Frans Willems	161
25.	Ferdinand Augustijn Snellaert	176
26.	Philip Marie Blommaert	177
27.	Guido Gezelle	192
28.	Titelblad van het Belgisch Museum	193
29.	Matthijs de Vries	208
30.	Lammert Allard te Winkel	209
31.	Jacob Verdam	224
32.	Jan te Winkel	225